حدود اختیارات ولی فقیه در اوقاف عامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق جامعه المصطفی العالمیه.

چکیده

نیازهای ضروری جامعه از یک‌سو و بدون استفاده ماندنِ برخی اوقاف از دیگرسو، این ضرورت را آشکار می‌سازد که باید تدبیری اندیشید تا بتوان با اذن ولی فقیه، عایدات برخی اوقاف را در مواردی خاص، در رفع نیازها و در جهاتی غیر از آنچه واقفان اراده کرده‌اند، مصرف کرد. این تحقیق که با روش تحلیلی و توصیفی و با کمک ادله اجتهادی سامان یافته، بر این فرض استوار است که علاوه بر ادله ولایت مطلقه فقیه و حکم حکومی، دلایلی دیگری مثل ضرورت تشکیل حکومت اسلامی، ضرورت حفظ نظام و منافع مسلمانان، مصلحت اسلام و جامعه اسلامی و قاعده تقدیم اهم بر مهم، مبانی ولایت ولی فقیه بر اوقاف را تشکیل می‌دهند. روشن است رعایت مصالح موقوف‌علیهم و مصلحت قطعی جامعه اسلامی و مسلمانان تعیین‌کننده حدود و چارچوب کلی ولایت وی است. تحکیم اطلاق وجوبِ عمل طبق شرایطی که واقف تعیین کرده است و جایز نبودن تعدی از خصوصیات وقف به طور مطلق و در همه حالات، بر اساس قاعده «الوقوف علی حسب ما یوقفها اهلها»، فرضیه رقیب است که از آن عبور شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Limits of Authorities of Valiyeh Faqih in General Awqaf (endowments)

نویسنده [English]

  • mohsen malekafzali ardakani
Associate professor, department of law, Al-Mustafa University,
چکیده [English]

The essential needs of society on the one hand and some endowments as not usable on the other hand, shows the necessity that there should be some plans that with the permission of the Waliyeh Faqih, the income of some endowments in certain cases can be utilized to meet the needs and in other purposes. This study, which is carried out by analytical and descriptive methods and with the help of ijtihad arguments, is based on the assumption that in addition to the arguments of absolute jurisprudence and government rulings, there are other reasons such as the need to form an Islamic government, the need to preserve the system and interests of Muslims, the principle of preference of the most important over the important, that form the principles of guardianship of Waliyeh Faqih over endowments. It is clear that the observance of the benefits of the endowment takers and the definite expediency of the Islamic society and Muslims determine the limits and general framework of his guardianship. Considering the obligation of the action based on the conditions set by the endowment giver and the violation of the characteristics of the endowment completely as being not permissible, it can be seen that in all cases, it is the rival assumption that has been ignored according to the principle of "the action of waqf must be taken based on what the endowment giver has determined".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Wilayat Faqih
  • general endowments
  • the authorities of Islamic governor
  • expedi-ency

مراجع

1. قرآن کریم.
2. ابن حمزه، محمد بن علی طوسی (1408ق)، الوسیلة الی نیل الفضیلة، چ1، قم: انتشارات کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی.
3. ابن‌ادریس محمد بن منصور بن احمد حلی (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چ2، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
4. ابن‌ادریس محمد بن منصور بن احمد حلی (1413ق) قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
5. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین (1413ق)، کتاب فی الوقف، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
6. بجنوردی، سیدحسن بن آقابزرگ موسوی (1419ق)، القواعد الفقهیة، چ1، قم: نشر الهادی.
7. بزا، عبدالنور (2008م)، مصالح الانسان،چ1، الولایات المتحدة الامیرکیة: المعهد العالمی للفکر الاسلامی.
8. بن‌فارس، ابوالحسن احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، چ1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
9. جوهری، اسماعیل بن حماد (1410ق)، الصحاح ـ تاج اللغة و صحاح العربیة، چ1، بیروت: دارالعلم للملایین.
10. حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام)لإحیاء التراث.
11. حلی، علامه حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (1420ق)، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، چ1، قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
12. خمینی، روح‌الله موسوی (1421ق)، کتاب البیع، چ1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
13. خمینی، روح‌الله موسوی (بی‌تا)، تحریر الوسیلة، چ1، قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم.
14. خمینی، روح‏الله موسوی (1389ش)، صحیفه امام، چ5، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
15. خمینی، روح الله موسوی (1423ق)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
16. سبحانی، جعفر (1370ش)، مبانی حکومت اسلامی، قم: مؤسسه علمی و فرهنگی سیدالشهدا(علیه السلام).
17. سبزواری، عبدالأعلی (1413ق)، مهذّب الأحکام، چ4، قم: مؤسسه المنار ـ دفتر حضرت آیت‌الله.
18. سلار، حمزة بن عبد العزیز دیلمی (1404ق.)، المراسم العلویة و الأحکام النبویة، چ1، قم: منشورات الحرمین.
19. سید مرتضی، علی بن حسین موسوی (1415ق)، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
20. الشاطبی، ابراهیم بن موسی (2003م)، الموافقات فی اصول الشریعة، تحقیق: عبدالله دراز، چ3، بیروت: دارالکتب.
21. شهید اول، محمد بن مکی (1980م)، القواعد و الفوائد فی ‌الفقه، تحقیق: عبدالهادی حکیم، نجف: منتدی النشر.
22. شهید ثانی، زین الدین بن علی عاملی (1413ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، چ1، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
23. شیرازی، محمد حسینی (1413ق)، الفقه، القواعد الفقهیة، چ1، بیروت: مؤسسه امام رضا(علیه السلام).
24. صدر، شهید سید‌محمد (1420ق)، ماوراء الفقه، بیروت: دارالاضواء للطباعة و النشر و التوزیع.
25. صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1413ق)، من لایحضره الفقیه، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
26. طرابلسی، قاضی ابن براج عبدالعزیز (1406ق)، المهذب، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
27. طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن (1387ش)، المبسوط فی الفقه الامامیة، چ3، تهران: المکتبة المرتضویة.
28. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1400ق)، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، چ2، بیروت: دار الکتاب العربی.
29. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1407ق)، تهذیب الاحکام، چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
30. علیدوست، ابوالقاسم (1388ش)، فقه و مصلحت، چ1، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
31. غزالی، ابوحامد محمد بن محمد (1413ق)، المستصفی من علم الاصول، چ1، بیروت: دارالکتب العلمیة.
32. غزالی، ابوحامد محمد بن محمد (1988م)، شفاءالغلیل، چ1، بیروت: دارالکتب العلمیة.
33. فراء حنبلی، ابی‌یعلی محمد بن الحسین (1414ق)، الاحکام السلطانیة، بیروت: دارالفکر.
34. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی (بی‌تا)، مفاتیح الشرائع، چ1، قم: انتشارات کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی(ره).
35. کرکی، علی بن حسین عاملی(محقق ثانی) (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چ2، قم: موسسة آل البیت(علیهم السلام).
36. کاشف‌الغطاء، محمدحسین بن علی (1359ق)، تحریر المجلة، چ1، نجف: المکتبة المرتضویة.
37. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
38. مطهری، مرتضی (1384ش)، مجموعه آثار، قم: انتشارات صدرا.
39. مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبری (1413ق.)، المقنعة، چ1، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
40. مکارم شیرازی، ناصر (1428ق)، بحوث فقهیة هامة، چ2، قم: مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب(علیه السلام).
41. منتظری، حسینعلی (1376ش)، مبانی فقهی حکومت اسلامی، چ2، قم: دفتر آیت‌الله منتظری.
42. منتظری، حسینعلی (1409ق)، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، چ2، قم: نشر تفکر.
43. موسوی خلخالی، سیدمحمدمهدی (1425ق)، الحاکمیة فی الإسلام، چ1، قم: مجمع اندیشه اسلامی.
44. مؤمن قمی، محمد (1432ق)، الولایة الإلهیة الإسلامیة، چ3، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
45. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن (بی‌تا)، القوانین فی الاصول، [بی‌جا]: [بی‌نا].
46. نجفی، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چ7، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
47. نراقی، مولی احمد بن محمدمهدی (1417ق)، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، چ1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 04 آذر 1398
  • تاریخ بازنگری: 28 اسفند 1398
  • تاریخ پذیرش: 16 فروردین 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار