بررسی فقهی انشای بیع الکترونیکی بدون الفاظ ایجاب و قبول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه دانش‌های وابسته به فقه، پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

چکیده

مطابق نظر فقها و بر اساس مواد قانونی، برای انعقاد بیع، وجود انشای فعلی یا انشای لفظی لازم است و طبق مادهٔ 340 قانون مدنی، باید الفاظ و عبارات ایجاب و قبولْ صریح در معنای بیع باشند. این همه در حالی است که در مواردی از بیع الکترونیکی، از ایجاب و قبول لفظی یا کتبی استفاده نمی‌شود و بلکه نقل و انتقال، بدون انجام داد و ستد و تنها با انتخاب قسمتی مثل «ارسال به سبد خرید» یا «ثبت سفارش» و گاهی با کلیک‌کردن بر روی تصویر انجام می‌گیرد. در نتیجه، صحت و لزوم بیع الکترونیکی بدون وقوع داد و ستد و بدون ایجاب و قبول متعارف، مورد سؤال واقع می‌شود و رواج بیع الکترونیکی موجب مطالبهٔ عمومی و ضرورت پاسخ فقهی به این سؤال شده است. این مقاله در پاسخ به سؤال فوق برای اثبات میزان نیاز به لفظ در انشای بیع بدون داد و ستد - با استفاده از روش فقهی - ادلّه لفظی‌بودن ایجاب و قبول را بررسی کرده و با تطبیق نتیجه بر داده‌های الکترونیکی در بیع الکترونیکی به این نتیجه رسیده است که مقتضای ادلّهٔ فقهی صحت عقد بیع با هر گونه دلالت‌گر عرفی حتی غیرلفظی است. از این‌رو، عقد بیع با استفاده از داده‌های الکترونیکی - در صورتی که دلالت بر وقوع بیع داشته باشند - منعقد می‌شود و لازم است مادهٔ 340 قانون مدنی اصلاح شود و عنوان شود که ایجاب و قبول با داشتن هر گونه دلالت‌کننده بر انجام بیع - اعم از لفظ و غیر لفظ - کافی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Jurisprudential Examination of Writing an Electronic Sale without the Words of Demand and Acceptance

نویسنده [English]

  • mohammad ali khademi
Assistant Professor, Department of Knowledge related to Jurisprudence, Research Center for Jurisprudence and Law, Islamic Sciences and Culture Academy.
چکیده [English]

According to the jurists and based on the legal articles, in order to conclude a sale, writing a practical or verbal contract is necessary, and according to Article 340 of the Civil Code, the words and phrases of demand and acceptance must be clarified in the meaning of sale. However, in some cases of electronic sale, verbal or written demand and acceptance is not used and instead, the transfers are done without exchanging and only by selecting a part such as "Send to cart" or "Order registration" and sometimes by clicking on the picture. As a result, the validity and necessity of electronic sale without the occurrence of exchanging and without the usual demand and acceptance, is questioned and the prevalence of electronic sale has caused public demand and the need for a jurisprudential answer to this question. In order to answer the above question, and to prove the need for the composition of the sale without exchanging - using the jurisprudential method - this paper has examined the verbal arguments for demand and acceptance and based on the results of electronic data in electronic sale, it has been concluded that the need for jurisprudential arguments is the validity of the conclusion of sale with any customary implication, even non-verbal. Therefore, the contract of sale is concluded using electronic data - if they indicate the occurrence of the sale and Article 340 of the Civil Code needs to be amended and it should be noted that the demand and acceptance with any argument of the sale - both verbal and non-verbal - is sufficient.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Electronic contract
  • electronic sale
  • demand and acceptance
  • contract writing
  • contract form

مراجع

1. آبی، فاضل، حسن بن ابی طالب یوسفی. (1417ق). کشف الرموز فی شرح مختصر النافع (2ج، چاپ سوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
2. اصفهانی، سیدابوالحسن. (1422ق). وسیلة النجاة (مع حواشی الإمام الخمینی) (1ج، چاپ اول). قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
3. اردبیلی، احمد بن محمد. (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان (14ج). قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
4. اردبیلی، احمد بن محمد. (بی‌تا). زبدة البیان فی أحکام القرآن (تحقیق و تصحیح: محمدباقر بهبودی، چاپ اول). تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة.
5. انصاری، شیخ مرتضی بن محمدامین. (1415ق). کتاب المکاسب (6ج، چاپ اول). قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
6. بجنوردی، حسن. (1380). منتهی الأصول. (چاپ اول). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، مؤسسه چاپ و نشر عروج.
7. بحرانی آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم. (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة (25ج، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
8. حائری طباطبایی (سیدمحمد مجاهد کربلایی). (بی‌تا). کتاب المناهل (1ج). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
9. حسینی عاملی، سیدمحمدجواد بن محمد. (1419ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة (ط ـ الحدیثة) (23 جلدی). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
10. حلبی، ابن زهره، حمزة بن علی حسینی. (1417ق). غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع (ج1). قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
11. حلبی، ابو الصلاح، تقی الدین بن نجم الدین. (1403ق). الکافی فی الفقه (ج1، چاپ اول). اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیر المؤمنین(علیه السلام).
12. حلّی، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (3ج، چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
13. حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1410ق). إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان (2ج، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
14. حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1412ق). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب (15ج، چاپ اول). مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
15. حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1413ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام (3ج، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
16. حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1413ق). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة (9ج، چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
17. حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1414ق). تذکرة الفقهاء (14ج). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
18. حلّی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1420ق). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة (6ج، چاپ اول). قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
19. حلّی، محقق، نجم‌الدین، جعفر بن حسن. (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام (4ج، چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
20. حلّی، محقق، نجم‌الدین، جعفر بن حسن. (1418ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیة (2ج، چاپ ششم). قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة.
21. حلّی، یحیی بن سعید. (1405ق). الجامع للشرائع (ج1، چاپ اول). قم: مؤسسة سیدالشهداء العلمیة.
22. حمیری، نشوان بن سعید. (1420ق). شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم (12ج، چاپ اول). بیروت: دار الفکر المعاصر.
23. امام خمینی، سیدروح‌الله موسوی. (1415ق). کتاب البیع، الطبعه الخامسه (ج2). قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
24. امام خمینی، سیدروح‌الله موسوی. (1423ق). تهذیب الأصول (چاپ اول). قم: اسماعیلیان.
25. امام خمینی، سیدروح‌الله موسوی. (بی‌تا). تحریر الوسیلة (2ج، چاپ اول). قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
26. خویی، سیدابوالقاسم موسوی. (بی‌تا). مصباح الفقاهة (المکاسب) (7ج). بی‌جا، بی‌نا.
27. دیلمی، سلاّر، حمزة بن عبد العزیز. (1404ق). المراسم العلویة و الأحکام النبویة (1ج، چاپ اول). قم: منشورات الحرمین.
28. رشتی، میرزا حبیب‌الله گیلانی، نجفی. (1311ق). کتاب الإجارة (1ج، چاپ اول). بی‌جا، بی‌نا.
29. سبزواری، سیدعبد الأعلی. (بی‌تا). جامع الأحکام الشرعیة (1ج، چاپ نهم). قم: مؤسسه المنار.
30. شریف مرتضی، علی بن حسین موسوی. (1417ق). المسائل الناصریات (1ج). تهران: رابطة الثقافة و العلاقات الإسلامیة.
31. شریف مرتضی، علی بن حسین موسوی. (1405ق). رسائل الشریف المرتضی (4ج، چاپ اول). قم: دار القرآن الکریم.
32. صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد. (1414ق). المحیط فی اللغة (10ج، چاپ اول). بیروت: عالم الکتاب.
33. صدوق قمّی، شیخ صدوق، محمّد بن علی بن بابویه. (1403ق). معانی الأخبار (1ج). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
34. طاهری خرم‌آبادی، سیدحسن. (1418ق). کتاب البیع (تقریرات درس امام خمینی) (1ج). قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
35. طبرسی، امین الإسلام، فضل بن حسن. (1410ق). المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف (2ج، چاپ اول). مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
36. طوسی، (شیخ) ابو جعفر، محمد بن حسن. (1407ق). الخلاف (6ج، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
37. طوسی، محمد بن علی بن حمزه. (1408ق). الوسیلة إلی نیل الفضیلة (ج1). قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی(ره).
38. عاملی حسینی، سیدجواد بن محمد. (1419ق). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة (23ج، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
39. عاملی، حرّ، محمد بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعة (30ج، چاپ اول). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
40. عاملی، زین الدین بن علی (شهید ثانی). (1413ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام (15ج، چاپ اول). قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
41. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410ق). کتاب العین (8ج، چاپ دوم). قم: نشر هجرت.
42. فشارکی، سیدمحمد بن قاسم طباطبایی. (1413ق). الرسائل الفشارکیة (1ج، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
43. فیض کاشانی، محمد محسن ابن شاه مرتضی. (بی‌تا). مفاتیح الشرائع (3ج، چاپ اول). انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی(ره).
44. فیومی، احمد بن محمد مقری. (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی (1ج، چاپ اول). قم: منشورات دار الرضی.
45. قمّی، میرزا ابو القاسم بن محمدحسن گیلانی. (1427ق). رسائل المیرزا القمی (2ج، چاپ اول). قم: دفتر تبلیغات اسلامی، شعبه خراسان.
46. کرکی عاملی، محقق ثانی، علی بن حسین. (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد (13ج). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
47. کلینی، ابو جعفر، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی (8ج، چاپ چهارم) تهران: دار الکتب الإسلامیة.
48. گلپایگانی، سیدمحمدرضا موسوی. (1413ق). هدایة العباد (2ج، چاپ اول). قم: دار القرآن الکریم.
49. مراغی، سیدمیرعبدالفتاح بن علی حسینی. (1417ق). العناوین الفقهیة (2ج، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
50. مصری (ابن‌منظور)، جمال الدین محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب (15ج، چاپ سوم). بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع ـ دار صادر.
51. مغربی، ابو‌حنیفه، نعمان بن محمد تمیمی. (1385ق). دعائم الإسلام (2ج، چاپ دوم). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
52. مفید (شیخ)، بغدادی، محمّد بن محمد بن نعمان عکبری. (1413ق). المقنعة (1ج، چاپ اول). قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید(ره).
53. نجفی، صاحب الجواهر، محمدحسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام (43ج، چاپ هفتم) بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
54. نجفی، کاشف‌الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر. (1422ق). أنوار الفقاهة ـ کتاب البیع (1ج، چاپ اول) نجف اشرف: مؤسسه کاشف‌الغطاء.
55. نجفی، کاشف‌الغطاء، علی بن جعفر بن خضر. (1422ق). شرح خیارات اللمعة (1ج، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
56. نجفی، کاشف‌الغطاء، عباس بن حسن بن جعفر. (1424ق). منهل الغمام فی شرح شرائع الإسلام (3ج، چاپ اول). نجف اشرف: مؤسسه کاشف الغطاء.
57. نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی. (1415ق). مستند الشیعة فی أحکام الشریعة (19ج، چاپ اول). قم: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام).
58. نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی. (1417ق). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام (1ج، چاپ اول). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
59. یزدی طباطبایی، سیدمحمدکاظم. (1421ق). حاشیة المکاسب (2ج، چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 30 آذر 1398
  • تاریخ بازنگری: 03 اردیبهشت 1399
  • تاریخ پذیرش: 09 اردیبهشت 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار