بازخوانی دلیل تعظیم شعائر؛ حکم‌‌، موضوع و متعلق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.

چکیده

دلیل تعظیم شعائر اسلامی‌‌، به‌رغم پشتوانهٔ قرآنی و روایی معتبر و ظرفیت بهره‌دهی در فروعات متعدد فقهی‌‌ و ابعاد مختلف آن در آثار موجود‌‌، شفاف و منقّح نیست. کاربرد «دلیل تعظیم شعائر» در استنباط احکام موضوعات حج‌‌، نماز‌‌، مساجد و آستان‌های مقدّس، نمونه‌هایی از کارایی این دلیل فقهی است که ضرورت بحث و بررسی دربارۀ آن را به‌خوبی نشان می‌دهد. بررسی جامع ابعاد این دلیل در سه بخش حکم‌‌، موضوع و متعلق، از نوآوری‌های مقاله حاضر‌‌ است. نتیجه این که به لحاظ حکم‌‌، وجوب تعظیم شعائر، حُکمی است مستقل و فراتر از «حرمت اهانت به شعائر». شعائر، به لحاظ موضوع‌‌، همۀ نمادهای منسوب به پروردگار عالَم ـ اعم از حقیقی و اعتباری ـ را در بر می‌گیرد. به لحاظ متعلق‌‌، صِرف‌الوجودِ تعظیمِ عرفی کافی است، ولی دست‌کم در برخی موارد‌‌، این صرف‌الوجود، باید همواره حفظ شود که به معنای وجوب نیاوردن ضد آن خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Examination into the Reasons for Observance of Islamic Doctrines: Rul-ing, Subject, and Belonging

نویسنده [English]

  • Seifollah Sarrami
Associate professor at Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran.
چکیده [English]

One of the pillars of knowing the issues of jurisprudential ruling subjects is their agent for identification. It is well known that identification of the issue is not the job of a jurist. While rejecting this general and concise claim, this paper examines and explores the status and responsibilities of the "jurists," the Mokalaf (the one charged with a duty), and the "expert" in the field of identifying the subjects of jurisprudential rulings and divides their labors, and assigns the responsibilities of each of them. Through examining these three statuses of identifying the subjects of jurisprudential rulings, it became clear that the jurisprudents' areas of responsibility in identifying religious subjects include defining religious subjects, identifying the alfaz (principles of Islamic Fiqh) of religious subjects, identifying the jurisprudential position of religious subjects, identifying the concept of religious inventions, and identifying the elements of religious inventions. In addition, the jurist's responsibility in conventional issues are, identifying the type of subjects, identifying the jurisprudential position of subjects, and identifying the title of subjects. The areas of responsibility of the mokalaf are, identifying the subjects of religious inventions, identifying the conventional subjects in the stages of conceptualization, identifying the conceptual criteria and finding their examples in case of their ability. Finally, the areas of responsibility of the expert in identifying subjects consist of identifying the concepts and examples of difficult conventional subjects in hadiths, and identifying the concepts and examples of specialized and novel subjects.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Agent
  • identification
  • agents for identifying the jurist
  • Mokalaf
  • expert
  • jurispru-dential rulings subjects

مراجع

1. ابن‌اثیر‌‌، مبارک بن محمد (1364)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم: اسماعیلیان.
2. ابن‌فارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتبة الاعلام الاسلامی.
3. ابن‌منظور، محمد‌ بن مکرم (1405ق)، لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه.
4. اردبیلی‌‌، احمد بن محمد (مقدّس اردبیلی) (1403ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
5. اردبیلی‌‌، احمد بن محمد (مقدّس اردبیلی) (بی‌تا)، زبدة البیان فی أحکام القرآن، تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة.‌‌
6. بجنوردی‌‌، سیدحسن بن آقابزرگ (1419ق)، القواعد الفقهیة، قم: نشر الهادی.
7. بحرانی‌‌، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
8. جصاص، ابوبکر احمد بن علی (1415ق) احکام القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیه.
9. جوهری، اسماعیل بن حماد (1407ق)، صحاح اللغة، بیروت: دارالعلم للملایین.
10. حرّ عاملی، محمد بن حسن (شیخ حرّ عاملی‌‌) (1414ق)، وسائل الشیعة، قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
11. حلّی، حسن‌ بن ‌یوسف‌ بن ‌مطهر (علّامه حلّی) (1412ق)، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
12. حلّی، حسن‌ بن ‌یوسف‌ بن ‌مطهر (علّامه حلّی) (1414ق)، تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
13. حلّی، حسن‌ بن ‌یوسف‌ بن ‌مطهر (علّامه حلّی) (1419ق)، نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام، قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
14. حلّی، احمد بن فهد (1409ق)، الرسائل العشر، قم: انتشارات کتابخانه آیة‌اللّه مرعشی نجفی(ره).
15. موسوی خویی، سیدابوالقاسم (1410ق)، التنقیح فی شرح العروة الوثقی‌‌، کتاب الطهاره، قم: دار الهادی.
16. موسوی خویی، سیدابوالقاسم (بی‌‌تا)، مصباح الفقاهة (المکاسب)، قم: [بی‌‌نا].
17. دمیاطی‌‌، ابوبکر (بی‌تا)، اعانة الطالبین، بیروت: دارالفکر.
18. رازی، فخر‌الدین (بی‌تا)، التفسیر الکبیر، [بی‌جا]: [بی‌نا].
19. راغب اصفهانی، حسین‌ بن محمد (1404ق)، المفردات فی غریب القرآن، قم: نشر الکتاب.
20. رافعی‌‌، عبدالکریم (بی‌‌تا)، فتح العزیز، بیروت: دارالفکر.
21. سبزواری، سیدعبد الأعلی (1413ق)، مهذّب الأحکام، قم: مؤسسة المنار.
22. سبکی، علی بن عبدالکافی (بی‌‌تا)، فتاوی السبکی، بیروت‌: دارالمعرفة.
23. سند، محمد (1424ق)، قاعدة الشعائر الدینیة، بیروت: مؤسسة ام‌القری.
24. سیوری‌‌، مقداد‌ بن عبداللّه (1403ق)، نضد القواعد الفقهیة علی مذهب الإمامیة، قم: انتشارات کتابخانه آیة‌اللّه مرعشی نجفی.
25. شربینی‌‌، محمد (1377ق)، مغنی المحتاج، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
26. شروانی، عبدالحمید (بی‌‌تا)، حواشی الشروانی، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
27. شهید اول، محمد‌ بن مکی (‍1399ق)، القواعد و الفوائد، قم: مکتبة المفید.
28. شهید اول، محمد‌ بن مکی (1419ق)، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
29. شهید ثانی‌‌، زین‌الدین‌ بن علی (1420ق)، الفوائد الملیة لشرح الرسالة النفلیة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
30. شهید ثانی، زین ‌الدین‌ بن علی (1419ق)، فوائد القواعد، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
31. شهید ثانی‌‌، زین‌الدین‌ بن علی (1414ق)، حاشیة الإرشاد، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
32. شهید ثانی،زین‌ الدین‌ بن علی (1422ق)، حاشیة المختصر النافع، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
33. شیخ مفید، محمّد بن محمد ابن نعمان عکبری (1413ق)، المقنعة، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
34. صدر، سیدمحمدباقر (‌1408ق)، بحوث فی شرح العروه الوثقی، قم: مجمع الشهید آیة‌اللّه الصدر العلمی.
35. صفار، محمد‌ بن حسن (1404ق)، بصائر الدرجات، تهران: مؤسسه اعلمی.
36. طباطبایی، سیدمحمد حسین (علامه طباطبایی) (1402ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
37. طبرسی، فضل‌ بن حسن (1415ق)، تفسیر مجمع البیان، بیروت: مؤسسة الاعلمی.
38. طبری، محمد بن جریر (جریر طبری) (1415ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری)، بیروت: دار الفکر.
39. طریحی، فخرالدین (1367)، مجمع البحرین، قم: مرکز النشر الثقافه الاسلامیه.
40. طوسی، محمد‌ بن حسن (شیخ طوسی) (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
41. طوسی‌‌، محمد‌ بن حسن (شیخ طوسی) (1390ق)، تهذیب الاحکام، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
42. طوسی، محمد‌ بن حسن (شیخ طوسی) (1407ق)، الخلاف، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
43. طوسی‌‌، محمد‌ بن حسن (شیخ طوسی) (1409ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
44. فراهیدی‌‌، خلیل (1409ق)، کتاب العین، قم: دارالهجرة.
45. کاشف الغطاء‌‌، شیخ جعفر (بی‌تا)، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، اصفهان: [بی‌نا].
46. کلینی‌‌، محمد‌ بن یعقوب (1363)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
47. مجلسی، محمدتقی (مجلسی اول) (1406ق)، روضة المتقین فی شرح کتاب من لا یحضره الفقیه، قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.
48. محقق ثانی، علی‌ بن حسین (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام).
49. مراغی‌‌، سیدمیرعبدالفتاح‌ بن علی حسینی (1417ق)، العناوین الفقهیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
50. نجفی، محمد حسن (صاحب جواهر) (1404ق)، جواهر الکلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
51. نراقی، احمد‌ بن مهدی (1375)، عوائد‌‌الایام، قم: مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیه.
52. نراقی، مولی احمد‌ بن محمد مهدی (1415ق)، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
53. نووی، محی‌الدین (بی‌‌تا)، المجموع، بیروت: دارالفکر.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 22 اسفند 1398
  • تاریخ پذیرش: 22 اسفند 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار