تحلیل فقهی - حقوقی مفهوم رشد و توسعه آن به امور غیرمالی در حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق خصوصی، دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانشکده حقوق، دانشگاه قم، قم، ایران.

3 گروه حقوق خصوصی - دانشگده حقوق - دانشگاه قم - قم - ایران

10.22081/jf.2025.70299.2857

چکیده

تصرف عقلایی در اموال و حقوق مالی به‌عنوان مفهوم سنتی رشد در فقه و حقوق شهرت یافته است. این نظر مشهور در ماده 1208 قانون مدنی نیز منعکس شده است. بر خلاف نظر مشهور در فقه و مذکور در قانون مدنی، نظر دیگری در فقه و دکترین حقوقی قابل شناسایی است که رشد را منحصر در امور مالی نمی‌کند. این مقاله درصدد است تا دیدگاه عدم اختصاص رشد به امور مالی را به‌گونه‌ای مستدل معرفی و اثبات نماید. در این راستا به روش تحلیلی - توصیفی و با استفاده از ابزارهای کتابخانه‌ای، نظریه توسعه مفهوم رشد به امور غیرمالی را مطرح و دلایل آن شامل قرآن کریم، روایات معصومین^، عرف، قیاس اولویت، شکل‌گیری اراده و ضرورت‌های تقنینی را ذکر کرده‌ایم.
توسعه مفهوم رشد به امور غیرمالی، منجر به اشتراط رشد در کنار بلوغ و عقل، جهت رفع حجر از بالغ عاقل می‌شود که بدون آن، تصرفات غیرمالی شخص مانند تصرفات مالی او غیرنافذ تلقی می‌شود. اصلاح قانون مدنی مطابق پیشنهاد عرضه شده در مقاله همسو با مقرراتی است که در امور غیرمالی، سنی بالاتر از سن بلوغ در قانون مدنی را در عمل بر روابط شهروندان حاکم ساخته‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Jurisprudential and Legal Analysis of the Concept of Roshd and Its Extension to Non-Financial Matters in Iranian Law

نویسندگان [English]

  • Seyed Mehdi Dadmarzi 1
  • Mohammad Mahdi Aziziolahi 2
  • jafar alizadeh 3
1 Associate Professor of Private Law Department, University of Qom, Qom, Iran
2 Faculty of Law, University of Qom, Qom, Iran.
3 Department of Private Law - Faculty of Law - University of Qom - Qom - Iran
چکیده [English]

Rational control over property and financial rights has traditionally been recognized in jurisprudence and law as the concept of roshd (maturity/competence). This dominant view is also reflected in Article 1208 of the Iranian Civil Code. Contrary to this mainstream view in jurisprudence and the Civil Code, another perspective in jurisprudence and legal doctrine recognizes that roshd is not limited to financial matters. This article aims to present and substantiate the view that roshd extends to non-financial matters. Using a descriptive-analytical approach and library-based research tools, the article proposes the development of the concept of roshd to include non-financial matters and provides supporting evidence from the Holy Quran, narrations of the Imams, customary practices, analogical reasoning (qiyas), the formation of will, and legislative necessities. Extending the concept of roshd to non-financial matters results in the requirement of roshd, alongside maturity and sanity, for lifting legal incapacity (hajr) from an adult of sound mind. Without this requirement, a person’s non-financial acts, like their financial acts, would be considered legally ineffective. The proposed amendments to the Civil Code in this article align with existing regulations in which, in practice, a higher age than the statutory age of maturity has been applied in non-financial matters governing citizens’ legal relations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Concept of roshd
  • financial roshd
  • lifting of legal incapacity (hajr)
  • ineffective acts
  • eligibility requirement
  • extension of the concept of roshd

مراجع

* قرآن کریم
ابن بابویه، محمد بن علی. (1413ق). من لا یحضره الفقیه (ج3، 4، چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
اردبیلی (مقدّس اردبیلی)، الشیخ أحمد بن محمّد. (بی‌تا). زبدة البیان فی براهین أحکام القرآن. تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة.
اردبیلی (مقدّس اردبیلی)، الشیخ أحمد بن محمّد. (بی‌تا). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
انصاری پور، محمدعلی. (1399). پایان حضانت بلوغ یا بلوغ و رشد؟، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، 50(4)، صص 647-663.
بحرانى، آل‌‌‌عصفور یوسف بن احمد بن ابراهیم. (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام
العترة الطاهرة (ج25). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه
علمیه قم.
پارساپور، محمدباقر. (1390). تأمل فقهی درباره اعتبار رشد از نظر ازدواج در عقد نکاح. حقوق اسلامی، 8(29)، صص 89-109.
پور اسماعیلی، علیرضا؛ عابدی، محمد. (1398). بررسی سن رشد در امور غیرمالی. فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، 16(58)، 68-89.
جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌‌‌الدین بن علی. (1436ق). الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه (ج4، چاپ سیزدهم). قم: انتشارات دارالتفسیر.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1381). مبسوط در ترمینولوژی حقوق (ج3). تهران: انتشارات کتابخانه گنج دانش.
جمع من المحققین. (1428). فقه الأطفال (ج6، چاپ دوم). قم: مرکز فقهی ائمه الاطهار(ع).
حلبی (ابن زهرة)، حمزة بن على حسینى. (1417ق). غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع. قم: مؤسسه امام صادق(ع).
حلّى (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1413ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام (ج2). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلّى (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1414ق). تذکرة الفقهاء (ج14). قم: مؤسسه آل البیت^.
حلّى (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1421ق). تحریرالاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه (ج2). قم: موسسه امام الصادق×.
حلّی (محقق)، ابوالقاسم نجم‌‌‌الدین جعفر بن حسن. (1408ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام (ج2). قم: موسسه اسماعیلیان.
حیاتی، علی عباس. (1392). قواعد عمومی قراردادها. تهران: بنیاد حقوقی میزان.
ساکت، محمدحسین. (1372). شخصیت و اهلیت در حقوق مدنی. مشهد: مولف.
سبزواری، سیدعبدالاعلی. (1414ق). مهذب الاحکام. چاپ چهارم (ج21). بیروت: موسسه المنار، دفتر آیت الله سبزواری.
سنهوری، عبدالرزاق احمد. (‌‌1953-1954م). مصادر الحق فی الفقه الاسلامی (ج1). بیروت: دار التراث العربی.
السیوری حلّی (فاضل مقداد)، مقداد بن عبدالله. (1343). کنز العرفان فی فقه القرآن (ج2). تهران: منشورات المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
السیوری حلّی (فاضل مقداد)، مقداد بن عبدالله. (‌‌1404ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى.
شهیدی، مهدی. (1385). تشکیل قراردادها و تعهدات (ج1، چاپ پنجم). تهران: انتشارات
مجد.
صفایی، سیدحسین؛ قاسم زاده، مرتضی. (1391). حقوق مدنی اشخاص و محجورین. تهران: انتشارات سمت.
طباطبایی یزدى، سیدمحمدکاظم. (1420 ق). العروة الوثقی. قم: موسسه نشر اسلامی.
طباطبایی، سیدعلی. (‌‌1368). الشرح الصغیر فی شرح مختصر النافع (ج2). قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
طبرسی، أبی علی الفضل بن الحسن. (1415ق). مجمع‌‌‌البیان فی تفسیر القرآن (ج3). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طریحى، فخرالدین. (1416ق). مجمع‌‌‌البحرین (ج3، چاپ سوم). تهران: کتابفروشى
مرتضوى.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (1387). المبسوط فی فقه الإمامیة (ج2، چاپ سوم). تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (1407ق). الخلاف (ج2). قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
کاتوزیان، ناصر. (1378). حقوق خانواده (چاپ پنجم). تهران: انتشارات بهمن.
کاتوزیان، ناصر. (1391). قواعد عمومی قراردادها (ج2). تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاظمی، محمود؛ برزوئی، عباس. (1394). از بلوغ جسمانی تا رشد عقلانی: بازخوانی اماره رشد در حقوق موضوعه ایران و فقه اسلامی با مطالعه تطبیقی در حقوق فرانسه. فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، 4(13)، صص 119-145.
کرکی (محقق ثانی)، علی بن حسین. (1411ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد (ج5). قم: انتشارات اهل البیت.
مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلى.‌ (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه (ج13، چاپ دوم). قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور.
محقق داماد، سیدمصطفی؛ وحدتی، سیدحسن؛ قنواتی، جلیل؛ عبدی پورفرد، ابراهیم. (1393). حقوق قراردادها در فقه امامیه (ج2). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و ناشر همکار: سازمان مطالعات و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
مغنیه، محمدجواد. (1421ق). فقه الإمام الصادق(ع) (ج5، چاپ دوم).. قم: مؤسسه انصاریان.
مکارم شیرازی، ناصر. (1424ق). کتاب النکاح (ج2). قم: مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع).
نجفی، محمدحسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (ج26، 29، چاپ هفتم). بیروت: دار احیاء تراث العربی.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 25 آبان 1403
  • تاریخ بازنگری: 28 اسفند 1403
  • تاریخ پذیرش: 05 آبان 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار