تأثیر بهبود بر کاهش میزان دیه آسیب‌های جنایی در فقه و قانون مجازات اسلامی ایران؛ خلأها و چالش‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران.

2 پژوهشگر دفتر مطالعات فقهی پزشکی قانونی و استادیار گروه فقه و حقوق دانشگاه شهرکرد.

چکیده

قانون‌گذار جمهوری اسلامی ایران، بهبودیافتن برخی از آسیب‌هایی که در پی جنایت بر تمامیت جسمانی اشخاص پدید می‌آید را موجب کاهش دیه آن آسیب‌ها دانسته است. این نگره برآیند رجوع به برخی از نصوص شرعی و فتاوای فقهی است. با تأمل در منابع فقهی و مواد قانون مجازات اسلامی می‌توان دریافت خلأها و چالش‌های فراوانی در زمینه تأثیر بهبود بر کاهش میزان دیه وجود دارد. علاوه بر انحصار نوع آسیب‌ها به موارد خاصی همچون شکستگی و نیز محدودبودن موارد تأثیر به اندامی خاص، یکی از مهم‌ترین خلأها این است که هیچ شاخصه و مؤلفه روشنگری برای تبیین مفهوم بهبود و بازشناسی گونه‌های آن از یکدیگر ارائه نشده است. همین خلأ و چالش اساسی به قانون مجازات اسلامی نیز راه یافته و موجب سستی آن شده است. علاوه بر این، استفاده مقنن از تعابیر مبهم در این زمینه موجب شده است که قانون مجازات اسلامی با اشکالات اساسی روبرو شود. در این نوشتار تلاش می‌شود با هدف اصلاح مواد قانون مجازات اسلامی، با روشی توصیفی-تحلیلی، به تبیین موضع فقیهان و قانون‌گذار، و نیز تشریح چالش‌های موجود در این زمینه پرداخته شود و در پایان پیشنهادهایی جهت رفع آنها ارائه گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Effect of Recovery on Reducing the Amount of Diya of Criminal Im-pairments in Jurisprudence and Islamic Penal Code of Iran; Gaps and Chal-lenges

نویسندگان [English]

  • saeed tavakoli 1
  • mohamad jafar sadegh pour 2
1 Professor, Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Faculty of Theolo-gy, University of Tehran.
2 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Law, Shahrekord University, and Researcher, Office of Jurisprudential studies of Forensic Medicine.
چکیده [English]

The legislator of the Islamic Republic of Iran has considered the recovery of some of the impairments that occur because of crimes against the physical integrity of individuals to reduce the diya for those impairments. This view is the result of referring to some religious texts and jurisprudential fatwas. By examining the jurisprudential sources and articles of the Islamic Penal Code, it is possible to find many gaps and challenges in the field of the effect of recovery on reducing the amount of diya. In addition to the monopoly of impairments to specific cases such as fractures and the limited cases of impact on a particular organ, one of the most important gaps is that no clear features and components are provided to explain the concept of recovery and recognition of its types from each other. This major gap and challenge also exists in the Islamic Penal Code and has become one of its weaknesses. Besides, the legislator's use of vague interpretations in this regard has caused the Islamic Penal Code to face major problems. In this paper, with the aim of amending the articles of the Islamic Penal Code, an attempt is made to explain the viewpoints of jurists and legislators in a descriptive-analytical method, as well as to explain the existing challenges in this regard and finally to offer suggestions to solve them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Criminal impairments
  • recovery
  • crime
  • bone fragments
  • diya
  • fracture

مراجع

1. ابن‌ادریس حلی، محمد بن منصور بن احمد. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
2. ابن‌حمزه طوسی، محمد بن علی. (1408ق). الوسیلة إلی نیل الفضیلة (چاپ اول). قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
3. ابن‌زهره حلبی، حمزة بن علی حسینی. (1417ق). غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع (چاپ اول). قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
4. ابن‌سعید حلّی، یحیی. (1394). نزهة الناظر فی الجمع بین الأشباه و النظائر (چاپ اول). قم: منشورات رضی.
5. ابن‌سعید حلّی، یحیی. (1405ق). الجامع للشرائع (چاپ اول). قم: مؤسسة سید الشهداء العلمیة.
6. ابن‌شجاع حلّی، محمد. (1424ق). معالم الدین فی فقه آل یاسین (چاپ اول). قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
7. بای، حسینعلی. (1394). تأملی در قاعده دیه شکستگی استخوان‌ها. حقوق اسلامی، 12(44)، صص 31-65.
8. تبریزی، جواد بن علی. (1428ق). تنقیح مبانی الأحکام: کتاب الدیات (چاپ اول). قم: دار الصدیقة الشهیدة(علیهاالسلام).
9. حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعة (چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام).
10. خویی، سید ابو القاسم موسوی. (1422ق). مبانی تکملة المنهاج (چاپ اول). قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
11. درک، ریچارد؛ وگل، وین؛ میچل، آدام. (1392). آناتومی گری برای دانشجویان (چاپ سوم، مترجم: غلامرضا حسن‌زاده و همکاران). تهران: انتشارات ابن‌سینا.
12. روحانی قمی، سید صادق حسینی. (1412ق). فقه الصادق(علیه السلام) (چاپ اول). قم: دار الکتاب - مدرسه امام صادق(علیه السلام).
13. روحانی قمی، سید صادق حسینی. (بی‌تا). منهاج الصالحین. بی‌جا: بی‌نا.
14. سبزواری، سید عبدالأعلی. (1413ق). مهذّب الأحکام (چاپ چهارم). قم: مؤسسه المنار - دفتر حضرت آیت‌‌الله.
15. شاکر، محمدحسین؛ ساریخانی، عادل. (1395). بررسی دیه شکستگی استخوان از منظر قانون و رویه سازمان پزشکی قانونی به‌همراه حل برخی مشکلات اجرایی. پزشکی قانونی، 12(4)، صص 325-331.
16. شهید اول، محمد بن مکی عاملی. (1410ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة (چاپ اول). بیروت: دار التراث - الدار الإسلامیة.
17. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی عاملی. (1412ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (حاشیه‌نویس: سلطان العلماء، چاپ اول). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
18. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی عاملی. (1413ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام (چاپ اول). قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
19. صدوق، محمّد بن علی بن بابویه. (1413ق). من لا یحضره الفقیه (چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
20. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی (چاپ دوم). بیروت: دار الکتاب العربی.
21. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (1407ق). الخلاف (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
22. عابدی، محمدحسن؛ مهدوی، امیرحسین؛ ناطقی‌فرد، فریبرز. (1384). ارش و دیه اندام فوقانی و تحتانی (چاپ اول). تهران: پیام عدالت.
23. عاملی، سید جواد بن محمد حسینی. (بی‌تا). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة (چاپ اول). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
24. علامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1413ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام (چاپ اول). قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
25. علامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1420ق). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة (چاپ اول). قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
26. غفاری، پرویز؛ فخری، محمود؛ برزگر، اکبر؛ غفاری، شایسته. (1383). نتایج ترمیم 21 مورد قطع عصب اندام توسط اجسام تیز به‌روش اپی ‌پری ‌نوریال در بیمارستان‌‌های طالقانی و بیستون کرمانشاه (1380-1382)، مجله علمی-پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، 3، صص 46-49.
27. فاضل آبی، حسن بن ابی‌طالب یوسفی. (1417ق). کشف الرموز فی شرح مختصر النافع (چاپ سوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
28. فاضل لنکرانی، محمد. (1418ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة: الدیات (چاپ اول). قم: مرکزفقهی ائمه اطهار.
29. فاضل هندی، محمد بن حسن. (1416ق). کشف اللثام والإبهام عن قواعد الأحکام (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
30. فیاض کابلی، محمداسحاق. (بی‌تا). منهاج الصالحین (چاپ اول). بی‌جا: بی‌نا.
31. کیدری، قطب‌الدین محمد بن حسین. (1416ق). إصباح الشیعة بمصباح الشریعة (چاپ اول). قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
32. مجلسی اول، محمدتقی. (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه (چاپ دوم). قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.
33. محقق حلی، جعفر بن حسن. (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام (چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
34. محقق حلی، جعفر بن حسن. (1418ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیة (چاپ ششم). قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة.
35. مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضائیه. (1392). قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 (چاپ اول). تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضائیه.
36. مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبری. (1413ق). المقنعة (چاپ اول). قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
37. موسوی اردبیلی، عبدالکریم. (1377). استفتائات. قم: انتشارات نجات.
38. موسوی خمینی، سید روح اللّه. (بی‌تا). تحریر الوسیلة (چاپ اول). قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
39. نجفی، محمدحسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام (چاپ هفتم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
40. وحید خراسانی، حسین. (1428ق). منهاج الصالحین (چاپ پنجم). قم، مدرسه امام باقر(علیه السلام).
41. C.R. v. United Kingdom, European Court of Human Rights, 1995.
42. K-H. W. v. Germany, European Court of Human Rights, 2001.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 تیر 1399
  • تاریخ بازنگری: 12 اسفند 1399
  • تاریخ پذیرش: 17 فروردین 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار