شهادت به ملکیت با استناد به امارۀ ید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران.

2 عضو هیات علمی گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی،دانشکده الهیات، پردیس فارابی دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی/پردیس فارابی دانشگاه تهران/ دانشکده الهیات

چکیده

ازلحاظ فقهی و حقوقی، در دلالت ید بر ملکیت بحثی نیست؛ اما ید به‌تنهایی یقین‌آور نیست و در شهادت دادگاهی نیز یقین به موضوعِ گواهی امری ضروری است. از این‌رو، مسئلۀ چالش‌برانگیزی مطرح می‌شود. مسئله این است که آیا در مقام شهادت هم می‌توان با استناد به امارۀ ید به مالکیت شخص گواهی داد؟ تردید و آشفتگی نظریات فقهی در مسئله و نیز سکوت و خلأ نص خاص قانونی در مقررات ایران از یک سو، و نیاز نهادهای قضایی به روشن‌شدن حکم مسئله به‌جهت فراوانی آن در دعاوی مالی از سوی دیگر، نگارندگان را برآن داشت که ادله و مبانی حکم شهادت به ملکیت مستند به امارۀ ید را در متون و منابع فقه اجتهادی بازخوانی کنند. در کاوش پیشِ‌رو ضمن تلاش در استقصای نظریاتی که بزرگان فقه و حقوق برای حل مشکل ارائه داده‌اند و نیز نقد و تحلیل آنها، مسئله از دو ناحیۀ ادلۀ عام (قواعد اولیه) و ادلۀ خاص (سنت) واکاوی شده است. سرانجام اثبات شده که برایند آن‌دو جواز گواهی مستند به امارۀ ید در غیر دعاوی‌ای است که شخصِ خوانده صاحب ید بوده و خواهان اقرار کند یا علم به آن داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Testimony to Ownership Based Upon the Principle of Possession

نویسندگان [English]

  • Sayyed Ahmad MirHoseyni Niri 1
  • Mohammad Adibi mehr 2
  • Sayyed Hadi Hashemi Majd 3
1 Jurisprudence and Law, Theology, Pardis Farabi of Tehran University, Qom, Iran
2 Faculty member of Islamic jurisprudence and Islamic law, Faculty of Theology, Farabi University of Tehran
3 Tehran University/Pardis Farabi/Theology/Jurisprudence and principles of Islamic law
چکیده [English]

In terms of jurisprudence and law, there is no debate about the implication of the Principle of Possession (POP) regarding ownership. The problem is that possession in itself does not entail certainty while it is essential in giving testimony before a court to be certain about the subject of testimony. The research question is whether, as a testimony, one can testify to a person's possession on the basis of POP? Jurists' diverse opinions, shortcomings of legislation, and need for judicial institutions to clarify the attendant ruling in financial claims necessitate revising of the pertained doctrine and evidence of POP. In this research, along with recounting jurisprudential solutions, analyzing, and criticizing them, the research question is studied from the two aspects of general evidence (primary rulings) and specific evidence (Sunnah). The general and specific evidence indicates that permissibility of giving testimony by virtue of POP is restricted to the non-financial claim in which the defendant is the possessor and the plaintiff is aware of it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Testimony to Ownership
  • Testimony as Evidence
  • the Principle of Possession
  • Apparent Possession
  • Substitution of Presumption by the Certainty

مراجع

1. آشتیانی، محمدحسن (1425ق)، کتاب القضاء، ج1، چ1، قم: کنگرۀ علامه آشتیانی.
2. ابن‌زهره (سیدابوالمکارم حلبی) (1417ق)، غنیة النزوع، قم: مؤسسۀ امام ‌صادق(ع).
3. ابن‌غضائری (بی‌تا)، رجال ابن ‌الغضائری، قم: بی‌نا.
4. اردبیلی، احمد (1403ق)، مجمع الفائدة والبرهان، ج12، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
5. اصفهانی، محمدحسین (1374)، نهایة الدرایة، ج2، قم: سیدالشهداء(ع).
6. ـــــــــــــــ (1418ق)، حاشیة المکاسب، چ1، قم: دارالمصطفی(ص).
7. امامی، سیدحسن (بی‌تا)، حقوق مدنی، ج6، تهران: انتشارات اسلامیه.
8. ‌انصاری، مرتضی (1415ق)، القضاء والشهادات، چ1، قم: کنگرۀ بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
9. ایروانی، باقر (1427ق)، دروس تمهیدیة فی الفقه الإستدلالی، ج3، چ2، قم: بی‌نا.
10. بجنوردی، سیدمحمدحسن (1419ق)، القواعد الفقهیة، ج3، قم: الهادی.
11. تبریزی، جواد (بی‌تا)، أسس القضاء والشهادة، چ1، قم: دفتر مؤلف.
12. حائری، سیدکاظم (1415ق)، القضاء فی الفقه الإسلامی، قم: مجمع اندیشۀ اسلامی.
13. حر عاملی، محمد (1409ق)، وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، ج27، چ1، قم: آل‌البیت(علیهم السلام).
14. حکیم، سیدمحسن (1404ق)، مستمسک العروة الوثقی، ج1، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی(ره).
15. حکیم، محمدسعید (1414ق)، المحکم فی أصول الفقه، ج5، چ1، قم: المنار.
16. خراسانی، آخوند محمدکاظم (1431ق)، کفایة الأصول، ج2، چ1، قم: مجمع ‌الفکر الإسلامی.
17. ‌خمینی (امام)، سیدروح‌الله موسوی (1367)، تهذیب الأصول، چ3، قم: دارالفکر.
18. ـــــــــــــــ (1415ق)، المکاسب المحرمة، ج2، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام‌ خمینی(ره).
19. ـــــــــــــــ (بی‌تا)، تحریر الوسیلة، ج2، چ1، قم: دارالعلم.
20. خوئی، سیدابوالقاسم (1396ق)، مبانی تکملة المنهاج، ج1، چ2، قم: چاپخانۀ علمیه.
21. ـــــــــــــــ (1413ق)، معجم رجال الحدیث، ج7، چ5، بی‌جا: بی‌نا.
22. ـــــــــــــــ (1417ق)، مصباح الأصول، ج2، چ5، قم: داوری.
23. ـــــــــــــــ (بی‌تا)، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، قم: آل‌البیت(علیهم السلام).
24. روحانی، سیدصادق (1412ق)، زبدة الأصول، قم: مدرسۀ امام ‌صادق(ع).
25. روحانی، سیدمحمد (1413ق)، منتقی الأصول، ج7، قم: چاپخانۀ امیر.
26. سبحانی، جعفر (1414ق)، کلیاتٌ فی علم الرجال، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
27. ـــــــــــــــ (1418ق)، نظام القضاء والشهادة، ج1و2، قم: مؤسسۀ امام‌ صادق(ع).
28. سبزواری، سیدعبدالأعلی (1413ق)، مهذب الأحکام، ج1، چ4، قم: المنار.
29. شبیری زنجانی، سیدموسی (1419ق)، کتاب نکاح، چ1، قم: رای‌پرداز.
30. شهید اول (محمدبن‌مکی) (1414ق)، الدروس الشرعیة، ج1و2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
31. ـــــــــــــــ (بی‌تا)، القواعد والفوائد، قم: مفید.
32. شهید ثانی (زین‌الدین عاملی) (1416ق)، مسالک الأفهام، ج14، قم: معارف اسلامی.
33. شیخ صدوق (ابوجعفر محمد بن ‌علی) (1413ق)، من لایحضره الفقیه، ج2و3، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
34. شیخ‌ طوسی (محمد بن ‌حسن) (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، ج8، چ3، تهران: المکتبة المرتضویة.
35. ـــــــــــــــ (1407ق)، تهذیب الأحکام، ج6، تهران: دار الکتب ‌الإسلامیة.
36. ـــــــــــــــ (1417ق)، الخلاف، ج6، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
37. ـــــــــــــــ (بی‌تا)، العُدة فی أصول الفقه، ج1، قم: آل‌البیت(علیهم السلام).
38. صاحب ‌جواهر (محمدحسن نجفی) (1404ق)، جواهرالکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج40 و41، بیروت: دار إحیاء التراث.
39. طباطبایی، سیدعلی (1412ق)، ریاض المسائل، ج2و15، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
40. طباطبایی قمّی، سیدمحمدتقی (1425ق)، هدایة الأعلام، چ1، قم: محلاتی.
41. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1414ق)، تکملة العروة الوثقی، ج2، چ1، قم: داوری.
42. طهرانی، آقابزرگ (بی‌تا)، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج4، بیروت: دار الأضواء.
43. علامه‌ حلی (حسن ‌بن ‌یوسف) (1418ق)، قواعد الأحکام، ج3، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
44. فاضل لنکرانی، محمد (1420ق)، تفصیل الشریعة (القضاء والشهادات)، قم: مرکز فقهی ائمۀ ‌اطهار(علیهم السلام).
45. فاضل هندی، محمد (1416ق)، کشف اللثام والإبهام عن قواعد الأحکام، ج10، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
46. کاتوزیان، ناصر (1385)، اثبات و دلیل اثبات، ج2، تهران: میزان.
47. کلینی، محمد (1407ق)، الکافی، ج7، چ4، تهران: دار الکتب ‌الإسلامیة.
48. کاشف‌الغطاء، محمدحسین (1359ق)، تحریر المجلة، ج4، نجف: المکتبة المرتضویة.
49. گلپایگانی، سیدمحمدرضا (1405ق)، کتاب الشهادات، قم: میلانی.
50. ـــــــــــــــ (1413ق)، کتاب القضاء، چ1، قم: دار القرآن الکریم.
51. محقق حلی (نجم‌الدین جعفر بن‌ حسن) (1408ق)، شرائع الإسلام، ج4، چ2، قم: اسماعیلیان.
52. محقق داماد، سیدمصطفی (1406ق)، قواعد فقه، ج1، چاپ دوازدهم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
53. مدنی، جلال‌الدین (1379)، ادلۀ اثبات دعوی، چ5، تهران: پایدار.
54. مکارم شیرازی، ناصر (1411ق)، القواعد الفقهیة، ج1، قم: مدرسۀ امام امیرالمؤمنین(ع).
55. مؤمن قمّی، محمد (1422ق)، مبانی تحریر الوسیلة، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام ‌خمینی(ره).
56. نجاشی، احمد (1407ق)، رجال النجاشی، به‌تصحیحِ: سیدموسی شبیری زنجانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
57. نراقی، احمد (1415ق)، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، ج18، قم: آل‌البیت(علیهم السلام).
 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 23 شهریور 1397
  • تاریخ بازنگری: 25 اسفند 1397
  • تاریخ پذیرش: 24 بهمن 1397

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار