امکان‌سنجی مسئولیت مدنی در زیان‌های پسمانده‌های فضایی

ایزدی فرد, علی اکبر; نظرپور, حمزه

doi:10.22081/jf.2022.62053.2385

امکان‌سنجی مسئولیت مدنی در زیان‌های پسمانده‌های فضایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استاد دانشگاه مازندران، ایران.

² پژوهشگر پسادکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران، ایران.

10.22081/jf.2022.62053.2385

چکیده

هر شیء ساخته دست بشر که در مدار زمین قرار دارد یا در حال ورود به جوّ زمین است و کارکردی ندارد، پسمانده فضایی نامیده می‌شود. چون سفرهای فضایی مستلزم داشتن سرعت بالای شیء فضایی است، برخورد کوچک‌ترین پسمانده می‌تواند سفر فضایی را با خطر مواجه سازد. پسمانده‌ها می‌توانند به وسائل فضایی، فضانوردان، انسان و اموال او در زمین، محیط‌زیست ماورای جوّ و زمین زیان‌های جدّی و گاه غیرقابل‌جبران وارد سازند. این نوشتار که به‌شیوه توصیفی-تحلیلی نگارش یافته، با بررسی نمونه‌های بسیاری از زیان‌های واردآمده توسط پسمانده‌های فضایی، دریافته است که ضمن احراز تحقّق زیان ناشی از رفتار زیان‌بار و وجود رابطه سببیت، ارکان مسئولیت مدنی قابل‌ جمع است و با پایش چالش‌های موجود در معاهدات فضایی به‌ویژه کنوانسیون مسئولیت، به‌ کمک ادله مسئولیت مدنی مبتنی بر نظریه احترام، به این نتیجه رسید که می‌توان در زیان‌های ناشی از پسمانده‌های فضایی، مسئولیت مدنی را محرز دانست و با بررسی موضوعی، درباره تعیین مسئول جبران خسارت اقدام نمود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Feasibility Study of Civil Liability in Losses of Space Debris

نویسندگان [English]

Ali Akbar Izadi fared ¹
Hamzeh Nazarpour ²

¹ Professor at University of Mazandaran, Iran.

² Postdoctoral researcher in jurisprudence and principles of Islamic law, University of Mazandaran, Iran.

چکیده [English]

Any man-made object that is in Earth orbit or is entering the Earth's atmosphere and has no function is called space debris. Since space travel requires the high speed of a space object, the collision of the smallest debris can jeopardize space travel. Debris can cause serious and sometimes irreparable damage to spacecraft, astronauts, humans, and their property on Earth, as well as the environment beyond the atmosphere and the earth. This paper, written in a descriptive-analytical method, through examining many examples of losses incurred by space debris, has found that while realizing the losses caused by harmful behavior and the existence of a causality relationship, the elements of civil liability can be summarized. After monitoring the challenges in space treaties, especially the Liability, with the help of evidence of civil liability based on the theory of respect, it was concluded that civil liability can be clear in damages caused by space debris and it is possible to determine the person responsible for compensation by examining a case study.

کلیدواژه‌ها [English]

Space debris
Liability Convention
civil liability
theory of respect

مراجع

* قرآن کریم
1. آخوند خراسانی، محمدکاظم. (۱۴۰۶ق). حاشیة المکاسب (محقق: سیدمهدی شمس‌الدین، چاپ اول). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
2. ابن‌بابویه، محمد. (۱۴۱۳ق). من لا یحضره الفقیه (چاپ دوم، ج۴). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
3. اصفهانی، محمد. (۱۴۱۶ق). کشف اللثام والابهام عن قواعد الاحکام (چاپ اول، ج۱۱). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
4. اصفهانی، محمدحسین. (۱۴۱۸ق). حاشیه کتاب المکاسب (محقق: عباس محمد آل‌سباع قطیفی، چاپ اول، ج۱). قم: انوار الهدی.
5. امین‌زاده، الهام؛ علاقه‌بند حسینی، یونس و سعیدی، محمد. (۱۳۹۳). حقوق بین‌الملل فضا: موافقت‌نامه امداد و نجات فضانوردان و کنوانسیون ثبت اشیاء فضایی (چاپ اول). تهران: دانشگاه تهران.
6. امین‌زاده، الهام؛ علاقه‌بند حسینی، یونس و سعیدی، محمد. (۱۳۹۷). حقوق بین‌الملل فضا: کنوانسیون مسئولیت و موافقت‌نامه ماه (چاپ اول). تهران: دانشگاه تهران.
7. باوِت، دِرِک ویلیام. (۱۳۷۹). تحولات نوین در شیوه‌های حقوقی حل و فصل اختلافات (مترجم: زهرا کسمتی و علی‌رضا طیّب، چاپ اول). تهران: نی.
8. بحرانی، یوسف. (۱۴۰۵ق). الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره (محقق: محمدتقی ایروانی و عبدالرزاق مقرم، چاپ اول، ج۱۹). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
9. بروجردی، حسین. (۱۴۱۳ق). تقریرات ثلاث (مقرّر: علی‌پناه اشتهاردی، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
10. تبریزی، جواد. (۱۴۲۸ق). تنقیح مبانی الاحکام - کتاب الدیات (چاپ اول). قم: دار الصدیقة الشهیده.
11. حر عاملی، محمد. (۱۴۰۹ق). وسائل الشیعه (چاپ اول، ج۱۹ و ۲۹). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
12. حسینی روحانی، سیدصادق. (بی‌تا). منهاج الصالحین (ج۳). بی‌جا: بی‌نا.
13. خوانساری، احمد. (۱۴۰۵ق). جامع المدارک فی شرح المختصر النافع (محقق: علی‌اکبر غاری، چاپ دوم، ج۵). قم: اسماعیلیان.
14. خویی، ابوالقاسم. (۱۴۱۰ق). تکملة المنهاج (چاپ بیست‌وهشتم). قم: مدینة العلم.
15. خویی، ابوالقاسم. (۱۴۲۲ق). مبانی تکملة المنهاج (چاپ اول، ج۲). قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخویی(ره).
16. رضوانی‌فرد، محمدحسین. (۱۳۹۷). احتمال برخورد فضاپیمای شوروی سابق به زمین [اخبار]. بازیابی شده در ۱۴ تیر ۱۴۰۰ از: https://www.isna.ir.
17. ره‌پیک، حسن. (۱۳۹۲). حقوق مسئولیت مدنی و جبران‌ها (چاپ اول). تهران: خرسندی.
18. شبیری زنجانی، سیدموسی. (۱۴۰۰). [استفتاء]. دریافت شده در ۲۱ تیر ۱۴۰۰ از: answer@q-zanjani.ir.
19. شهید ثانی، زین‌الدین. (۱۴۱۰ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه (محشی: سیدمحمد کلانتر، چاپ اول، ج۱۰). قم: کتابفروشی داوری.
20. صاحب جواهر، محمدحسن. (۱۴۰۴ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام (محقق: عباس قوچانی و علی آخوندی، چاپ هفتم، ج۴، ۲۱، ۳۷ و ۴۳). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
21. صافی گلپایگانی، لطف‌الله. (۱۴۰۰). [استفتاء]. دریافت شده در ۲۷ تیر ۱۴۰۰ از: https://www.saafi.com.
22. صانعی، یوسف. (۱۳۸۴). مساوات الرجل والمرأه والمسلم وغیره فی القصاص (چاپ اول). قم: میثم التمار.
23. صدر، محمد. (۱۴۲۰ق). ما وراء الفقه (محقق: جعفر هادی دجیلی، چاپ اول، ج۳). بیروت: دار الاضواء للنشر والطباعه.
24. صدر، محمد. (بی‌تا). فقه الفضاء (چاپ اول). بیروت: دار و مکتبة البصائر.
25. صفوی الموسوی الحسینی، حسن. (۱۳۷۲). حقوق بین‌الملل هوایی و فضایی (چاپ سوم). تهران: سازمان هواپیمایی کشوری.
26. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم. (۱۴۲۱ق). حاشیة المکاسب (چاپ دوم، ج۱). قم: اسماعیلیان.
27. طوسی، محمد. (۱۳۸۷ق). المبسوط فی فقه الامامیه (محقق: سیدمحمدتقی کشفی، چاپ سوم، ج۷). تهران: المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه.
28. عاملی، سیدجواد. (بی‌تا). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه (چاپ اول، ج۶ و ۱۰). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
29. علامه حلی، حسن. (۱۴۱۳ق الف). قواعد الاحکام فی معرفة الحلال والحرام (چاپ اول، ج۳). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
30. علامه حلی، حسن. (۱۴۱۳ق ب). مختلف الشیعة فی احکام الشریعه (چاپ دوم، ج۹). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
31. علامه حلی، حسن. (۱۴۲۰ق). تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه (محقق: ابراهیم بهادری، چاپ اول، ج۵). قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
32. علامه حلی، حسن. (۱۴۲۱ق). تلخیص المرام فی معرفة الاحکام (محقق: هادی قبیسی، چاپ اول). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
33. علوی گرگانی، محمدعلی. (۱۴۰۰). [استفتاء]. دریافت شده در ۱۹ تیر ۱۴۰۰ از: info@gorgani.ir.
34. فیاض، محمداسحاق. (بی‌تا). منهاج الصالحین (ج۳). بی‌جا: بی‌نا.
35. فیض کاشانی، محمدمحسن. (بی‌تا). مفاتیح الشرایع (چاپ اول، ج۲). قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی(ره).
36. کاتوزیان، ناصر. (۱۳۹۴). وقایع حقوقی-مسئولیت مدنی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
37. کلینی، محمد. (۱۴۲۹ق). الکافی (چاپ اول، ج۱۰). قم: دار الحدیث.
38. محقق حلی، جعفر. (۱۴۰۸ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام (محقق: عبدالحسین محمدعلی بقال، چاپ دوم، ج۲ و ۴). قم: اسماعیلیان.
39. محمودی، سیدهادی. (۱۳۹۷). حقوق بین‌الملل فضایی (چاپ دوم). تهران: سمت.
40. مصلح، زینب. (۱۳۹۳). حقوق فضایی با تأکید بر نظام حقوقی بر سوانح و زباله‌های فضایی (چاپ اول). تهران: جهاد دانشگاهی.
41. مکارم شیرازی، ناصر. (۱۴۰۰). [استفتاء]. دریافت شده در ۲۲ تیر ۱۴۰۰ و ۲۴ مرداد ۱۴۰۰ از: pasokh@makarem.ir.
42. مکارم شیرازی، ناصر. (۱۴۱۱ق). القواعد الفقهیه (چاپ سوم، ج۲). قم: مدرسة الامام علی(علیه السلام).
43. مکارم شیرازی، ناصر. (۱۴۲۷ق). الفتاوی الجدیده (محقق: ابوالقاسم علیان‌نژاد و کاظم خاقانی، چاپ دوم، ج۳). قم: مدرسة الامام علی(علیه السلام).
44. موسوی خمینی، سیدروح‌الله. (۱۴۰۴ق). زبدة الاحکام (چاپ اول). تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
45. نظرپور، حمزه. (۱۳۹۹). بررسی فقهی مسئولیت مدنی در فناوری رباتیک (استاد راهنما: علی‌اکبر ایزدی‌فرد). پایان‌نامه دکتری. دانشگاه مازندران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی.
46. نظری، ایران‌دخت. (۱۳۸۹). مسئولیت مدنی مالک (چاپ اول). تهران: جنگل.
47. هاشمی شاهرودی، محمود. (۱۴۲۳ق). قرائاتٌ فقهیة معاصرة (چاپ اول، ج۲). قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی.
48. یزدان‌پناه، شهرام؛ بهرامی، محسن و کلانتری‌نژاد، رضا. (۱۳۸۵). پسماندهای فضایی (چاپ اول). تهران: پژوهشگاه هوافضا.

49. Cheng, Bin. (1995). International Responsibility and Liability for Launch Activities. Air and Space Law, Vol 20, No 6, pp. 290-310.
50. Christol, Carl Q. (1980). International Liability for Damage Caused by Space Objects. American Journal of International Law, Vol 74, No 2, pp. 346-371.
51. Diederiks-Verschoor, I. H. Ph. (1981). Similarities with and Differences between Air and Space Law Primarily in the Field of Private International Law. Collected Courses of the Hague Academy of International Law, Vol 172, pp. 338-350.
52. Freeland, Steve. (2010). Fly Me to the Moon: How Will International Law Cope with Commercial Space Tourism?. Melbourne Journal of International Law, Vol 11, No 1, pp. 90-118.
53. Gorove, Stephen. (1983). Liability in Space Law: An Overview. Annuals of Air and Space Law, Vol 8, pp. 370-386.
54. Hanes, E. (2019). The Day Skylab Crashed to Earth: Facts About the First U.S. Space Station’s Re-Entry [website comment]. Retrieved 2021, Jul . 7, from https://www.history.com/news/the-day-skylab-crashed-to-earth-facts-about-the-first-u-s-space-stations-re-entry.
55. Hobe, Stehan. (2013). Cologne Commentary on Space Law. Germany: Carl Heymanns Verlag.
56. Jenks, Wilfred. (1966). Liability for Ultra-Hazardous Activities in International Law. Collected Courses of the Hague Academy of International Law, Vol 117, pp. 140-156.
57. Lannotta, B. (2009, February 11). U.S. Satellite Destroyed in Space Collision [website comment]. Retrieved 2021, Aug. 2, from https://spacenews.com/u-s-satellite-destroyed-in-space-collision.
58. Leonardo, D. (2007, February 03). China's Anti-Satellite Test: Worrisome Debris Cloud Circles Earth [website comment]. Retrieved 2021, Aug. 2, from https://www.space.com/3415-china-anti-satellite-test-worrisome-debris-cloud-circles-earth.html.
59. Manikowski, Piotr. (2006). Examples of space damages in the light of international space law. Poznan University of Economics Review, Vol 6, No 1, pp. 54-68.
60. McMahon, J. F. (1962). Legal Aspects of Outer Space. Royal Institute of International Affairs, Vol 18, No 8, pp. 328-334.
61. Mejia-Kaiser, Martha. (2020). Space Law and Hazardous Space Debris. International Institute of Space Law, pp. 1-23.
62. Nelson, Timothy G. (2015). Regulating the Void: In-Orbit Collisions and Space Debris. Journal of Space Law, Vol 40, No 1-2, pp. 105-130.
63. Schafer, Bernard K. (1988). Solid, Hazardous and Radioactive Wastes in Outer Space: Present Controls and Suggested Changes. California Western International Law Journal, Vol 19, No 1, pp. 4-20.
64. Soucek, Alexander. (2011). Outer Space in Society, Politics and Law. New York: Springer Wien.
65. Taylor, Michael W. (2007). Trashing the Solar System one Planet at Timw: Earte s Orbital Debris Problem. the Georgetown International Environmental Law Review, pp. 1-59.