تطبیقات فقهی شرط موافقت با امتنان در اجرای برائت شرعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

بعد از شیخ انصاری، یکی از شروط اجرای برائت شرعی که بیشتر فقیهان آن را پذیرفته‌اند، موافق‌بودن اصل برائت با امتنان الهی است. منظور از آن شرط این است که باید اصل برائت شرعی موجب برداشتن سختی و مشقت از مکلف باشد.
خفای لوازم موافقت با امتنان که لغزشگاه تطبیقات فقهی شرط مذکور بوده و موجب اختلافات فقهی شده است، به‌همراه فقدان مطالعات متمرکز در این باره، ضرورت بررسی تطبیقات فقهی شرط مذکور را بیشتر روشن می‌کند. به همین دلیل، این نوشتار با موضوع نقد و بررسی تطبیقات شرط موافقت امتنان برای اجرای برائت شرعی درپیِ یافتن مسیر روشن استنباط در بهره‌گیری از امتنان و حل اختلافات فقیهان است. این نوشتار با روش تحلیلی و نقد مطالب و براساس ضوابط جریان برائت شرعی و نقش‌آفرینیِ امتنان انجام شده است.
دستاورد اصلی این جستارْ یافتن خطاهای راهبردی و محتوایی در تطبیق شرط وجود امتنان در اجرای برائت است: به این گونه که در بیشتر موارد اساساً جای اجرای برائت نبوده یا مانع دیگری در رتبۀ قبل از فقدان امتنان وجود داشته است؛ به‌گونه‌ای‌که اصل برائت اگر از نوع احکام امتنانی نیز نبود، جاری نمی‌شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential Adaptations of the Condition of "Being in Agreement With Grace" Upon the Implementation of the Principle of "Religious Clearance" (al-Barā’a al-Shar‘īyya)

نویسنده [English]

  • Mohammad Ali Khademi Kusha
Assistant professor of Islamic science and culture Academy, Qom
چکیده [English]

One of the conditions for the implementation of Religious Clearance (al-Barā’a al-Shar‘īyya), which is accepted by most jurisprudents after Sheikh Ansari, is the congruity of the principle of Religious Clearance (PRC) with the Divine grace. By that, we mean that PRC requires the removal of hardship from the shoulders of the believers. Concealment of the requirements of the congruity of PRC with grace is the pitfall of the jurisprudential adaptation of PRC. Due to the lack of sufficient researches on this issue, the study of the jurisprudential adaptations of the condition of the implementation of PRC is necessary. This article, by studying the adaptations of the condition of being in agreement with grace, seeks to find a clear path of inference in employing grace and in solving Jurist's disagreements. This research has been carried out using the method of analysis and critique based on the criteria for the implementation of PRC and the role of grace. The main achievement of this study is finding strategic and content errors in the adaptation of the condition of being in agreement with the grace in the implementation of PRC. In most cases, PRC is not implementable, or there is an obstacle, regardless of the lack of grace. Even if PRC was not to be a type of rulings of grace, still it were not to be implementable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rulings of Grace
  • Mercifulness Essence of Clearance
  • Principle of Clearance
  • Religious Clearance

مراجع

1. آشتیانی، محمدحسن‌ بن ‌جعفر (1429ق)، بحر الفوائد فی شرح الفرائد، ج4، چ1، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی‏.
2. آملی، میرزا محمدتقی (1380ق)، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، دوازده‌جلدی، ج12، چ1، تهران: مؤلف.
3. اصفهانی نجفی، محمدتقی ‌بن ‌عبدالرحیم (1429ق)، هدایة المسترشدین، ج3، چ2، قم: مؤسسة النشر الإسلامیة.
4. انصاری، مرتضی‌ بن ‌محمدامین (1428ق)، فرائد الأصول، ج2، چ9، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
5. بجنوردی، سیدحسن ‌بن‌آقابزرگ موسوی (1419ق)، القواعد الفقهیة، هفت‌جلدی، ج1، چ1، قم: نشر الهادی.
6. بروجردی نجفی،‏ محمدتقی (1417ق)، نهایة الأفکار (تقریرات درس آقا ضیاءالدین عراقی)، ج3، چ3، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
7. تبریزی، میرزا جواد (1387)، دروس فی مسائل علم الأصول، ج2، چ2، قم: دار الصدیقة الشهیدة(علیهاالسلام).
8. تقوی، حسین (1418ق)، تنقیح الأصول (تقریرات درس امام خمینی(ره))، ج3، چ1، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی(ره).
9. جناتی شاهرودی، ابراهیم (1402ق)، کتاب الحج (تقریرات درس آیت‌الله سیدمحمود حسینی شاهرودی;)، پنج‌جلدی، ج1، چ1، قم: انصاریان.
10. حاج‌عاملی، محمدحسین (1424ق)، إرشاد العقول إلی مباحث الأصول (تقریرات درس آیت‌الله شیخ جعفر سبحانی)، ج1، چ1، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
11. حائری اصفهانی، محمدحسین ‌بن ‌عبدالرحیم (1404ق)، الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیة، چ1، قم: دار إحیاء العلوم الإسلامیة.
12. حسینی فیروزآبادی، مرتضی (1400ق)، عنایة الأصول فی شرح کفایة الأصول، ج4، چ4، قم: کتاب‌فروشی فیروزآبادی.
13. حکیم، عبدالصاحب (1413ق)، منتقی الأصول (تقریرات درس آیت‌الله سیدمحمد حسینی روحانی)، ج5، چ1، قم: دفتر آیت‌الله سیدمحمد حسینی روحانی.
14. خادمی کوشا، محمدعلی (1391)، «مفهوم‏شناسی احکام امتنانی»، فقه، ش74، ص107-131.
15. ـــــــــــــــ (1392)، «نقش امتنانیت دلیل در محدودسازی حکم»، فقه، ش75، ص21-44.
16. ـــــــــــــــ (1397)، «تطبیقات فقهی آثار مخالفت با امتنان در اجرای برائت شرعی»، فقه، ش95، ص29-49.
17. خراسانی، آخوند ملامحمدکاظم (1409ق)، کفایة الأصول، چ1، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(علیهم السلام).
18. ـــــــــــــــ (1413ق)، اللمعات النیرة فی شرح تکملة التبصرة، دوجلدی، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
19. خلخالی موسوی، سیدمحمدمهدی (1427ق)، فقه الشیعة ـ کتاب الإجارة، یک‌جلدی، چ1، تهران: مرکز فرهنگی ـ انتشاراتی منیر.
20. خوئی، سیدابوالقاسم موسوی (1352)، أجود التقریرات (تقریرات درس آیت‌الله محمدحسین نائینی)، ج3، چ1، قم: مطبعة العرفان.
21. ـــــــــــــــ (1418ق)، موسوعة الإمام الخوئی، سی‌وسه‌جلدی، ج11، چ1، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی(ره).
22. رشتی، میرزا حبیب‌الله (1322ق)، کتاب الغصب (للمیرزا حبیب الله)، یک‌جلدی، تهران: احمد شیرازی.
23. سبحانی، جعفر (1423ق)، تهذیب الأصول (تقریرات درس امام خمینی1)، ج2، چ1، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام الخمینی(ره)‏.
24. شاهرودی، علی (1419ق)، دراسات فی علم الأصول (تقریرات درس آیت‌الله ابوالقاسم خوئی)، ج3، چ1، قم: مؤسسۀ دائرةالمعارف فقه اسلامی.
25. شیرازی، میرزا محمدتقی (1412ق)، حاشیة المکاسب، دوجلدی، ج1، چ1، قم: منشورات الشریف الرضی.
26. صافی اصفهانی، حسن (1417ق)، الهدایة فی الأصول (تقریرات درس آیت‌الله ابوالقاسم خوئی)، ج2 و3، چ1، قم: مؤسسۀ صاحب‌الامر(ع).
27. صافی گلپایگانی، علی (1427ق)، ذخیرة العقبی فی شرح العروة الوثقی، دَه‌جلدی، ج7، چ1، قم: گنج عرفان.
28. طباطبایی حکیم، سیدمحسن (1416ق)، مستمسک العروة الوثقی، چهارده‌جلدی، ج5، چ1، قم: مؤسسة دار التفسیر.
29. طباطبایی قمی، تقی (1371)، آراؤنا فی أصول الفقه، ج2، چ1، قم: انتشارات محلاتی.
30. طباطبایی مجاهد، محمد بن ‌علی (1296ق)، مفاتیح الأصول، چ1، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(علیهم السلام).
31. طباطبایی یزدی، سیدمحمدباقر (1291ق)، وسیلة الوسائل فی شرح الرسائل، چ1، قم: مؤلف.
32. عبدالساتر، حسن‏ (1417ق)، بحوث فی علم الأصول (تقریرات درس آیت‌الله محمدباقر صدر)، ج11، چ1، بیروت: الدار الإسلامیة.
33. عراقی، آقا ضیاءالدین (1414ق)، شرح تبصرة المتعلمین، پنج‌جلدی، ج4، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
34. غروی تبریزی، علی (1418ق)، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، شش‌جلدی، ج1، چ1، قم: لطفی.
35. فاضل تونی (عبدالله‌ بن‌ محمد) (1415ق)، الوافیة فی أصول الفقه، چ2، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
36. قوچانی، علی (1430ق)، تعلیقة القوچانی علی کفایة الأصول، ج2، چ1، قم: مطبعة ستارة.
37. کاظمی خراسانی، محمدعلی (1411ق)، کتاب الصلاة (تقریرات درس آیت‌الله محمدحسین نائینی)، دوجلدی، ج1، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
38. ـــــــــــــــ (1376)، فوائد الأصول (تقریرات درس آیت‌الله محمدحسین نائینی)، ج3، چ1، قم: انتشارات اسلامی.
39. کلانتری، ابوالقاسم (1383)، مطارح الأنظار (چاپ جدید)، ج1، چ2، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
40. کاشف‌الغطاء، علی ‌بن ‌محمدرضا بن ‌هادی (1381ق)، النور الساطع فی الفقه النافع، دوجلدی، ج2، چ1، نجف اشرف: مطبعة الآداب.
41. لاری شیرازی، عبدالحسین (1418ق)، التعلیقة علی فرائد الأصول، ج1، چ1، قم: کنگرۀ بزرگداشت آیت‌الله لاری.
42. مشکینی اردبیلی، ابوالحسن (1413ق)، حاشیة کفایة الأصول (کفایه با حواشی مشکینی)، ج4، چ1، قم: انتشارات لقمان.
43. میرزای قمی (ابوالقاسم‌بن‌محمدحسن) (1430ق)، القوانین المحکمة فی الأصول، ج1، چ1، قم: إحیاء الکتب الإسلامیة.
44. نراقی، محمدمهدی ‌بن ‌ابی‏ذر (1422ق)، جامعة الأصول، چ1، قم: کنگرۀ محققان نراقی.
45. واعظ حسینی بهسودی، محمد سرور (1417ق)، مصباح الأصول ـ مباحث حجج (تقریرات درس آیت‌الله ابوالقاسم خوئی)، ج1، چ1، قم: مکتبة الداوری.
46. ـــــــــــــــ (1422ق)، مصباح الأصول ـ مباحث الفاظ (تقریرات درس آیت‌الله ابوالقاسم خوئی)، چ1، قم: مکتبة الداوری.
47. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1417ق)، بحوث فی علم الأصول (تقریرات درس آیت‌الله محمدباقر صدر)، ج5، چ3، قم: دائرةالمعارف فقه اسلامی.
 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 23 مهر 1397
  • تاریخ بازنگری: 25 اسفند 1397
  • تاریخ پذیرش: 27 بهمن 1397

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار