جرم‌انگاری از منظر فقه نظامات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فقه و حقوق، دانشگاه میبد، یزد، ایران.

چکیده

جرم‌انگاری، از نهادهای مهم نظام جزایی، همچون دیگر نهادهای فقهی و حقوقی، به‌اقتضای پیچیدگی روابط انسانی نیازمند نگرش راهبردی و تحول است. فقه نظامات، نگاه نظام‌مند دستگاه فقاهت در نظر و عمل برای تأمین مقاصد در سطح ساختارهای نظام کلان و در سطح نظامات (نظامات اجتماعی) است. پرسش اصلی این است که نگرش مبتنی بر فقه نظامات چه تحولی در این نظام جرم‌انگاری ایجاد می‌نماید؟ ادعای مدلل و موجه شریعت مبنی بر جامعیت، جهان‌شمولی و زمان‌شمولی ایجاب می‌کند که نقص، تعارض‌های نظری و بن‌بست‌های عملی در نظام قضایی و جزایی نباشد. با این فرض و با تمسک به روش نظریه‌پردازی فقهی -ابداعی شهید صدر- موضوع، ارکان، آثار، شرایط جرم، و مجازات مرتکب، بر اساس فقه نظامات بازتعریف شده است تا در سایه آن از چالش‌های نظری و عملی نظام جزایی کاسته شود. جان‌مایه این انگاره آن است که هر جرم بنا به اقتضا و متعلق آن دارای دو جهت و سویه شخصی و نظام‌وار، و با گستردگی خُرد و کلان بوده است. پذیرش این جهات دارای آثار مهمی در مسئولیت مجرم (مباشر و معاون)، مجازات وی و موارد دیگر دارد. مدعای این نظریه در بخشی از جرائم (مستوجب حد، قصاص، دیات، تعزیرات) و مجازات‌های فقه مرسوم موجود، لحاظ شده و در بخشی دیگر نیازمند اِعمال نظر با این رهیافت جدید است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Criminalization from the Perspective of the Jurisprudence of the Systems

نویسنده [English]

  • ardavan arzhang
Associate Professor, Department of Jurisprudence and Law, Meybod University, Yazd, Iran.
چکیده [English]

Criminalization, one of the important institutions of the penal system, like other jurisprudential and legal institutions, requires a strategic approach and transformation due to the complexity of human relations. The jurisprudence of systems is the systematic view of the jurisprudence system in thought and action to provide goals at the level of macro system structures and at the level of systems (social systems). The main question is what kind of change does the attitude based on the jurisprudence of systems create in this criminalization system? The legitimate claim of the Shari'a that it is comprehensive, universal, and temporal requires that there be no defects, theoretical conflicts, or practical implications in the judicial and penal system. With this assumption and by relying on the method of jurisprudential-innovative theorizing – Shahid Sadr - the subject, elements, effects, conditions of crime, and punishment of the perpetrator, has been redefined based on the jurisprudence of the system to reduce the theoretical and practical challenges of the penal system. The basis of this idea is that each crime, according to its necessity and belonging, has two personal and systematic directions and aspects, and with a micro and macro scope. Acceptance of these aspects has important effects on the responsibility of the criminal (manager and deputy), his punishment, and other cases. The claim of this theory is considered in some of the crimes (subject to hadd, qisas, diyat, ta'zirat) and the punishments of the existing conventional jurisprudence, and in another part, it needs to be commented with this new ap-proach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Criminalization
  • jurisprudence of the system
  • jurisprudential theory
  • jurispruden-tial punishment
  • pillars of crime
  1. * قرآن کریم.

    1. آقانظری، حسن؛ و خطیبی، مهدی. (۱۳۹۲). روشﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﻘﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎت اﻗﺘﺼﺎدی از ﻣﻨﻈﺮ ﺷﻬﯿﺪ ﺻﺪر. مجله معرفت اقتصادی، ۴(۲)، صص ۵-۲۸.
    2. ابوالصلاح حلبی، تقی‌الدین. (۱۴۰۳ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: مکتبة الإمام امیرالمؤمنین(علیه السلام).
    3. اردبیلی، محمدعلی. (۱۳۸۳). حقوق جزای عمومی. تهران: نشر میزان.
    4. انصاری، مرتضی. (۱۴۲۰ق). المکاسب. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
    5. بری، باقر. (۱۴۲۱ق). فقه النظریة عند الشهید الصدر. مجلة قضایا إسلامیة معاصره، (۱۱)، صص ۱۶۵-۲۰۲.
    6. حاجی ده‌آبادی، احمد. (۱۳۹۰). طبقه‌بندی مجازات‌ها در قانون مجازات اسلامی: جایگاه تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده، مجله حقوقی دادگستری، ۷۴(۶۹)، صص ۹-۳۵.
    7. حر عاملی، محمد بن حسن. (۱۴۰۹ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
    8. حسینی جرجانی، سید امیر ابوالفتوح. (۱۴۰۴ق). آیات الاحکام. تهران: نوید.
    9. خامنه‌ای، سید علی. (۱۳۸۶). بیانات در دیدار مسئولان قوه‌ی قضاییه. بازیابی‌شده در ۲۰ شهریور ۱۳۶۸، از: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2180.
    10. شاطبی، ابراهیم بن موسی. (۱۴۲۲ق). الموافقات. بیروت، دار إحیاء التراث.
    11. شهید ثانی، زین‌الدین. (۱۴۱۰ق). الروضة البهیة. قم: داوری.
    12. شهید ثانی، زین‌الدین. (۱۴۱۳ق). مسالک الأفهام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
    13. صدر، سید محمدباقر. (۱۴۲۱ق). المدرسة القرآنیة: موسوعة الإمام الشهید السید محمد باقر الصدر (ج۱۹). قم: مرکز الدراسات للشهیدصدر.
    14. صدر، سید محمدباقر. (۱۴۲۳ق). ومضات: موسوعة الإمام الشهید السید محمد باقر الصدر (ج۱۷). قم: مرکز الدراسات للشهیدصدر.
    15. صدر، سید محمدباقر. (۱۴۲۴ق). اقتصادنا: موسوعة الإمام الشهید السید محمد باقر الصدر (ج۳). قم: مرکز الدراسات للشهیدصدر.
    16. طباطبایی، سید محمدحسین. (۱۴۱۷ق). المیزان. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    17. طوسی، محمد بن حسن. (۱۴۰۰ق). النهایة (چاپ دوم). بیروت: دار الکتاب العربی.
    18. طوسی، محمد بن حسن. (۱۴۲۸ق). المبسوط. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    19. عروسی حویزی، عبدعلی. (۱۴۱۵ق). تفسیر نورالثقلین. قم: اسماعیلیان.
    20. علوی، سید حسن. (۱۳۹۳). بررسی تطبیقی شرکت و معاونت در فقه امامیه و حنفی. دوفصلنامه گفتمان حقوقی، (۵)، صص ۱۰۹-۱۴۰.
    21. غزالی، ابوحامد. (۱۴۱۷ق). المستصفی فی علم الأصول. بیروت، دار الکتب العلمیة.
    22. غفوری، خالد. (۱۴۲۱ق). فقه النظریة لدی الشهید صدر. مجله فقه اهل‌بیت، (۲۰)، صص ۱۲۳-۲۰۴.
    23. فاضل لنکرانی، محمد. (۱۳۹۰). حقوق کیفری اسلام. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
    24. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله. (۱۴۱۹ق). کنز العرفان. تهران: مجمع جهانی تقریب.
    25. فراهیدی، خلیل بن احمد. (۱۴۱۰ق). کتاب العین. قم: هجرت.
    26. قانون آیین دادرسی کیفری.
    27. قانون مجازات اسلامی.
    28. قانون مطبوعات، مصوب ۳۱ مرداد ۱۳۵۸.
    29. قانون مواد خوردنی و آشامیدنی و آرایشی و بهداشتی، مصوب ۲۲ تیر ۱۳۴۶.
    30. کاشف الغطاء، جعفر بن خضر. (۱۴۲۲ق). کشف الغطاء. قم: بوستان کتاب.
    31. کروزون، ال.بی. (۱۳۸۴). فرهنگ حقوقی (مترجم: قدیر گلکاریان و دیگران). تهران: انتشارات دانشیار.
    32. کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۴۳۰ق). الکافی. قم، دارالحدیث.
    33. گلدوزیان، ایرج. (۱۳۸۲). بایسته‌های حقوق جزای عمومی. تهران: نشر میزان.
    34. مجلسی، محمدباقر. (۱۴۰۳ق). بحار الأنوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
    35. محقق حلی، نجم‌الدین. (۱۴۰۸ق). شرایع الإسلام. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    36. محقق داماد، سید مصطفی. (۱۳۸۳). قواعد فقه جزایی. تهران: نشر علوم اسلامی.
    37. مرعشی، سید محمدحسن. (۱۳۷۳). دیدگاه‌های نو در حقوق کیفری. تهران: نشر میزان.
    38. مرکز تحقیقات شورای نگهبان. (۱۳۸۹). مجموعه نظریات شورای نگهبان در مورد مصوبات مجلس شورای اسلامی دوره دوم. تهران: انتشارات ریاست جمهوری.
    39. مشکینی، علی. (۱۳۷۱). اصطلاحات الأصول. قم، الهادی.
    40. مفید، محمد بن محمد. (۱۴۱۰ق). المقنعه. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    41. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (بی‌تا). زبدة البیان. تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی‌.
    42. مقدسی، محمدباقر؛ و فرجیها، محمد. (۱۳۹۲). ویژگی‌های سیاست‌های کیفری عوام‌گرا. مجله مطالعات حقوق تطبیقی، ۴(۲)، صص ۱۳۷-۱۵۵.
    43. مکارم شیرازی، ناصر. (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    44. موسوی اردبیلی، عبدالکریم. (۱۴۲۳ق). فقه القضاء. قم: جامعة المفید.
    45. موسوی خمینی، سید روح‌الله. (۱۳۸۵). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره).
    46. موسوی خمینی، سید روح‌الله. (۱۴۰۸ق). تحریر الوسیله. قم: دارالعلم.
    47. میرباقری، سید محمدمهدی؛ عبداللهی، یحیی؛ نوروزی، حسن. (۱۳۹۵). فقه حکومتی از منظر شهید صدر با مروری بر ویژگی‌های "فقه نظامات. مجله راهبرد فرهنگ، (۳۶)، صص ۶۱-۸۶.
    48. میرزای قمی، ابوالقاسم. (۱۴۱۳ق). جامع الشتات. تهران: مؤسسه کیهان.
    49. نجفی، محمدحسن. (۱۴۰۴ق). جواهر الکلام. بیروت: دار إحیاء التراث.
    50. یوسفی، احمدعلی. (۱۳۷۹ق). ماهیت و ساختار اقتصاد اسلامی. تهران: اندیشه معاصر.