واکاوی علل اختلاف نگرش فقیهان در موضوع‌شناسی فقهی با تأکید بر موضوع غیبت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد سطوح عالی حوزه علمیه خراسان و دانش‌آموخته دورۀ دکتری دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، ایران.

2 استاد، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، ایران.

3 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران.

چکیده

تفاوت دیدگاه فقیهان در شناخت متعلق حکم شرعی از مهم‌ترین عرصه‌های اختلاف است. این گوناگونی نظریه‌ها در شناخت موضوعات فقهی در جایگاه‌های مختلف از جمله موضوع غیبت ظهور و بروز یافته است. اقوال فقیهان به‌‌واسطه برخی تحلیل‌های دلالی و اتخاذ مبانی در ناحیه ارزیابی اسناد متنی و تفاوت در شناسایی نقش و داوری عرف و نیز پذیرفتن یا نپذیرفتن جایگاه قول لغوی، گوناگون شده، به نرسیدن به تعریف دقیق از موضوع و در مرحله بعد به اختلاف در استنباط حکم شرعی منجر شده است. این جستار با تکیه ‌بر روش توصیفی‌تحلیلی و اکتشافی، به واکاوی اسباب اختلاف نگرش فقیهان در موضوع غیبت پرداخته است. نتیجه اینکه عرصه شناخت موضوع یا متعلق حکم دستاورد مطلوبی ندارد و بر عملکرد برخی فقیهان تأملاتی چند وارد است و در این زمینه تشخیص صحیح ضوابط شناخت موضوع در کاستن حجم اختلاف و دستیابی به نتایج یکسان کارساز است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Causes of the Differences of Jurists’ Viewpoints in Jurisprudential Subjectology with an Emphasis on the Issue of Absence

نویسندگان [English]

  • Morteza Fakhar Shakeri(Corresponding author) 1
  • Mohammad Taghi Fakhlaei 2
  • Seyed Mohammad Taghi Ghabooli Dor Afshan 3
1 Professor of higher levels of Islamic Seminary of Khorasan, PhD Graduate, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Iran.
2 Professor, Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Iran.
3 Associate Professor, Department of Fiqh and Principles of Islamic Law, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Iran.
چکیده [English]

The difference in the views of the jurists in recognizing the religious ruling is one of the most important areas of disagreement. This diversity of theories has emerged in the recognizing jurisprudential subjects in different positions, including the issue of absence. The viewpoints of the jurists through some brokerage analysis, adoption of foundations in the evaluation of textual documents and differences in role identification and custom arbitration, as well as accepting or not accepting the position of verbal viewpoints, have led to not reaching a precise definition of the subject and, in the next stage, to a disagreement in deriving the religious ruling. Based on the descriptive, analytical and exploratory method, this article has analyzed the arguments for the difference of the jurists’ viewpoints on absence. The finding suggests that the field of subjectology or the ruling does not have a desirable achievement and the role of some jurists must be rethought, and in this regard, the correct identification of the criteria for understanding the subject is effective in reducing the disagreements and achieving the same results.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jurisprudential subjectology
  • The subjectology of absence
  • The criteria of subjectology
  • rulings
  • jurisprudential subjects
* قرآن کریم
1.    ابن بابویه، محمد بن علی. (1376). الأمالی. تهران: کتابچی.
2.    ابن غضائری، احمد بن حسین‏. (1364). الرجال (لابن الغضائری). قم: دارالحدیث‏.
3.    ابن قولویه، جعفربن محمد. (1356). کامل الزیارات. نجف اشرف: دارالمرتضویة.
4.    اراکی، محمدعلی. (1413ق). المکاسب المحرمه. قم: مؤسسه در راه حق‌.
5.    انصاری، مرتضی بن محمدامین. (1415ق). المکاسب (ج1). قم: مجمع الفکر الاسلامی.
6.    ایروانی، علی. (1406ق). حاشیه المکاسب (ج1). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
7.    بروجردی، سیدحسین. (1373). جامع أحادیث الشیعة فی أحکام الشریعة (ج16). قم: 
مطبعة مهر.
8.    بهبهانی، محمدباقر بن محمداکمل. (1415ق). الفوائد الحائریة. قم: مجمع الفک الاسلامی.
9.    تبریزی، جواد. (1416ق). ارشاد الطالب الی التعلیق علی المکاسب (ج1). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
10.    جوهری، اسماعیل بن حماد.‎ (1410ق). الصحاح، تاج اللغه و صحاح العربیه (ج1). بیروت: دارالعلم للملایین.
11.    حرعاملی، محمد بن حسن. (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة (ج12). قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام).
12.    حسینی‌شیرازی، سیدعلی‌رضا. (1397). اعتبار سنجی احادیث شیعه (زیر ساخت‌ها، فرآیندها، پیامدها)، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) و پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی؛ مؤسسه رهپویان راه امام هادی(علیه السلام).
13.    خمینی، سیدروح‌الله. (1415ق). المکاسب المحرمة (ج1). قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
14.    خویی، سیدابوالقاسم. (1417ق). مصباح الاصول (ج1). قم: مکتبة الداوری. 
15.    خویی، سیدابوالقاسم. (1429ق). محاضرات فی الفقه الجعفری (ج1). قم: موسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی.
16.    خویی، سیدابوالقاسم. (1418ق). موسوعة الإمام الخویی (ج25). قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخویی(ره).
17.    ‌خویی، سیدابوالقاسم. (بی‌تا). المستند فی شرح العروة الوثقی. بی‌جا. بی‌نا. 
18.    خویی، سیدابوالقاسم. (بی‌تا). مصباح الفقاهة (ج1). بی‌جا. بی‌نا.
19.    خویی، سیدابوالقاسم. (بی‌تا). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرّواه (ج10 و 19). بی‌‌جا. بی‌‌نا.
20.    داوری، مسلم. (1416ق). اصول علم الرجال بین النظریة و التطبیق. بی‌جا. بی‌نا.
21.    شهید اول، محمدبن مکی. (1410ق). الروضة البهیه فی شرح المعه الدمشقیه (ج1 و 3). قم: انتشارات داوری.
22.    شهید ثانی، زین الدین بن علی. (بی‌تا). رسائل الشهید الثانی. قم: کتاب‌فروشی بصیرتی.
23.    شهیدی‌پور، محمدتقی. (1395). درس خارج فقه (ادله حرمت تأخیر نماز از وقت فضیلت). وبگاه فقاهت:
http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/shahidi/feqh/95/950916 
24.    شهیدی‌پور، محمدتقی. (1396). درس خارج فقه (محرمات - غیبت). وبگاه فقاهت:
http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/shahidi/feqh2/95/960220/
25.    شهیدی‌تبریزی، میرزا فتاح. (1375ق). هدایة الطالب الی اسرار المکاسب (ج1). تبریز: چاپخانه اطلاعات.
26.    طباطبایی‌ قمی، تقی. (1426ق). مبانی منهاج الصالحین (ج1). قم: منشورات قلم الشرق.
27.    طباطبایی‌کربلایی، علی بن محمدعلی. (1418ق). ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل (ج8). قم: مؤسسة آل‌البیت (علیهم السلام) لاحیاء التراث.
28.    طریحی، فخرالدین بن محمد. (1416ق). مجمع البحرین (ج2). تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی.
29.    طوسی، محمد بن حسن. (1373). رجال الطوسی. مؤسسة النشرالاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم المقدسه‏.
30.    طوسی، محمد بن حسن. (1414ق). الأمالی. قم: دارالثقافة.
31.    علامه حلی، حسن بن یوسف. (1411ق). رجال العلامة الحلی. نجف‌‌اشرف: دارالذخائر.
32.    غزالی، محمد بن محمد. (بی‌تا). إحیاء علوم الدین. بیروت: دارالمعرفة.
33.    فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. (1426ق). القاموس المحیط. بیروت: مؤسسة الرسالة للطباعة والنشر والتوزیع.
34.    فیومی، احمد بن محمد. (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر (ج2). قم: دارالهجرة.
35.    کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی (ج2 و 8). تهران: دارالکتب الإسلامیة.
36.    کشى، محمد بن عمر. (1409ق). رجال الکشی- إختیار معرفة الرجال. مشهد: نشردانشگاه مشهد.
37.    مامقانی، محمدحسن. (1316ق). غایة الامال فی شرح المکاسب (ج1). قم: مجمع الذخائر الاسلامیة.
38.    مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (1403ق). بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار (ج72 و 74 و 75). بیروت: داراحیاء التراث العربی.
39.    محقق کرکی، علی بن حسین‎. (1414ق). جامع المقاصدفی شرح القواعد (ج4). قم: نشر مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث.
40.    مفید، محمد بن محمد. (1413ق). الأختصاص. قم: الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید.
41.    مکارم شیرازی، ناصر. (1426ق). انوار الفقاهة (کتاب التجارة). قم: مدرسة الأمام على بن ابى طالب(علیه السلام).
42.    موسوی ‌قزوینی، سیدعلی. (1424ق). ینابیع الاحکام فی معرفة الحلال والحرام (ج2). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
43.    نجاشی، احمد بن علی. (1365). رجال النجاشی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجامعة المدرسین.
44.    نجفی، محمدحسن. (1404ق). جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام (ج22). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
45.    نراقی، احمد بن محمدمهدی. (1415ق). مستند الشیعه فی احکام الشریعه (ج14). قم: آل‌البیت(علیهم السلام).
46.    نراقى، محمدمهدى بن ابى‌ذر. (1388). أنیس المجتهدین فی علم الأصول (ج1). قم: بوستان کتاب‏.
47.    نوری، حسین بن محمدتقی. (1408ق). مستدرک الوسائل و‌مستنبط المسائل (ج14و الخاتمة، ج4). قم: آل‌البیت(علیهم السلام).