نقش فقه در تبیین شیوه های اجرای احکام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شهید چمران اهواز، ایران.

چکیده

بر اساس تعریف رایج، دانش فقه، عهده‌دار بیان احکام و استنباط آنها با دلیل‌های معتبر است؛ اما تجربه عملی جوامع اسلامی ثابت کرده است اکتفا به بیان احکام و واگذاری چگونگی اجرا به غیرفقیه می‌تواند احکام شرعی را درعمل به بن‌بست و تعطیلی بکشاند یا در مسیری متضاد با هدف احکام به اجرا درآورد و به وهن اسلام و تحریف محتوایی آن بینجامد. این تحقیق در پی اثبات ضرورت توسعه موضوع دانش فقه به روش احکام و بررسی پیامدهای اکتفا به بیان احکام و واگذاری شیوه‌های اجرا به غیرفقهیان است و پیشنهاد می‌کند بررسی شیوه‌های اجرای احکام و نقد و بررسی و میزان تطبیق آنها با موازین شرعی و هدف شریعت نیز در شمار مباحث فقهی باشد یا به‌عنوان شاخه‌ای نوین از دانش فقه و در کنار آن به ایفای این مهم بپردازد.
این تحقیق ضمن بررسی ضرورت ورود فقه به مبحث روش‌شناسی اجرای احکام، واردنشدن فقها به این مقوله را علت‌یابی و پیامد‌های منفی ورود به این حوزه را مطرح می‌کند و در انتها برای اثبات اینکه ابزار‌های علم فقه قابلیت ارزیابی روش احکام را دارند با استفاده از موازین فقهی معیارهایی را برای ارزیابی روش‌های اجرای احکام استنباط و به جامعه علمی پیشنهاد می‌کند: 1. امکان‌پذیر‌بودن؛ 2. موافقت با موازین شرعی و قواعد فقهی؛ 3. همسویی با هدف احکام.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Jurisprudence in Explaining the Methods of Rulings Enforce-ment

نویسنده [English]

  • Abdolhosseyn Rrezaei rad
Associate professor, faculty of theology and Islamic knowledge, Shahid Chamran University, Ahwaz, Iran.
چکیده [English]

Based on the popular definition, jurisprudence is charge of explaining the rulings and their inference through valid reasons, but the practical experience of Islamic communities has proven that simply stating rulings and how to execute them by a non-jurist can put religious rulings in deadlock and closure or execute rulings in an opposite path of the rulings objectives and then lead to Islam weakening and its content distortion. This research seeks to prove the necessity of developing the subject of jurisprudence by using the methods of rulings, and to examine the implications of the sufficiency of expressing the rulings and entrusting the enforcement ways to non-jurists. The current study suggests that examining the ways of rulings enforcement, and criticizing and comparing them with the religious rules as well as the purpose of the Sharia are all in the account of jurisprudential issues, or as a new branch of jurisprudence. In addition to these, the study deals with the important role it plays.
This study, in addition to examination of the necessity of jurisprudence entering the methodology of rulings enforcement, finds the reasons that why jurists don't enter this field and brings up the negative consequences of this field and finally, in order to prove that jurisprudence tools are capable of evaluating the methods of rulings, using the jurisprudential principles, it deduces the following criteria for evaluating the methods of executing rulings and proposes them to the scientific community. 1. Feasibility 2. Agreeing with religious principles and jurisprudential rules 3. Adherence to the objectives of rulings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jurisprudence
  • enforcement
  • method
  • value
  • rulings
  • objective
1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه، تحقیق: صبحی صالح، بیروت، دارالکتاب اللبنانی.
3. ابن شعبه حرانی، ابومحمد حسن بن علی بن الحسین (1404ق)، تحف العقول عن آل الرسول، تصحیح و تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم.
4. امام خمینی، روح الله (1379ش)، تحریر الوسیله، ج1و2، قم: نشر دارالعلم.
5. امام خمینی، روح الله (1385ش)، المکاسب المحرمه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
6. امام خمینی، روح الله (بی‌تا)، ولایت فقیه و جهاد اکبر، ج1، تهران: انتشارات سید‌جمال.
7. انصاری، شیخ مرتضی بن محمدامین (1415ق)، المکاسب المحرمه، تحقیق: لجنه التحقیق، چ1، قم: المطبعه الباقری.
8. بادکوبه هزاوه، احمد (1379ش)، حسبه در سرزمین‌های شرق اسلامی از آغاز تا سقوط بغداد، پایان‌نامه دوره دکتری دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، رشته تاریخ و تمدن.
9. برقی، ابی‌جعفر احمد بن محمد (بی‌تا)، المحاسن،تحقیق: سیدجمال‌الدین الحسینی، دارالکتب الاسلامیه.
10. جوادی آملی، عبدالله (1375ش)، «مقاله‏ای تحت عنوان سیری در مبانی ولایت»، مجله حکومت اسلامی، سال1، شماره1، ص50-80.
11. حرعاملی، محمد بن حسن (1403ق)، وسائل الشیعه الی تحصیل المسائل الشریعه، تصحیح و تعلیق: عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت: دار احیا التراث العربی.
12. حلی، حسن بن یوسف مطهر اسدی (1419ق)، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
13. حلی، محقق نجم الدین ابی‌القاسم (1408ق)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تصحیح: عبدالحسین محمد علی بقال، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
14. حلی، محقق نجم الدین ابی‌القاسم (1403ق)، معارج الاصول (الاجتهاد و التقلید)، چ1، تصحیح: محمدحسین رضوی، قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
15. رشید رضا، محمد (1412ق)، تفسیرالمنار، قم: مؤسسه دارالکتاب
16. رضا بدلی، عبدالحسین (1379ش)، «نه حقوقدان نه فقیه»، کیهان فرهنگی، ش172،
ص56-60.
17. رضایی‌راد، عبدالحسین (1384)، «ﺁسیب‌شناسی امر به معروف و نهی از منکر با تکیه بر تجارب تاریخی»، مطالعات اسلامی فقه و اصول، ش69، ص73-100.
18. رضایی‌راد، عبدالحسین (1390)، «تحولات نظارت اجتماعی در تمدن اسلامی»، دوفصلنامه علمی‌ـ‌تخصصی اسلام و علوم اجتماعی، ش50، ص145-166.
19. رضایی‌راد، عبدالحسین (1398)، «ﺁسیب‌شناسی انگاره وجوب همگانی امر به معروف و نهی از منکر»، نشریه اسلام و مطالعات اجتماعی، سال6، ش4، ص104-128.
20. سروش، عبدالکریم (1373ق)، علم چیست فلسفه چیست،تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
21. سیوری حلی، مقداد بن عبدالله (1361ش)، نضد القواعد الفقهیه علی مذهب الامامیه، تحقیق: السیدعبداللطیف کوهکمری، قم: مکتبه آیت الله مرعشی النجفی.
22. شریعتی، علی (1378ش)، شیعه مجموعه آثار، تهران: نشر الهام، (دفتر تدوین و تنظیم آثار معلم شهید دکتر علی شریعتی).
23. شهید ثانی زین‌الدین بن علی عاملی (بی‌تا)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه نجف: جامعه النجف الدینیه
24. صدوق، محمد بن علی (1404ق)، من لایحضره الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه.
25. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1361ق)، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم: منشورات رضی.
26. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1400ق)، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، تحقیق: حسن سعید، قم: مکتبه جامع چهلستون.
27. عاملی، حسن بن زین‌الدین بن شهید ثانی (1391ق)، ‌معالم الدین و ملاذ المجتهدین، شرح: مصطفی اعتقادی، نجف: مطبعه الاداب.
28. عسکری محمدمهدی و مهدی اسماعیل‌پوردره (1388ش)، «تحلیل نظری زکات و بررسی امکان تعمیم دامنه اموال مشمول زکات»، مجله مطالعات اقتصاد اسلامی، دوره2، ش1: ص119-153
29. غزالی، ابوحامد محمد بن محمد (1352ق)، احیاء علوم الدین، مصر: مطبعه العثمانیه المصریه.
30. غزالی، ابوحامد محمد بن محمد (1417ق)، المستصفی فی العلم الاصول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
31. فاضل تونی، عبدالله بن محمد (1415ق)، الوافیه، تحقیق: محمدحسین رضوی کشمیری، قم: نشر المجمع الفکر الاسلامی.
32. فخار طوسی، جواد (1371ش)، در محضر شیخ انصاری، قم: نشر مرتضی.
33. فیض کاشانی، محمد بن مرتضی(1370ش)، الوافی فی شرح الاصول الکافی، اصفهان: مکتبه الامیرالمؤمنین
34. فیض کاشانی، محمد بن مرتضی(1383)، المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تصحیح و تعلیق: علی‌اکبر غفاری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.قم ایران
35. قمی، شیخ عباس (بی‌تا)، سفینه البحار و مدینه الحکم و الاثار، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
36. القنوجی، صدیق بن حسن (1979م)، ابجدالعلوم، تحقیق: عبدالجبار زکار، بیروت: دارالکتاب العلمیه.
37. کاشف‌الغطاء، جعفر (بی‌تا)، کشف الغطاء، اصفهان: طبع حجریه المطبعه مهدوی.
38. گیپ همیلتون، الگزاندراسکین (1380ش)، اسلام بررسی تاریخی، ترجمه: منوچهر امیری، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
39. مالدب، میشل (1381ش)، انسان و ادیان، ترجمه: مهران توکل، تهران: نشر نی.
40. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحار الانوار، بیروت: لبنان،مؤسسة الوفاء
41. محمودی، محمد باقر (1396ق)، نهج السعاده فی مستدرک نهج البلاغه، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات
42. مطهری، مرتضی (بی‌تا)، ده گفتار، قم: صدرا.
43. مفید، محمد بن محمد (1401ق)، المقنعه، تحقیق: جماعه المدرسین، قم: انتشارات اسلامی.
44. منتظری، حسینعلی (1301)، دراسات فی ولایت الفقیه و فقه دول الاسلامیه، ج1، قم: نشر تفکر.
45. میرزای قمی، ابوالقاسم (بی‌تا)، قوانین الاصول،تهران: مکتبه الاسلامی.
46. نجفی، محمدحسن (1367ش)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق: عباس قوچانی، چ7، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
47. نراقی، احمد بن محمدمهدی (1378ش)، معراج السعاده، قم: مؤسسه انتشارات هجرت.
48. نوری طبرسی، میرزاحسین (1409ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، تحقیق: مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، چ2، بیروت: مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث.
49. یر، دمپی (1384ش)، تاریخ علم، ترجمه: عبدالحسین ﺁزرنگ، تهران: نشر سمت.
50. fritage Ulrike،comading right and forbidding wrong in Islamic thought // department of history SOAS /http://www.History.as.ur/welcome.htm 1383/10/27.