تبیین نظریه «لزوم مضاربه مدت‌دار» با تأکید بر فتواهای برخی از فقیهان معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق دانشکده الهیات دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 دانش‌آموخته سطح چهار حوزۀ علمیۀ قم

چکیده

بنا به نظر مشهور فقیهان و قانون مدنی، مضاربه حتی با ذکر مدت، عقدی جایز است و هر زمانی که هریک از طرفین بخواهند، می‌توانند به‌طور یک‌جانبه عقد را فسخ نمایند. این نظر در مقام عمل مشکلاتی ایجاد می‌کند؛ ازاین‌رو، محققان برای رفع این مشکل راه‌حل‌هایی در نظر گرفته‌اند، ازقبیل شرط لزوم در ضمن عقد لازم دیگر یا شرط مدت در ضمن عقد لازم دیگر. در این بین، برخی از فقیهان معاصر راه‌حل بهتری در قالب نظریه‌ای جدید مطرح کرده‌اند. این مقاله در صدد تبیین این نظریه است. بر اساس این نظریه، مضاربه دو نوع است: مضاربه‌ای که مدت در آن ذکر می‌شود که عقدی لازم است و مضاربه‌ای که مطلق و بدون ذکر مدت است که عقدی جایز و قابل‌فسخ است. تحقیق پیش‌رو با گردآوری اطلاعات و داده‌ها ازطریق منابع نوشتاری و مکتوب، سامانه‌های رایانه‌ای و نرم‌افزارهای علمی با روش داده‌پردازیِ توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته است. در این نوشته، پس از بیان تفصیلی اقوال و بررسی مفصل ادله، درستی و کارآمدی این نظریه نتیجه گرفته شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Explaining the theory of "The Necessity of Timed Partnership" With an emphasis on Some Fatwas of Contemporary Jurists

نویسندگان [English]

  • Mohammad ali mohabalrahman 1
  • Mohammad Mahdi Moheborrahman 2
1 Assistant Professor. faculty member of Azarbaijan Shahid Madani University
2 PhD student at Level four of Islamic Seminary of Qom.
چکیده [English]

According to the most of the jurists' belief and civil law, partnership, even with determining time is a permissible contract and each of the sides can annul the contract any time they want one-sided. This belief can cause problems in practice. Thus, researchers have found solutions for this problem including the necessary condition in other necessary contract or condition of time in other necessary contract. In the meantime, some of the contemporary jurists have come up with better solutions in the form of a new theory. The current paper tries to explain this theory. According to this theory, there are two types of partnerships: The partnership in which the time is determined and it is considered a necessary contract, and the partnership that is absolute and with determining the time which is considered a permissible contract and can be annulled. This study has been conducted by collecting data and information from written resources, computer websites, and scientific software through a descriptive-analytical method. In this paper, the accuracy and efficiency of this theory is proven after explaining the viewpoints and examining the arguments in detail.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Partnership
  • Permissible contract
  • necessary contract
  • time Mozaribah (partnership)
  • necessary condition

مراجع

1. قرآن کریم
2. آخوند خراسانی، محمدکاظم ‌بن ‌حسین (۱۴۲۹ق)، کفایة الأصول، ج1، چ5، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
3. ابن‌ادریس (محمد بن ‌احمد) (1406ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج2، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
4. ابن‌حمزه (محمد بن‌ علی) (1408ق)، الوسیلة إلی نیل الفضیلة، چ1، قم: مکتبة آیة الله مرعشی.
5. ابن‌زهره (حمزة بن ‌علی) (1417ق)، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، (قسم الفروع)، قم: مؤسسة الإمام الصادق(علیه السلام).
6. ابن‌سعید (یحیی ‌بن‌ سعید حلی) (1405ق)، الجامع للشرائع، قم: مؤسسه سیدالشهداء(علیه السلام).
7. ابن‌فهد حلی (احمد بن ‌محمد) (1407ق)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، محقق: مجتبی عراقی، ج2، چ1، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
8. اردبیلی، احمد بن ‌محمد (1416ق)، مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج10، چ2، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
9. ــــــــــــــــــ (بی‌تا)، زبدة البیان فی أحکام القرآن، تهران: مکتبة المرتضویة لإحیاء آثار الجعفریة.
10. امامی، حسن (1391)، حقوق مدنی، ج2، چ33، تهران: اسلامیه.
11. انصاری، مرتضی‌ (۱۴۲۴ق)، المکاسب، ج3 و 5، چ1، قم: مجمع الفکر
الإسلامی.
12. بجنوردی، حسن (۱۴۲۴ق)، القواعد الفقهیة، محققان: مهدی مهریزی و محمدحسین درایتی، ج5، چ1، قم‌: دلیل‌ ما.
13. بحرانی، یوسف‌بن‌احمد (1363)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، ج21، چ2، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
14. بهجت، محمدتقی (1376)، رساله توضیح مسائل، چ10، قم: دفتر دفتر معظم‌له، قابل‌دسترسی در:http://v0.bahjat.ir/index.php/ahkam-2/resaleh/297-2011-09-07-02-34-42.html.
15. جعفری مجد و محمد علی‌آبادی (1396)، «شرط لزوم در عقود اذنی با تأکید بر عقد مضاربه»، دیدگاه‌های حقوق قضایی، مجله پگاه، دورۀ ۲۲، ش۷۷ و ۷۸، ص91-112.
16. حائری، کاظم (1415ق)، فقه العقود، ج1، چ1، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
17. حر عاملی، محمدبن‌حسن (1401ق)، وسائل الشیعة فی تحصیل أحکام الشریعة، عبدالرحیم ربانی شیرازی، ج13 و 15، چ5، تهران: مکتبة الإسلامیة‏.
18. حسینی روحانی، محمدصادق (1392)، فقه الصادق(علیه السلام)، ج20، چ5، قم: مؤسسه دار الکتب.
19. حسینی خوانساری، احمد (1355)، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، محقق: علی‌اکبر غفاری، ج3، چ2، تهران: مکتبة الصدوق.
20. خمینی (امام)، روح‌الله (1392)، تحریر الوسیلة، ج1، چ1، قم، مؤسسة تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی(ره).
21. خوئی، ابوالقاسم (1430ق)، المبانی فی شرح العروة الوثقی، ج1، چ4، بی‌جا: مؤسسه الخوئی الإسلامیة.
22. رستمی چلکاسری، عبادالله و محمد علی‌نژادی گورابجواری (1393)، «تأملی فقهی ـ حقوقی پیرامون تأثیر شرط مدت بر عقود جایز»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال ششم، ش11، ص123-160.
23. سبحانی، جعفر (1388)، رساله توضیح مسائل، مشهد: هاتف.
24. ــــــــــــــــــ (۱۴۱۶ق)، نظام المضاربة فی الشریعة الإسلامیة الغراء، چ1، قم: مؤسسة الإمام الصادق(علیه السلام).
25. ــــــــــــــــــ (۱۴۲۹ق)، الوسیط فی أصول الفقه، ج2، چ1، قم‌: مؤسسة الإمام الصادق(علیه السلام).
26. سیستانی‌، سیدعلی ‌‏(1427ق)، منهاج الصالحین، ج2، چ1، مشهد: مکتب‌ سماحة‌ آیة الله ‌العظمی ‌السید السیستانی‌.
27. شبیری زنجانی، سیدموسی (5/7/1398)، «درس خارج آیت‌الله شبیری»، http://www.eshia.ir/feqh/archive/text/shobeiry/feqh/94/941106.
28. شهید اول (محمد بن ‌مکی عاملی) (1411ق)، اللمعة الدمشقیة، چ2، قم: دار الفکر.
29. شهید ثانی (زین‌الدین ‌بن ‌علی) (1398ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، مصحح: محمد کلانتر، ج4، چ2، قم: دار الهادی للمطبوعات‏.
30. ــــــــــــــــــ (1429ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، ج4، چ4، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
31. شیخ صدوق (ابن‌بابویه، محمدبن‌علی) (1404ق)، من لایحضره الفقیه، مصحح: علی‌اکبر غفاری، ج3، چ2، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
32. شیخ طوسی‌ (محمدبن‌حسن) (1365)، تهذیب الأحکام، محققان: حسن خرسان و محمد آخوندی، چ2، قم: دار الکتب الإسلامیة.
33. ــــــــــــــــــ (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، ج3، چ1، تهران: مرتضویه.
34. ــــــــــــــــــ (1389ق)، تفسیر التبیان، ج4، چ1، قم: موسسة آل البیت(علیهم السلام) لإحیاء التراث.
35. ــــــــــــــــــ (1400ق)، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، چ2، بیروت: دارالأندلس.
36. ــــــــــــــــــ (بی‌تا)، الخلاف، ج3، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
37. صاحب جواهر (محمدحسن نجفی) (1981م)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، شارح: عباس قوچانی، ج26، چ7، بیروت: دار إحیاء تراث العربی.
38. طباطبایی حکیم، محسن (1391ق)، مستمسک العروة الوثقی، ج12، چ4، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
39. طباطبایی یزدی، محمدکاظم (1417ق)، العروة الوثقی فیما من به البلوی، ج5، چ1، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم.
40. طباطبایی، علی ‌بن ‌محمد (1382ق)، ریاض المسائل فی بیان الأحکام با الدلائل، ج9، قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام) لإحیاء التراث.
41. ــــــــــــــــــ (بی‌تا)، الشرح الصغیر فی شرح مختصر النافع، ج2، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی(‌قدس سره).
42. عاملی‌، محمدجواد بن ‌محمد حسینی‌ (بی‌تا)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، ج20، قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
43. علامه حلی (حسن ‌بن‌ یوسف) (1410ق)، إرشاد الأذهان إلی أحکام الایمان، ج1، چ1، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
44. ــــــــــــــــــ (1412ق)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، ج6، چ1، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
45. ــــــــــــــــــ (1413ق)، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، ج2، چ1، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
46. فاضل آبی، حسن ‌بن ‌ابی‌طالب (1408ق)، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، محققان: عل‌پناه اشتهاردی و حسین یزدی، ج2، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
47. فاضل لنکرانی، محمد (1383)، تفصیل ‌الشریعة‌ فی‌ شرح‌ تحریر ‌الوسیلة‌: المضاربة، الشرکة، چ1، قم: مرکز فقه الأئمة الأطهار(علیهم السلام).
48. ــــــــــــــــــ (1386)، رساله توضیح مسائل، چ3، قم: آدینه سبز.
49. فروغی، سیدعلیرضا (1381)، «بررسی فقهی و حقوقی اشتراط مدت در عقد مضاربه»، رهنمون، س1، ش1، ص99-112.
50. فیض‌ کاشانی‌، محمدبن‌شاه‌مرتضی‌ (1406ق)، الوافی، ج18، چ1، اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی(علیه السلام).
51. قاضی ابن‌براج، عبدالعزیز بن ‌نحریر (1406ق)، المهذب، ج1، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
52. کاتوزیان، ناصر (1376)، حقوق مدنی، عقود معین، ج4: عقود اذنی، چ2، تهران: شرکت سهامی انتشار.
53. کلینی، محمد بن ‌یعقوب (1388ق)، الکافی، مصحح: علی‌اکبر غفاری، ج5، چ3، قم: دار الکتب الإسلامیة.
54. مجلسی‌، محمد‌باقر بن ‌محمدتقی ‌(1404ق)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول(علیهم السلام)، ج19، چ2، قم: دار الکتب الإسلامیة.
55. مجلسی‌، محمدتقی ‌بن ‌مقصودعلی (۱۴۰۶ق‌)‌، روضة المتقین‌ فی‌ شرح‌ من‌ لایحضره ‌‌الفقیه‌، ج7، چ2، قم‌: بنیاد فرهنگ‌ اسلامی‌ حاج‌ محمدحسین‌ کوشانپور.
56. محقق حلی (جعفر بن ‌حسن) (1402ق)، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، چ2، تهران: مؤسسه البعثة.
57. ــــــــــــــــــ (1409ق)، شرائع الإسلام، ج2، چ2، تهران: استقلال.
58. محقق‌ کرکی‌ (علی‌بن‌حسین) (۱۴۰۸ق)‌، جامع‌ المقاصد فی‌ شرح‌ القواعد، ج8، چ1، قم‌: مؤسسه‌ آل ‌البیت(علیهم السلام) لإحیاء التراث.
59. مظفر، محمدرضا (1373)، اصول فقه، ج2، چ2، قم، مکتب الإعلام الإسلامی.
60. مکارم‌ شیرازی‌، ناصر (۱۴۱۰ق)، القواعد الفقهیة، ج1، چ1، قم‌: مدرسة‌ الإمام‌ أمیر المؤمنین(علیه السلام).
61. موسوی ‌اردبیلی، عبدالکریم (1421ق)، فقه المضاربه، چ1، قم، مؤسسة النشر لجامعة المفید.
62. ــــــــــــــــــ (5/7/1398)، «رساله توضیح‌المسائل»، پایگاه اطلاع رسانی معظم‌له، http://www.ardebili.com/fa/Library/View/1/438.
63. وحید خراسانی، حسین (1421ق)، رساله توضیح‌المسائل، چ4، قم: مدرسه باقرالعلوم(علیه السلام).

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 29 اردیبهشت 1398
  • تاریخ بازنگری: 21 آذر 1398
  • تاریخ پذیرش: 13 آبان 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار