بازخوانی مبانی فقهی دیه منفعت شنوایی در افرادِ دارای یک گوش شنوا (تأملی در مبانی ماده 683 قانون مجازات اسلامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تخصصی فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران.

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران.

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

قانون‌گذار در ماده 683 ق.م.ا، مطابق مشهور، در زوال شنوایی فرد دارای یک گوش شنوا، قائل به نصف دیه کامل است. تنها مخالف این نظر، ابن‌حمزه طوسی است که بین ناشنوایی به‌علل جنایی با غیرجنایی و مادرزادی، تفاوت قائل شده است. با پژوهش در مبانی قول مشهور، این نتیجه به دست آمد که مبنای مشهور در فتوا به تنصیف دیه کامل بر شنوایی دو گوش، از ضعف دلالی برخوردار است و اذعان فقیهان بر عدم‌شمولیت روایات، در سایر منافع اصلی بدن -بنابر تعددناپذیری منافع و صرف اتّصاف منافع به شدت وضعف- مؤید همین مطلب است و مضاف براین، مستند قول مشهور در دیه شنوایی، دلالت بر دیه کامل در مجموع شنوایی دارد؛ حال ممکن است شنوایی فردی ضعیف و شنوایی فردی قوی باشد. همچنین ضمن رد احتمال قیاسی‌بودن فتوای ابن‌حمزه، روشن شد روایتی که احتمال قیاس شنوایی با بینایی به استناد آن می‌رفت، درخصوص چشم است، نه بینایی. به‌علاوه در آن روایت تفکیکی میان نابینایی به‌علل جنایی و غیرجنایی صورت نگرفته است. لذا در مقام تعیین دیه در زوال کل شنوایی، روایاتْ دلالت بر تعلق دیه کامل دارند و موردی هم که قبلاً شنوایی یکی از دو گوش در اثر جنایت از دست رفته باشد، از تحت این روایات خارج است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Examination of the Jurisprudential Principles of the Benefit of Hearing in People with One Hearing Ear (A study on the principles of Article 683 of the Islamic Penal Code)

نویسندگان [English]

  • amin soleyman kolvanaq 1
  • seyyed mohammad javad vaziri fard 2
  • mohammad nozari 3
1 PhD in Islamic Jurisprudence and Law, Qom University, Qom, Iran.
2 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Qom University, Qom, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Qom University, Qom, Iran.
چکیده [English]

The legislator in Article 683 of the Islamic Penal Code, as it is known, considers half of the diya (blood money) in the hearing loss of a person with one hearing ear. The only person who disagrees with this view is Ibn Hamza al-Tusi. He distinguishes between deafness for criminal reasons and non-criminal and congenital ones. By studying the principles of most of the jurists’ viewpoints, it was concluded that the fatwa to halve the full diyat on hearing in both ears has weak basis or reasons and the claim of the jurists on the non-inclusion of narratives in the other main benefits of the person’s body – based on the multiplicity of benefits and the mere attribution of the benefits to extreme strength and weakness - confirms this fact. In addition, most of jurists’ viewpoints on the diya of hearing implies a full diya in total hearing. However, a person’s hearing may be weak or strong. In addition, while rejecting the possibility that the fatwa of Ibn Hamzah was comparative, it became clear that the narrative on which the possibility of comparing hearing to sight, was related to the eye, not sight. In addition, in that narrative, there is no distinction between blindness for criminal and non-criminal reasons. Therefore, in determining the diyat for the complete hearing loss, the narratives consider the full diya, and the case where the hearing of one of the two ears has already been lost because of a crime is beyond these narratives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hearing
  • ear
  • Hisham narration
  • comparison
  • diya

مراجع

1. آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1409ق). کفایة الاصول (چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام).
2. ابن‌غضائری، احمد بن ابی‌عبدالله. (بی‌تا). رجال ابن الغضائری: کتاب الضعفاء. قم: بی‌نا.
3. اراکی، محمدعلی. (1414ق). المسائل الواضحة (چاپ اول). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
4. اردبیلی، احمد. (1403ق). مجمع الفائدة والبرهان (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
5. اصفهانی (مجلسی اول)، محمدتقی. (1406ق). ملاذ الأخیار (چاپ اول). قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
6. اصفهانی، محمدباقر بن محمدتقی. (1420ق). الوجیزة فی الرجال (چاپ اول). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
7. تبریزی، جواد. (1428ق). تنقیح مبانی الأحکام: کتاب الدیات (چاپ اول). تهران: دار الصدیقة الشهیدة(علیهاالسلام).
8. ترحینی عاملی، سید محمدحسین. (1427ق). الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیه (چاپ چهارم). قم: دار الفقه.
9. جزائری، عبداللّه بن نورالدین. (بی‌تا). التحفة السنیة فی شرح النخبة المحسنیة (چاپ اول). تهران: محقق کتاب.
10. حائری طباطبایی، سید علی. (1418ق). ریاض المسائل (چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام).
11. حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعة (چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام).
12. حسینی خامنه‌ای، سید علی. (1393). درس خارج فقه (جلسه اول، اردیبهشت 1393). بی‌جا: بی‌نا.
13. حسینی روحانی، سید صادق. (1412ق). فقه الصادق (چاپ اول). قم: دار الکتاب - مدرسه امام صادق(علیه السلام).
14. حسینی عاملی، سید جواد. (بی‌تا). مفتاح الکرامة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
15. حکیم، سید محمدسعید. (1415ق). منهاج الصالحین (چاپ اول). بیروت: دار الصفوة.
16. حلبی، ابوالصلاح. (1403ق). الکافی فی الفقه (چاپ اول). اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیر المؤمنین(علیه السلام).
17. حلی، احمد بن محمد. (1407ق). المهذب البارع (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
18. حلی، حسن بن علی بن داود. (1383ق). رجال ابن داود. تهران: دانشگاه تهران.
19. حلی، شمس‌الدین محمد. (1424ق). معالم الدین (چاپ اول). قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
20. خوانساری، سید احمد. (1405ق). جامع المدارک (چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
21. سبحانی، جعفر. (1389). کلیات علم الرجال (مترجم: مسلم قلی‌پور). قم: قدس.
22. سبحانی، جعفر. (1391). درس خارج فقه. بازیابی شده در 21 مرداد 1398، از
https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/sobhani/feqh/91/910915
https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/sobhani/feqh/91/910918
https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/sobhani/feqh/91/910919
23. سبزواری، سید عبدالأعلی. (1413ق). مهذّب الأحکام (چاپ چهارم). قم: مؤسسه المنار.
24. سیوری حلی، مقداد بن عبدالله. (1404ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع (چاپ اول). قم: کتابخانه مرعشی.
25. شبیری زنجانی، سید موسی. (1419ق). کتاب نکاح. قم: مؤسسه رأی‌پرداز.
26. شوشتری، محمدتقی. (1406ق). النجعة فی شرح اللمعه (چاپ اول). تهران: کتابفروشی صدوق.
27. شهید اول، محمد بن مکی. (1414ق). غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد (چاپ اول). قم: انتشارات اسلامی.
28. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (1410ق). الروضة البهیة (محشّی: کلانتر، چاپ اول). قم: کتابفروشی داوری.
29. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (1413ق). مسالک الأفهام (چاپ اول). قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
30. صدر، محمدباقر. (1418ق). دروس فی علم الأصول (چاپ پنجم). قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
31. صدوق قمی، محمد بن علی. (1413ق). من لا یحضره الفقیه (چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
32. صیمری، مفلح بن حسن. (1420ق). غایة المرام فی شرح شرائع الاسلام (چاپ اول). بیروت: دار الهادی.
33. طباطبایی بروجردی، آقاحسین. (1429ق). جامع أحادیث الشیعة (چاپ اول). تهران: انتشارات فرهنگ سبز.
34. طوسی، محمد بن حسن. (1387). المبسوط (چاپ سوم). تهران: المکتبة المرتضویة.
35. طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب الأحکام (چاپ چهارم). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
36. طوسی، محمد بن حسن. (1427ق). رجال الشیخ الطوسی (چاپ سوم). قم: انتشارات اسلامی.
37. طوسی، محمد بن علی بن حمزه. (1408ق). الوسیلة إلی نیل الفضیلة (چاپ اول). قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
38. علامه حلی، حسن بن یوسف. (1381ق). خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال (چاپ دوم). نجف: منشورات المطعبة الحیدریة.
39. علامه حلی، حسن بن یوسف. (1410ق). إرشاد الأذهان (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
40. علامه حلی، حسن بن یوسف. (1413ق). قواعد الأحکام (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
41. علامه حلی، حسن بن یوسف. (1420ق). تحریر الأحکام (چاپ اول). قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
42. عمانی، حسن بن علی. (1413ق). حیاة ابن أبی عقیل و فقهه (چاپ اول). قم: مرکز معجم فقهی.
43. فاضل آبی، حسن بن ابی‌طالب. (1417ق). کشف الرموز (چاپ سوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
44. فاضل لنکرانی، محمد. (1418ق). تفصیل الشریعة: الدیات (چاپ اول). قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(علیهم السلام).
45. فاضل هندی، محمد. (1416ق). کشف اللثام (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
46. فقعانی، علی بن علی بن محمد. (1418ق). الدر المنضود (چاپ اول). قم: مکتبة إمام العصر العلمیة.
47. فیاض کابلی، محمداسحاق. (بی‌تا). منهاج الصالحین. بی‌جا: ناشر.
48. فیض کاشانی، محمدمحسن. (بی‌تا). مفاتیح الشرائع (چاپ اول). قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
49. کاشف الغطاء، احمد بن علی. (1423ق). سفینة النجاة ومشکاة الهدی ومصباح السعادات (چاپ اول). عراق: مؤسسه کاشف الغطاء.
50. کاشف الغطاء، محمد حسین بن علی. (1366ق). وجیزة الأحکام (چاپ دوم). عراق: مؤسسه کاشف الغطاء.
51. کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی (چاپ چهارم). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
52. کلینی، محمد بن یعقوب. (1429ق). الکافی (چاپ اول). قم: دار الحدیث للطباعة و النشر.
53. مامقانی، ملاعبداللّه. (1350ق). نهایة المقال فی تکملة غایة الآمال (چاپ اول). قم: مجمع الذخائر.
54. محقق حلی، جعفر بن حسن. (1408ق). شرائع الإسلام (چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
55. محقق حلی، جعفر بن حسن. (1418ق). المختصر النافع (چاپ ششم). قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة.
56. مدنی کاشانی، رضا. (1408ق). کتاب الدیات (چاپ اول). قم: انتشارات اسلامی.
57. مشکینی، میرزاعلی. (1418ق). الفقه المأثور (چاپ دوم). قم: نشر الهادی.
58. موسوی بهبهانی، علی. (1381). بدائع الأصول (چاپ اول). اهواز: دار العلم.
59. موسوی خمینی، سید روح‌الله. (1382). تهذیب الاصول (چاپ اول). قم: دار الفکر.
60. موسوی خمینی، سید روح‌اللّه. (بی‌تا). تحریر الوسیلة (چاپ اول). قم: مؤسسه دار العلم.
61. موسوی خویی، ابوالقاسم. (1410ق). تکملة المنهاج (چاپ بیست‌وهشتم). قم: مدینة العلم.
62. موسوی خویی، ابوالقاسم. (1422ق). مبانی تکملة المنهاج (چاپ اول). قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
63. نجاشی، ابوالحسن احمد. (1407ق). رجال النجاشی. قم: انتشارات اسلامی.
64. نجفی، محمدحسن. (1404ق). جواهر الکلام (چاپ هفتم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
65. وحید خراسانی، حسین. (1428ق). منهاج الصالحین (چاپ پنجم). قم: مدرسه امام باقر(علیه السلام).

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 12 مرداد 1399
  • تاریخ بازنگری: 18 اسفند 1399
  • تاریخ پذیرش: 17 فروردین 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار