تقدم سند بر شهادت با محوریت نقد ادله مخالفان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.

چکیده

موضوع اعتبار سند به‌عنوان دلیلی مستقل همواره مورد بحث بوده است؛ به‌طوری که نظر قائلان به عدم‌اعتبار آن موجب ابطال بسیاری از مواد قانونی، و در نتیجه تشتت آراء نظری و قضایی گردیده است. قائلان به اعتبار سند همواره سعی کرده‌اند براساس ادله‌ای همچون اهمیت اسناد در جامعه، دلایل مخالفان را رد نمایند، بی‌آنکه مبانی ادله مخالفان را نیز موردبررسی قرار دهند. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای به‌دنبال پاسخ به این سؤال‌ها است: آیا ادله مخالفان حجیّت سند از قوت کافی برخوردار است؟ بعد از احراز اعتبار آن، در فرض تعارض سند با شهادت، کدام حاکمیت دارد؟. دلایل مخالفان در روایات معروف به «نوشته قاضی به قاضی»، «مکاتبه جعفر بن عیسی» و روایت «قضاوت بر اساس بینات و سوگند» بیان می‌شود که با بررسی آنها عدم دلالت بر مدعای بی‌اعتباری سند اثبات می‌گردد. در پایان این نتیجه حاصل می‌شود که ادله مخالفان از قوت کافی برخوردار نیست. ادله حاکمیت سند بر شهادت ذیل عناوینی همچون اولویت سند بر اساس بافت و سیاق آیه دین، ملاک آیات نخست سوره قلم، اهمیت الفاظ، مصون‌بودن سند از سهو و فراموشی در مقابل شهادت، تقدم روایات مکتوب بر مسموع، ملاک قاعده سوق، قاعده ملازمه اذن در شیء، و سیره متشرعه بررسی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Precedence of the Document over the Testimony with the Focus on Criti-cizing the Arguments of the Opponents

نویسندگان [English]

  • Abdolazim khoroushi 1
  • farzad dehghani 2
1 Assistant Professor of Law, Hakim Sabzevari University, Sabzevari, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Qu'ran and Hadith, Hakim Sabzevari University, Sab-zevar, Iran.
چکیده [English]

The issue of the validity of the document as an independent argument has always been debated. In this regard, the opinion of those who believe in its invalidity has led to the annulment of many legal articles, and has caused the diversity of the theoretical and judicial views. Those who believe in the validity of the document have always tried to reject the arguments of the opponents based on arguments such as the importance of documents in society, without examining the basis of the arguments of the opponents. The current study seeks to answer these questions through a descriptive-analytical method and library tools: Are the arguments of the opponents of the validity of the document strong enough? After obtaining its validity, if the document is in conflict with the testimony, which one is more dominant? The arguments of the opponents are stated in the narrations known as "the writings of the judge to the judge", "the correspondence of Ja'far ibn Isa" and the narration of "judgment based on evidence and oath", which by examining them, the non-implication of the claim of invalidity of the document is proved. In the end, it is concluded that the arguments of the opponents are not strong enough. Arguments of the dominance of the document over the testimony are examined in the following items such as the priority of the document based on the context of the verse of religion, the criterion of the first verses of Surah Qalam, the importance of words, the immunity of the document from inadvertence and forgetfulness in face of the testimony, the priority of written narrations over heard narrations, the criterion of the principle of Souq, the principle of necessity of permission in the object, and Sira al-Mutashare'eh (the conduct of people of religion).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Clear argument
  • clear conflict
  • evidence of ownership
  • validity of writing
  1. * قرآن کریم (مترجم: محمدمهدی فولادوند).‌

    1. آشتیانی، میرزا محمدحسن بن جعفر. (۱۴۲۵ق). کتاب القضاء. قم: انتشارات زهیر، کنگره علامه آشتیانی.
    2. آقابزرگ تهرانی. (۱۳۷۸ق). الذریعة الی تصانیف الشیعه. تهران: اسماعیلیان؛ قم: کتابخانه اسلامیه تهران‌.
    3. ابن‌ادریس حلی، محمد بن منصور بن احمد. (۱۴۱۰ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    4. ابن‌جنید اسکافی، محمد بن احمد کاتب بغدادی. (۱۴۱۶ق). مجموعة فتاوی ابن جنید. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    5. ابن‌خلکان. (۱۳۹۸ق). وفیات الاعیان. بیروت: دار صادر.
    6. ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی. (۱۴۰۴ق). تحف العقول. قم: جامعه مدرسین.
    7. اردبیلی، احمد بن محمد. (۱۴۰۳ق). مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    8. اصفهانی فاضل هندی، محمد بن حسن. (۱۴۱۶ق). کشف اللثام والإبهام عن قواعد الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    9. بجنوردی، سید حسن. (۱۴۱۹ق). القواعد الفقهیه (چاپ اول). قم: نشر الهادی.
    10. بحرانی آل‌عصفور، حسین بن محمد. (بی‌تا الف). الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع. قم: مجمع البحوث العلمیة.‌
    11. بحرانی آل‌عصفور، یوسف بن احمد. (بی‌تا ب). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة‌. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    12. برقی، احمد بن محمد بن خالد. (۱۳۷۱ق). المحاسن (محقق و مصحح: جلال‌الدین محدث). قم: دارالکتب الإسلامیه.
    13. بروجردی، آقا حسین طباطبایی، (۱۴۲۹ق)، منابع فقه شیعه، تهران: انتشارات فرهنگ سبز.
    14. بروجردی، آقا حسین طباطبایی. (۱۴۳۹ق). جامع أحادیث الشیعه. تهران: انتشارات فرهنگ سبز.
    15. جصاص، احمد بن علی. (۱۴۰۵ق). احکام القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    16. جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (۱۳۷۸). دانشنامه حقوقی. تهران: انتشارات گنج دانش.
    17. حائری، سید کاظم. (۱۴۱۵ق). القضاء فی فقه الإسلامی. قم: مجمع اندیشه اسلامی.
    18. حلبی، ابوالصلاح. (۱۴۰۳ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین(علیه السلام).
    19. حلی، جمال‌الدین احمد بن محمد اسدی. (۱۴۰۷ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    20. خزایی، سیدعلی. (۱۳۸۷). نگرشی نو بر تعارض سند با شهادت در حقوق ایران با مطالعه تطبیقی در فقه امامیه، حقوق مصر و انگلیس. پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، ۹(۲۷).
    21. خویی، سیدابوالقاسم موسوی. (۱۴۱۸ق). موسوعة الإمام الخوئی. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی(قدس سره).
    22. خویی، سیدابوالقاسم موسوی. (۱۴۲۲ق). مبانی تکملة المنهاج. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی(قدس سره).
    23. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (۱۳۷۴). مفردات الفاظ قرآن (چاپ دوم). تهران: مرتضوی.
    24. سبزواری، سیدعبدالأعلی. (۱۴۱۳ق). مهذّب الأحکام (چاپ چهارم). قم: مؤسسة المنار، دفتر حضرت آیة‌الله.
    25. سبزواری، علی مؤمن قمی. (۱۴۲۱ق). جامع الخلاف والوفاق. قم: زمینه‌سازان ظهور امام عصر.
    26. سیفی مازندرانی، علی‌اکبر. (۱۳۹۶). کتاب قاض الی قاض (درس خارج فقه). پایگاه اینترنتی مدرسه فقاهت، بازیابی‌شده در ۱۰ مهر ۱۳۹۹، از: http://eshia.ir/feqh/archive/text/seify/feqh/96/961124.
    27. شاهرودی جنّاتی، محمدابراهیم. (بی‌تا). منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی. تهران: کیهان.
    28. شبر، سیدعلی حسینی. (۱۳۸۳ق). العمل الأبقی فی شرح العروة الوثقی، نجف: مطبعة النجف.‌
    29. شوکانی، محمد بن علی. (۱۴۱۴ق). فتح القدیر. بیروت: دارالکلم الطیب.
    30. شهری، غلامرضا؛ حسین‌آبادی، امیر. (۱۳۸۰). مجموعه نظرهای مشورتی اداره حقوقی دادگستری در زمینه مسائل مدنی. تهران: روزنامه رسمی.
    31. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (۱۴۱۳ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
    32. صانعی، یوسف. (۱۳۹۶). دیدگاه مرحوم ابن‌جنید دربارۀ حجیّت کتابت قاضی اول برای قاضی دوم (درس خارج فقه). پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله صانعی، بازیابی‌شده در ۱۰ مهر ۱۳۹۹، از: http://saanei.xyz/?view=01,02,10,1772,0.
    33. صدر، سیدمحمدباقر. (۱۴۰۸ق). مباحث الأصول (مقرر: السید کاظم الحسینی الحائری). قم: مطبعة مرکز النشر.
    34. صدر، سیدمحمدباقر. (۱۴۱۷ق). بحوث فی علم الأصول (مقرر: سیدمحمود هاشمی شاهرودی). بی‌جا: دایرة‌المعارف الفقه الإسلامی.
    35. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (۱۴۱۷ق). المیزان فی تفسیر القرآن (چاپ پنجم). قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    36. طبری کیاهراسی، ابوالحسن علی بن محمد. (۱۴۰۵ق). احکام القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیه.
    37. طرابلسی، ابن‌براج. (۱۴۰۶ق). المهذب. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    38. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (۱۳۸۷ق). المبسوط فی فقه الإمامیة (چاپ سوم). تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
    39. طوسی، محمد بن حسن. (۱۳۶۵). الفهرست. نجف: مکتبة المرتضویه.
    40. طوسی، محمد بن حسن. (۱۳۹۰ق). الإستبصار فیما اختلف من الأخبار. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    41. طوسی، محمد بن حسن. (۱۴۰۷ق). تهذیب الأحکام (محقق: حسن الموسوی خرسان، چاپ چهارم)، تهران: دارالکتب الاسلامیه
    42. عاملی، حسن بن زین‌الدین. (۱۳۶۲). منتقی الجمان فی الأحادیث الصحاح و الحسان (مصحح: علی‌اکبر غفاری). قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    43. عاملی، سید جواد بن محمد حسینی. (بی‌تا). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    44. عراقی، آقاضیاءالدین علی کزازی. (۱۴۲۱ق). کتاب القضاء (مقرر: محمد نجم‌آبادی). قم: انتشارات مؤسسه معارف اسلامی امام رضا(علیه السلام).
    45. عراقی، ضیاءالدین. (۱۴۱۷ق). نهایة الأفکار (مقرر: محمدتقی بروجردی). قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
    46. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (۱۴۱۱ق). رجال. قم: دار الذخائر.
    47. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (۱۴۲۰ق). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة. قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
    48. علامه حلی، حسن یوسف بن مطهر اسدی. (۱۴۱۳ق). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعه. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    49. علیاری تبریزی، علی بن عبدالله. (۱۴۰۹ق). بهجة الآمال فی شرح زبدة المقال. تهران: بنیاد فرهنگ اسلامی.‌
    50. فخر المحققین حلی، محمد بن حسن بن یوسف. (۱۳۸۷ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    51. قرشی، سید علی‌اکبر. (۱۳۷۱). قاموس قرآن (چاپ ششم). تهران: دارالکتب الإسلامیه.
    52. قمشه‌ای، محمدعلی اسماعیل‌پور. (بی‌تا). البراهین الواضحات: دراسات فی القضاء. قم: بی‌نا.
    53. کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۴۰۷ق). الکافی (چاپ چهارم). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    54. گلپایگانی، سیدمحمدرضا. (۱۴۰۵ق)، کتاب الشهادات، قم: دارالقران الکریم.
    55. مجلسی اول، محمدتقی بن مقصودعلی. (۱۴۰۶ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.
    56. مجلسی دوم، محمدباقر بن محمدتقی. (۱۴۰۶ق). ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار. قم: کتابخانه آیة‌الله مرعشی نجفی.
    57. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (۱۴۰۳ق). بحار الأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.‌
    58. مسعودی، عبدالهادی. (۱۳۷۷). عرضه حدیث بر امامان. مجله علوم حدیث، (۹).
    59. مکارم شیرازی، ناصر. (۱۴۲۵ق). تعزیر و گستره آن. قم: انتشارات مدرسه الإمام علی بن أبیطالب(علیه السلام).
    60. مکارم شیرازی، ناصر. (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
    61. نجاشی، احمد بن علی. (۱۳۶۵). رجال نجاشی. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
    62. نجف‌آبادی، حسینعلی منتظری. (۱۴۰۹ق). مبانی فقهی حکومت اسلامی (مترجم: محمود صلواتی و ابوالفضل شکوری). قم: مؤسسه کیهان.
    63. نجفی، محمدحسن (صاحب الجواهر). (۱۴۰۴ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    64. نراقی، مولی احمد بن محمدمهدی. (۱۴۱۵ق). مستند الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام).