نقش کارآمدی حکم شرعی در مقام استنباط احکام اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.

چکیده

موضوع مقاله حاضر، بررسی نقش کارآمدی و ناکارآمدی حکم شرعی در مقام استنباط است؛ معیار کارآمدی حکم شرعی به عنوان پیش‌فرض، توانایی حکم شرعی در تأمین اغراض آن و سازگاری با اغراض دیگر احکام شرعی و مقاصد شریعت و اهداف دین، لحاظ شده و ناکارآمدی حکم شرعی، به ناکارآمدی مطلق (= کلی) و موقعیتی (= موقت) تقسیم شده است. در این مقاله، نقش کارآمدی حکم شرعی در استنباط حکم شرعی، در مقا‌م احراز صدور روایت، استظهار از ادلّه، حل تعارض، تشخیص شأن صدور و شناخت قلمرو موضوع حکم، بررسی می‌شود. روش تحقیق در این مقاله مانند روش سایر مسائل اصول فقه، بر اساس عقل، ارتکازات عقلایی و عرفی و مبتنی بر مبانی مکتب اهل بیت: است. این مقاله به یافته‌های زیر رسیده است: ناکارآمدی مطلق، می‌تواند اعتبار دلیل را مخدوش کند، در استظهار از دلیل لفظی دخیل باشد و سبب تحدید دایرهٔ موضوع، در قالب تأویل ظاهر دلیل شود. ناکارآمدی موقعیتی می‌تواند در حل تعارض مؤثر باشد، در شناخت شأن صدور حدیث دخالت کند، اما در اثبات تکلیف نسبت به غرض شارع از حکم شرعی، زائد بر موضوع حکم، به‌کار نمی‌آید. در نهایت، نتیجه مقاله، تبیین دقیق نقش ناکارآمدی مطلق یا موقعیتی حکم شرعی در مقام استنباط، به دور از افراط و تفریط است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Effective Role of the Religious Ruling in the Inference of Social Rulings

نویسنده [English]

  • Hasanali Aliakbarian
Associate professor at Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran.
چکیده [English]

The subject of this paper is the study of the role of efficiency and inefficiency of the religious ruling as an inference. The criteria for the effectiveness of the religious ruling as a hypothesis, the ability of the religious ruling to provide its purposes, its adaptation to the purposes of other religious rulings and the purposes of Shari'a and the goals of religion, are all taken into account and the inefficiency of the religious ruling has been divided into absolute inefficiency (= general) and situational (= temporary). In this paper, the role of the effectiveness of the religious ruling in the inference of the religious ruling is examined in the context of issuing a narrative, resorting to the arguments, resolving the conflict, recognizing the dignity of the issuance, and recognizing the scope of the subject matter of the ruling. The research method in this paper, like the method of other issues of Usul Fiqh, is based on reason, rational and conventional arguments, and according to the principles of the Ahlulbayt School. The findings of the study are as follows: The absolute inefficiency can distort the validity of an argument, cause resorting to verbal argument, and limit the scope of the issue in the form of an interpretation of the reality of the argument. Situational inefficiency can be effective in resolving conflict and contributing to the recognition of the dignity of the hadith issuance, but it is not effective in proving the obligation related to the intention of legislator from the religious ruling on the subject of the ruling. Finally, the result of the study suggests that the exact explanation of the role of absolute or situational inefficiency of the religious ruling in the place of inference is far from excess.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Efficiency
  • social ruling
  • Inefficiency
  • the place of Inference. 

مراجع

* قرآن کریم.
1. ابن بابویه قمی، أبی جعفر محمد (شیخ صدوق). (بی‌تا). کتاب من لا یحضره الفقیه. (ج2. تصحیح و تعلیق: علی‌اکبر غفاری). قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
2. ابن بابویه قمی، أبی جعفر محمد (شیخ صدوق). (۱۳۸۹ ق). علل الشرایع. (ج 2). نجف ۔عراق: منشورات المکتبة الحیدریة.
3. انصاری، مرتضی (شیخ انصاری). (14۲۰ق). کتاب المکاسب. (ج ۱). قم: کنگره جهانی بزرگداشت دویستمین سالگر تولد شیخ انصاری، مجمع الفکر الإسلامی.
4. انصاری، مرتضی (شیخ انصاری). (1424ق). فرائد الأصول. (ج ۴. چاپ پنجم). قم: لجنة تحقیق تراث الشیخ الأعظم، مجمع الفکر الإسلامی، المؤتمر العالمی بمناسبة الذکری المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الأنصاری.
5. ایروانی، باقر. (14۲۷ق). دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی علی المذهب الجعفری. (ج 3. چاپ دوم). قم: ناشر: بی‌نا.
6. حاج عاملی، محمد حسین. (1424ق). إرشاد العقول الی مباحث الأصول، [تقریر درس آیة اللّه جعفر سبحانی تبریزی). (جلد1). قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
7. حُرّ عاملی، محمد بن حسن. (شیخ حُرّ عاملی). (14۱۴ق). تفاصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. (ج 28). قم: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام) لإحیاء التراث.
8. حسینی حائری، سیدکاظم. (141۷ق). مباحث الأصول (تقریر بحث آیة الله محمدباقر صدر). (ج 1). قم: مطبعة مرکز النشر، مکتب الإعلام الاسلامی.
9. حلبی، ابو الصلاح. (بی‌تا). الکافی فی الفقه. (تحقیق: رضا استادی). قم: مکتبة الإمام أمیر المؤمنین علی (علیه السلام) العامة.
10. حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر (علّامه حلّی). (14۲۰ق). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة. (ج 5). قم: مؤسسة امام صادق(علیه السلام).
11. خراسانی، محمد کاظم (آخوند خراسانی). (۱۴۰۹ق) کفایة الأصول. قم: تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام) لإحیاء التراث، قم.
12. سبکی. (بی‌تا). فتاوی السبکی. (ج 2). (از برنامه: المکتبة الشاملة) بیروت۔لبنان.
13. طوسی. محمد بن حسن (شیخ طوسی). (13۶۳ق). الاستبصار فیما اختلف من الاخبار. (ج 2و3. چاپ چهارم). تحقیق و تعلیق: حسن موسوی خرسان). تهران: دار الکتب الاسلامیة.
14. طوسی. محمد بن حسن (شیخ طوسی). (13۶۵ق). تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید رضوان اللّه علیه. (ج 3). (تحقیق و تعلیق: حسن موسوی خرسان). تهران: دار الکتب الاسلامیة.
15. عالم‌زاده نوری، محمد. (1۳۹۶). استنباط حکم اخلاقی از متون دینی و ادلّه لفظی، دفتر اول، بررسی چند چا‌لش مهم در اصول لفظی فقه الاخلاق. قم: پژوهشگا‌ه علوم و فرهنگ اسلامی.
16. عاملی نبطی، محمد بن مکی. (شهید اول) (بی‌تا). القواعد والفوائد فی الفقه والأصول والعربیة. (ج 1). (تحقیق: عبد الهادی الحکیم). بیروت: منشورات مکتبة المفید.
17. غروی تبریزی، میرزا علی. (14۱۰ ق). التنقیح فی شرح العروة الوثقی (کتاب الصلاة) (تقریر بحث آیة اللّه ابوالقاسم موسوی خوئی)، (ج 1). قم: دار الهادی للمطبوعات.
18. کلینی رازی، ابو جعفر محمد بن یعقوب. (۱۳۶۷). الفروع من الکافی. (چاپ سوم). (تصحیح و تعلیق: علی‌أکبر غفاری). تهران: دار الکتب الاسلامیة.
19. مرتضوی لنگرودی، محمد حسن. (۱۳۷۹). جواهر الأصول (تقریر بحث امام خمینی). (ج 2). تهران: مؤسسة تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی(ره).
20. مکارم شیرازی، ناصر. (1428ق). انوار الأصول. (ج 3. چاپ دوم). قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب(علیه السلام).
21. منتظری حسینعلی. (1409ق‌). دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة. (چاپ دوم). قم: نشر تفکر.
22. موسوی اردبیلی، عبد الکریم. (1427ق). فقه الحدود والتعزیرات. (ج 1. چاپ دوم) قم: مؤسسة النشر لجامعة المفید رحمه الله.
23. موسوی خمینی، سید روح الله (امام خمینی). (13۶۸). المکاسب المحرمة. (ج 1). (تعلیق: مجتبی طهرانی). (چاپ سوم). تهران: مؤسسة اسماعیلیان للطباعة والنشر والتوزیع.
24. موسوی خمینی، سید روح الله (امام خمینی). (1385). الرسائل (تشتمل علی مباحث اللا ضرر، والاستصحاب، والتعادل والترجیح، والاجتهاد، والتّقلید، والتقیة). (ج 1). (تذییل: مجتبی طهرانی). تهران: مؤسسة اسماعیلیان للطباعة والنشر والتوزیع.
25. موسوی خمینی، سیدروح الله (امام خمینی). (۱۴۱۴ق). بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر. (چاپ سوم). (تحقیق و نشر: مؤسسة تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی(ره).
26. موسوی خمینی، سیدروح الله (امام خمینی). (۱۲۷۹ق). لمحات الأصول (تقریر بحث آیة اللّه بروجردی). بی.‌جا: مؤسسة تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی(ره).
27. موسوی خمینی، سیدروح الله (امام خمینی). (۱۴۲۱ق). کتاب البیع. (ج ۱). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
28. موسوی خویی، ابوالقاسم. (۱۳۵۲). أجود التقریرات (تقریر بحث آیة اللّه محمد حسین نائینی). (جلد 1). قم: مطبعة العرفان.
29. موسوی خویی، ابو القاسم. (1418ق). مبانی تکملة المنهاج، منتشر شده در جلد‌41 موسوعة الإمام الخوئی. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی(ره).
30. هادوی تهرانی، مهدی. (1۳۷۷). مبانی کلامی اجتهاد در برداشت از قرآن کریم. قم: مؤسسه فرهنگی خانه خِرد.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 04 فروردین 1399
  • تاریخ بازنگری: 11 خرداد 1399
  • تاریخ پذیرش: 28 اردیبهشت 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار