به‌کارگیری قضات غیرجامع‌شرائط و دامنه اختیارات آنان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.

چکیده

یکی از چالش‌های فقهی که از گذشته موردتوجه و اختلاف‌نظر فقها بوده است، عهده‌داری قضاوت از سوی قاضی غیرواجدشرائط قضا در فرض نیاز و مصلحت است. ازیک‌سو قضاوت شرعی دارای شرائطی است و نیاز به نصب دارد و از سوی دیگر با فرض فقدان قاضی واجد شرائط، نظام اجتماعی به‌‌دلیل عدم‌رسیدگی به خصومات و عدم ضمانت اجرایی احکام و حقوق، دچار اختلال و هرج‌ومرج می‌شود. در این مقاله با بررسی سخن فقهایی چند و ادله موجود، ازیک‌سو بر اصل جواز قضاوت قاضی غیرواجد شرائطی مانند اجتهاد و عدالت شرعی که قوام اصل قضا وابسته به آن نیست، و از سوی دیگر بر محدودبودن قلمرو اختیارات این دسته از قضات به فصل خصومات و نیز قضاوت و اجرای آن دسته از تعزیرات بازدارنده‌ای که قوام نظم و نظام اجتماعی وابسته به آن است، استدلال شده است؛ آن هم با نصب یا اذن یا وکالت از سوی فقیه جامع‌شرائط. این نگاه نو در راستای وجوب حفظ نظام و لزوم پرهیز از هرج‌ومرج و به‌عنوان نیاز اجتماعی است؛ نیازی که با راه‌حل‌های موردی و جزئی که گاه برخی فقها مطرح کرده‌اند و در مدیریت‌های کلان جامعه جایی ندارد؛ چنان‌که از همین منظر محدود به تعزیرات بازدارنده‌ یادشده گشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Employment of Unqualified Judges and Scope of Their Powers

نویسنده [English]

  • Sayyid Zia mortazavi
Associate Professor, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran.
چکیده [English]

One of the jurisprudential challenges that has been considered and disputed by jurists since the past is the responsibility of judging by an unqualified judge in case of need and expediency. On the one hand, religious judgment has conditions and needs to be formed, and on the other hand, in case of the absence of a qualified judge, the social system becomes disturbed and chaotic due to the lack of consideration of hostilities and the lack of guarantee of implementation of rulings and laws. This paper, through examining the words of some jurists and the available evidences, on the one hand, emphasizes the principle of permissibility of judging of unqualified judges such as ijtihad and religious justice, on which the consistency of the principle of jurisprudence does not depend and, on the other hand, it emphasizes the authority limitations of this group of judges on hostilities, as well as the judgment and execution of those deterrent punishments on which the consistency of social order depends. The qualified jurist appoints and permits these judges. This new view is in line with the obligation to protect the system and the need to avoid chaos and it is considered as a social need. The need for case-by-case and partial solutions that have sometimes been proposed by some jurists and has no place in the macro management of society. As from this point of view, it is limited to the above-mentioned deterrent punishments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Judgment
  • conditions of judge
  • imitating judge
  • authorized judge
  • deterrent pun-ishments
  • maintaining system

مراجع

1. آشتیانی، میرزا محمدحسن. (1425ق). الرسائل التسع. قم: زهیر - کنگره علامه آشتیانی.
2. ابن‌ادریس، محمد بن منصور. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
3. امام خمینی، سید روح‌الله. (1378). صحیفه امام (22ج).تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
4. امام خمینی، سید روح‌الله. (بی‌تا). تحریر الوسیله (2ج). قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
5. حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعه (30ج). قم: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام).
6. خوانساری، سید احمد بن یوسف. (1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع (چاپ دوم، 7ج). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
7. رشتی، میرزا حبیب‌الله. (1401ق). کتاب القضاء (2ج). قم: دار القرآن الکریم.
8. سبحانی، جعفر. (1418ق). نظام القضاء والشهادة فی الشریعة الإسلامیة الغراء (2ج). قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
9. شفتی، سید محمدباقر. (1427ق). مقالة فی تحقیق إقامة الحدود فی هذه الأعصار. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
10. شهید اول، محمدبن مکی. (بی‌تا). القواعد والفوائد (2ج). قم: کتابفروشی مفید.
11. شهید ثانی، زین‌الدین‌ بن‌ علی. (1413ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام (15ج). قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
12. صافی گلپایگانی، لطف‌الله. (بی‌تا). التعزیر، أحکامه و حدوده. قم: بی‌تا.
13. صانعی، یوسف. (1399). خبرگزاری بین المللی شفقنا، 27 تیر 1399.
14. عاملی، سید جواد بن محمد. (بی‌تا). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمه (11ج). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
15. علامه حلی، حسن بن یوسف اسدی. (1410ق). إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان (2ج). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
16. علامه حلی، حسن بن یوسف اسدی. (1413ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال والحرام (3ج). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
17. علامه حلی، حسن بن یوسف اسدی. (1420ق). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیه (محقق: ابراهیم بهادری، 6ج). قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
18. فاضل سیوری، مقداد بن عبداللّٰه. التنقیح الرائع لمختصر الشرائع (4ج).قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
19. فخر المحققین حلی، محمد بن حسن. (1387ق). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد (محقق: سید حسین موسوی کرمانی و دیگران، 4ج). قم: اسماعیلیان.
20. فیض کاشانی، محمدمحسن بن ‌شاه‌مرتضی. مفاتیح الشرائع (3ج). قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
21. کلینی، محمد بن یعقوب. الکافی (محقق: علی‌اکبر غفاری، چاپ چهارم، 8ج). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
22. گلپایگانی موسوی، سید محمدرضا. (1412ق). الدر المنضود فی أحکام الحدود (3ج). قم: دار القرآن الکریم.
23. گلپایگانی موسوی. سید محمدرضا. (1413ق). کتاب القضاء (2ج). قم: دار القرآن الکریم.
24. مجاهد طباطبایی، سید محمد. (بی‌تا). المناهل. قم: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام).
25. محقق حلی، جعفر بن حسن. (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام (چاپ دوم، 4ج). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
26. محقق حلی، جعفر بن حسن. (1418ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیه (چاپ ششم، 2ج). قم: مؤسسة المطبوعات الدینیه.
27. محقق قمی، میرزا ابوالقاسم بن محمدحسن. (1413ق). جامع الشتات فی اجوبة ‌السؤالات (محقق: مرتضی رضوی، 4ج). تهران: موسسه کیهان.
28. مرتضوی، سید ضیاء. (1398). قاعده حفظ نظام و پیوند آن با حفظ نظام سیاسی؛ با تأکید بر نگاه فقهی امام خمینی. فصلنامه علوم سیاسی، 86، صص 29-52.
29. معرفت، محمدهادی. (بی‌تا). تعلیق وتحقیق عن أمهات مسائل القضاء. قم: چاپخانه مهر.
30. منتظری، حسینعلی. (1409ق). دراسات فی ولایة الفقیه وفقه الدولة الإسلامیه (چاپ دوم، 4ج). قم: نشر تفکر.
31. موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم. (1423ق). فقه القضاء (2ج). قم: بی‌نا.
32. نجفی، محمد‌حسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام (محقق: عباس قوچانی، چاپ سوم، 43ج). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
33. نراقی، مولی احمد بن محمدمهدی. (1417ق). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 09 آبان 1399
  • تاریخ بازنگری: 23 اسفند 1399
  • تاریخ پذیرش: 17 فروردین 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار