بررسی فقهی و حقوقی عدالت به عنوان مبنای حقوق نسل‌های آینده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.

چکیده

برخی تصمیم‌گیری‌ها و عملکردهای نسل حاضر همچون استفاده بی‌رویه از منابع طبیعی و نیز آلوده‌سازی و تخریب گسترده محیط‌زیست، موجب پدیدارشدن آثار و پیامدهای بعضاً ناگوار و مخاطره‌آفرین شده است که نه‌تنها دامن‌گیر نسل فعلی شده که پیامدهای آن به نسل‌های بعدی نیز سرایت می‌کند؛ به‌گونه‌ای که می‌توان به‌روشنی پیش‌بینی کرد که حیات و زندگی آیندگان با چالش اساسی مواجه خواهد شد. این مسئله ضمن اینکه هشداری برای نسل فعلی است، ضرورت توجه به حقوق نسل‌های آینده و حفظ و حراست از آن را دوچندان کرده است. علاوه بر این، سؤالاتی نیز در این باره مطرح شده، از جمله اینکه اصولاً شناسایی حقوق برای نسل‌های آینده با چه مبنایی قابل توجیه است. در پاسخ به این پرسش به‌نظر می‌رسد که از جمله مبانی قابل طرح برای حقوق نسل‌های آینده، می‌توان به «عدالت» اشاره کرد و با استناد به آن از منظر فقهی و حقوقی به اثبات حقوق برای نسل‌های آینده پرداخت. برای ارزیابی این فرضیه، علاوه بر مفاهیم اصلی، عدالت تکوینی و تشریعی و نیز عدالت بین‌نسلی، به مثابه مبنای حقوق نسل‌های آینده از منظر فقهی و حقوقی مورد تحلیل و بررسی قرار خواهد گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Jurisprudential and Legal Study of Justice as the Basis of the Rights of Fu-ture Generations

نویسنده [English]

  • mahdi firouzi
Assistant Professor, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran.
چکیده [English]

Some decisions and actions of the present generation, such as the irregular use of natural resources, as well as the widespread pollution and destruction of the environment, have led to the emergence of sometimes adverse and dangerous effects and consequences that not only has it affected the current generation, but the consequences of which will be passed on to future generations. In such a way that it can be clearly predicted that the life of the future people will face an important challenge. While this is a warning to the current generation, it has redoubled the need to pay attention to and protect the rights of future generations. In addition, questions have been raised in this regard; including on what basis the recognition of rights for future generations can be justified. In order to answer this question, it seems that among the principles that can be proposed for the rights of future generations, we can mention "justice" and use it to prove the rights of future generations from a jurisprudential and legal point of view. To evaluate this hypothesis, in addition to the main concepts, formative and legislative justice as well as intergenerational justice, as the basis of the rights of future generations, will be analyzed and examined from a jurisprudential and legal perspective.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Future generations
  • the rights of generations
  • intergenerational justice
  • sustainable development
* قرآن کریم.
* نهج‌البلاغه.
1. آئینه‌وند، صادق. (1388). عصر و نسل از نگاه تاریخ. مطالعات تاریخ اسلام، (1)، صص 10-21.
2. آل‌بحرالعلوم، سیدمحمد. (۱۴۰۳ق). بلغة الفقیه. تهران: مکتبة الصادق.
3. ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله. (۱۴۰۴ق). شرح نهج‌البلاغه. قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی(قدس سره).
4. ابن‌ابی‌جمهور احسائی، محمد بن علی بن ابراهیم. (۱۴۰۵ق). عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیه. قم: دار سیدالشهداء للنشر.
5. ابن‌فارس، احمد. (۱۴۰۴ق). معجم مقائیس اللغة. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
6. ابن‌فهد حلی، احمد بن محمد. (۱۴۰۷ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
7. اصفهانی، محمدحسین. (۱۴۱۸ق). حاشیة کتاب المکاسب. قم: انوارالهدی.
8. بالس، کریستوفر. (۱۳۸۰). ذهنیت نسلی؛ دیدگاهی روان‌کاوانه درباره اختلاف نسل‌ها (مترجم: حسین پاینده). فصلنامه فلسفی ارغنون، (19)، صص 1-30.
9. بجنوردی، میرزاحسن. (۱۴۱۹ق). القواعد الفقهیة. قم: نشر الهادی.
10. بحرانی، یوسف. (۱۴۰۵ق). الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
11. تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد. (۱۳۶۶). تصنیف غرر الحکم ودرر الکلم. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
12. جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۸۹). تسنیم: تفسیر قرآن کریم. قم: مرکز نشر اسراء.
13. حسینی بحرانی، سید هاشم. (۱۴۱۵ق). البرهان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسة البعثه.
14. خامنه‌ای، سید علی. (۱۳۸۲). پیام به همایش حقوق محیط‌زیست. پایگاه دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، از: https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=3181.
15. خامنه‌ای، سید علی. (۱۳۹۱). بیانات در اجتماع مردم بجنورد. پایگاه دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، از: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21126.
16. خامنه‌ای، سید علی. (۱۳۹۳). بیانات در دیدار مسئولان و فعالان محیط‌زیست، منابع طبیعی و فضای سبز. پایگاه دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، از: https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=29121.
17. خمینی، سید روح‌الله. (۱۴۰۷ق). تحریر الوسیله. بیروت: سفارت جمهوری اسلامی ایران.
18. خمینی، سید روح‌الله. (۱۴۱۵ق). مناهج الوصول الی علم الاصول. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره).
19. خمینی، سید روح‌الله. (۱۴۲۱ق). کتاب البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره).
20. خوانساری، سید احمد. (۱۴۰۵ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
21. خویی، سید ابوالقاسم. (۱۴۱۷ق). مصباح الفقاهة. قم: مؤسسه انصاریان.
22. دهخدا، علی‌اکبر. (۱۳۷۳). لغت‌نامه دهخدا. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
23. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (۱۴۱۲ق). مفردات الفاظ قرآن. بیروت: الدارالشامیه.
24. رمضانی قوام‌آبادی، محمدحسین. (۱۳۹۲). از ریو تا ریو؛ در تکاپوی توسعه پایدار. مجله تحقیقات حقوقی، 16(۶۲)، صص 409-459.
25. ساروخانی، باقر. (۱۳۷۵). درآمدی بر دایرة‌المعارف علوم اجتماعی. تهران: انتشارات کیهان.
26. سبحانی، جعفر. (۱۴۱۴ق). محاضرات فی الالهیات. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
27. صدر، سیدمحمدباقر. (۱۴۰۶ق). دروس فی علم الاصول. بیروت: دارالکتاب اللبنانی، مکتبة المدرسه.
28. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم. (۱۴۲۱ق). حاشیة المکاسب. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
29. طباطبایی، سید محمدحسین. (۱۳۹۴ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
30. طبرسی، فضل بن حسن. (۱۴۰۶ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
31. طریحی، فخرالدین. (۱۴۰۸ق). مجمع البحرین. تهران: مکتب نشر الثقافة الإسلامیة.
32. طوسی، محمد بن حسن. (۱۳۹۰ق). الاستبصار فیما اختلف من الاخبار. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
33. طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
34. عکبری، عبدالله بن حسین. (۱۴۱۹ق). التبیان فی إعراب القرآن. ریاض: بیت الافکار الدولیه.
35. عیاشی، محمد بن مسعود. (۱۳۸۰ق). تفسیر العیاشی. تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیة.
36. فاضل لنکرانی، محمد. (۱۳۸۱). اصول فقه شیعه. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
37. فخر رازی، محمد بن عمر. (۱۴۲۰ق). التفسیر الکبیر. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
38. فراهیدی، خلیل بن احمد. (۱۴۱۰ق). کتاب العین. قم: نشر هجرت.
39. فیاض، محمداسحاق. (۱۴۰۱ق). الاراضی: مجموعة دراسات وبحوث فقهیة اسلامیة. قم: دارالکتاب.
40. قرشی، سید علی‌اکبر. (۱۳۷۷). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
41. کیس، الکساندر. (۱۳۷۹). مقدمه‌ای بر حقوق بین‌الملل محیط‌زیست. حقوق محیط‌زیست (مترجم: محمدحسن حبیبی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
42. محقق حلی، جعفر بن حسن. (۱۴۰۸ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
43. محقق کرکی، علی بن حسین. (۱۴۱۴ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام).
44. مشهدی، محمد بن محمدرضا. (۱۳۶۸). کنز الدقائق وبحر الغرائب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
45. مطهری، مرتضی. (۱۳۵۲). عدل الهی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
46. مطهری، مرتضی. (۱۳۸۳). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا.
47. مطهری، مرتضی. (۱۴۰۳ق). بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی. تهران: انتشارات حکمت.
48. معین، محمد. (۱۳۶۳). فرهنگ معین. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
49. منتظری، حسینعلی. (۱۳۸۵). رساله حقوق. تهران: انتشارات سرایی.
50. منتظری، حسینعلی. (۱۴۰۹ق). دراسات فی ولایة الفقیه وفقه الدولة الاسلامیة. قم: نشر تفکر.
51. میرمحمدی، سید مصطفی؛ جهانی‌پور، محمدرضا. (۱۳۹۶). اصول توسعه پایدار در رویه دیوان بین‌المللی دادگستری و دادگاه بین‌المللی حقوق دریاها، مطالعات حقوق تطبیقی، ۸(۲)، صص 799-819.
52. نائینی، محمدحسین. (۱۳۷۶). فوائد الاصول. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
53. نجفی، محمدحسن. (۱۹۸۱م). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
54. نوری طبرسی، میرزا حسین. (۱۴۰۸ق). مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل. بیروت: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث.
55. واعظ‌زاده، صادق. (۱۳۹۳). واکاوی انتقادی توسعه پایدار، مجموعه مقالات سومین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت. تهران: مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.
56. وحید بهبهانی، محمدباقر. (۱۴۲۶ق). حاشیة الوافی. قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی.
57. Case Concerning Pulp Mills on the River Uruguay, (Argentina v. Uruguay), Judgment of 20 April 2010.
58. Report of the World Commission on Environment and Development, Our Common Future, 1987, Available at: www.un-documents.net/our-common-future.pdf
59. Sands, Philippe and Paolo Galizzi, Documents in International Environmental law, Cambridge, Cambridge University Press, 2004.
60. Separate Opinion of Judge Trindade in the Case Concerning Pulp Mills on The River Uruguay, Available at: https://www.icj-cij.org/en/case/135/judgments
61. Weiss, Brown, "Our Rights and Obligations to Future Generations for the Environment", The American Journal of International Law, Vol. 84, 1990, P. 200, Available at: https://scholarship.law.georgetown.edu/facpub/1627/