مجازات ارتداد، مقابله با توطئه‌گران علیه انسجام جامعهٔ اسلامی یا تحدید آزادی بیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد الهیات، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران. تهران. ایران.

2 دانشجوی دکتری فقه و اصول حقوق اسلامی ، دانشگاه تهران ، تهران ، ایران.

چکیده

«ارتداد» و مجازات‌های در نظر گرفته شده برای آن در فقه اسلامی یکی از موضوعات چالش‌برانگیز در حوزه حقوق بشر است. نوشتار پیش‌رو به روش توصیفی۔تحلیلی و به کمک منابع کتابخانه‌ای به بررسی پندار تعارض این احکام با مفاد اعلامیهٔ جهانی حقوق بشر که به صراحت بر آزادی اندیشه و بیان تأکید دارد، پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان از آن دارد که قرآن کریم، روایات و سیره اهل بیت(علیهم السلام) و سخنان فقهای شیعه، به‌روشنی بر قید انکار جاحدانه در تحقّق کفر و ارتداد تأکید می‌ورزند. اگر فرد از روی شک و تردید منطقی و نه عناد و لجاجت، به مواجهه با اسلام بپردازد و از رویکرد عقلانی و اخلاقی عدول نکند، مشمول احکام جزایی ارتداد نخواهد بود. آزادی بیان، حقی مطلق و بی‌قید و شرط نیست و اگر در تقابل با آزادی‌های معنوی و کرامت انسانی قرار گیرد محکوم به تقیید و تحدید است. در آزادی‌های شهروندی در کنار آن محدودیت‌ها، باید ملاحظات اجتماعی دیگری همچون منافع و مصالح ملی، امنیت ملی و نظم عمومی را نیز در نظر داشت. از رهگذر این محدودیت‌های اجتماعی و شهروندی است که ارتداد، عملی درخور پی‌گیری و مجازات تلقی می‌شود. اگر ارتداد، مقوله‌ای فردی و شخصی باقی بماند، در مقام دادخواهی و اجرای مجازات، باید ظهور بیرونی در عرصهٔ عمومی داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Punishment of Apostasy, Confrontation with Conspirators Against the Cohesion of Islamic Society or the Restriction of Freedom of Speech

نویسندگان [English]

  • Ahmad Bagheri 1
  • Masoud Makarem 2
1 Professor of theology, department of jurisprudence and principles of Islamic law, Tehran University, Tehran, Iran.
2 Ph.D student of jurisprudence and principles of Islamic law, Tehran University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Apostasy and its punishments in Islamic jurisprudence is one of the challenging issues in the field of human rights. The current paper, through a descriptive-analytical method and with the help of library resources, has dealt with the conflict of this ruling with content of Universal Declaration of Human Rights, which implicitly emphasizes freedom of thought and speech. The findings of this study suggest that the Holy Qur'an, narratives, and conduct of Ahlulbayt and words of Shia jurists clearly emphasize the denial of realization of atheism and apostasy. If the individual fights with Islam based on his logical doubt and not enmity and obstinacy and does not violate the rational and ethical approach, there will not be any penal ruling of apostasy for him. Freedom of speech is not an absolute, unconditional right, and it is doomed to be restricted and limited if it is opposed to spiritual freedoms and human dignity. In civil liberties, in addition to those restrictions, other social considerations such as national interests, national security, and public order must be taken into account. It is through these social and civic constraints that apostasy is seen as an act of persecution and punishment. If apostasy remains an individual and personal matter, it must have an external appearance in the public arena in the place of litigation and punishment enforcement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Punishment of apostasy
  • human rights
  • freedom of speech
  • freedom of opinion
  • civil rights. 

مراجع

* قرآن‌کریم (ترجمه: ناصر مکارم شیرازی).
1. ابن درید الازدی، ابوبکر محمد بن الحسن. (1988م). جمهرة اللغة. بیروت: دارالعلم للملایین.
2. ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق). (1398). التوحید. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
3. ابن فارس، احمد. (1411ق). معجم مقاییس اللغه. بیروت: دارالجبیل.
4. ابن منظور، جمال‌الدین، محمد بن مکرم. (1415ق). لسان العرب. (چاپ سوم). بیروت ۔ لبنان: دار صادر.
5. ازهری، محمد بن احمد. (بی‌تا). تهذیب اللغه. بیروت۔ لبنان: دار إحیاء التراث العربی.
6. جباری، مصطفی. (1393). آیا می‌توان ارتداد را جرم دانست. دوفصلنامه مطالعات حقوقی، 6(15)، 85-109.
7. حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعه. (30 جلدی). (چاپ اول) قم: مؤسسه آل البیت.
8. حلبی، ابوالصلاح. (1403ق). الکافی فی الفقه. (تحقیق: رضا استادی). اصفهان: مکتبه امیرالمؤمنین(علیه السلام) العامة.
9. حلّی، نجم‌الدین جعفر بن حسن. (محقق حلی) (1403ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. (چاپ دوم). بیروت: دارالاضواء.
10. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت۔ لبنان: دار القلم.
11. شیخ طوسی، محمد بن حسن. (شیخ طوسی). (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة. (تحقیق و حاشیه: کشفی، بهبودی محمدتقی، بهبودی، محمدباقر). تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
12. صرامی، سیف اللّه. (1376). احکام مرتد از دیدگاه اسلام و حقوق بشر. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری.
13. طباطبایی، سید محمد حسین. (علامه طباطبایی). (1374). المیزان فی تفسیر القرآن. (چاپ پنجم). (ترجمه: محمد باقر موسوی). قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین.
14. طباطبایی، سید محمد حسین. (علامه طباطبایی). (1381). مجموعه مقالات. (چاپ دوم). تهران: دفتر نشر و فرهنگ اسلامی.
15. طریحی، فخرالدین بن محمد. (1375). مجمع البحرین. (چاپ سوم). تهران: نشر مرتضوی.
16. طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب الاحکام. (چاپ چهارم). تهران: دارالکتب الاسلامیة.
17. عاملی. محمّد بن مکی. (شهید اول). (۱۴۱۷ق). الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه. (ج۲. چاپ دوم). قم. دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
18. علیان امینی، حسین. (1429ق)، موسوعه احکام المرتد فی الشریعه الاسلامیه. قم: مرکز العلوم والثقافه الاسلامیه.
19. قاری سید فاطمی، سید محمد. (1382). حقوق بشر در جهان معاصر(دفتر اول). تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
20. قرائتی، محسن. (1388). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
21. کاتوزیان، ناصر. (1377). مبانی حقوق عمومی. تهران: دادگستر.
22. کاشف الغطاء، شیخ جعفر. (بی‌تا). کشف الغطاء عن مبهمات شریعه الغراء. اصفهان: انتشارات مهدوی.
23. کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی (تحقیق: علی‌اکبر غفاری). (چاپ چهارم). تهران: دار الکتب الاسلامیه.
24. کیدری، محمد بن حسین. (قطب الدین). (1416ق). اصباح الشیعة بمصباح الشریعة. قم: مؤسسۀ امام صادق(علیه السلام).
25. المامقانی، عبداللّه. (بی‌تا). مناهج المتقین فی فقه ائمه الحق و الیقین. قم: مؤسسه آل البیت(علیهمالسلام).
26. مطهری، مرتضی، (1384). سلسله یادداشت‌ها (حرف الف). (چاپ دوم). تهران: انتشارات صدرا.
27. مطهری، مرتضی، (1393). آزادی معنوی. (چاپ پنجم). تهران: انتشارات صدرا.
28. معدنی، حسن‌علی؛ امام، سیدمحمدرضا. (1385). ارتداد و احکام آن با رویکردی به مبانی آزادی عقیده در اسلام. سامانه نشر مقالات علمی دانشگاه تهران: مقالات و بررسی‌ها، 39(1637)، صص 83-101.
29. مکارم شیرازی، ناصر. (1363). آیا توبۀ مرتد فطری قبول می‌شود؟. مجلۀ مکتب اسلام. 24‌(۵). صص 13-17.
30. مکارم شیرازی، ناصر. (1371). تفسیر نمونه. (چاپ دهم). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
31. منتظری نجف‌آبادی، حسینعلی. (1383). رساله حقوق. (چاپ دوم). تهران: سرایی.
32. منتظری نجف‌آبادی، حسینعلی. (1387). حکومت دینی و حقوق انسان. (چاپ دوم). تهران: سرایی.
33. موسوی‌فر، سیدمحسن؛ محقق داماد، سیدمصطفی. (1393). جرم ارتداد در روایات. آموزه‌های حقوق کیفری، ش 8، صص 3-24 .
34. موسوی گلپایگانی، سید محمد رضا. (1413ق). نتائج الأفکار فی نجاسة الکفار. قم: دار القرآن الکریم.
35. موسوی میرکلائی، سید طه؛ فلاح‌زاده، علی‌محمد. (1396). تحلیل جرم‌انگاری ارتداد در مواجهه حقوق بشر اسلامی و حقوق بشر بین‌المللی: دیالکتیک حقوق بشر و حقوق شهروندی. دوفصلنامه علمی ترویجی حقوق بشر اسلامی. ش 13، صص 33-62.
36. نجفی، محمدحسن. (صاحب جواهر). (بی‌تا). جواهرالکلام فی شرح شرائع الإسلام. (چاپ هفتم). بیروت: منشورات دارإحیاء التراث العربی.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 12 آذر 1398
  • تاریخ بازنگری: 11 خرداد 1399
  • تاریخ پذیرش: 30 اردیبهشت 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار