دلالت قاعدۀ علی‌الید بر ضمان در ربایش انسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جامعة المصطفی العالمیه

2 دکتری دین‌پژوهی دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

مبحث ضمان یکی از مطالب دیرپای فقه فریقین است و ازحیث محتوا، پاسخ‌گویی و گستردگی، غنایی مثال‌زدنی دارد. شاید بتوان گفت فقیهان دربارۀ ضمان یا عدم ضمان همۀ مصداق‌های تلف اموال وحقوق مالی بحث کرده‌اند. باوجود این، جای بحث از ضمانِ جان انسانی که به‌ناحق ربوده یا زندانی شود و به‌طوراتفاقی در حبس بمیرد، خالی است. به عبارت دیگر، فقیهان دربارۀ ضمان مال، اعمال و حقوق مالی انسان‌ها به‌تفصیل بحث کرده‌اند؛ ولی از ضمان جان انسان یا بحث نکرده‌اند یا در حد گذرا به آن اشاره کرده‌اند.
این نوشته، پس از اثبات اعتبار نبویِ علی‌الید بر مبنای مختلف رجالی فریقین، صورت‌های مختلف مسئله، بیان محل نزاع، تقریر دلالت نبوی بر ضمان و ادلۀ مخالفان ضمان را در قالب اشکالات نقد و بررسی کرده است. نتیجۀ پایانی این مقاله این است که علی‌الید دلالت دارد بر ضمان جان شخصی که به‌ناحق زندانی یا ربوده شده و مرده است؛ هرچند مرگ او مستند به رباینده نباشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Implication of `ala al-yad rule on the liability of kidnapping

نویسندگان [English]

  • Mohammad zarvandi rahmani 1
  • Nafise Zarvandi 2
1 Assistant Professor، Al-Mustafa International university
2 PHD of the Quranic sciences
چکیده [English]

Liability issue is one of the long standing contents of the two sects` jurisprudence, and in terms of content, response and width, it has an exemplary richness. It can be said that the jurisprudents have studied all the instances of destruction of the property and its rights regarding the liability and non-liability. However, the place of discussing about the liability of an human life which is unjustly kidnapped, imprisoned and accidently died in the prison, is empty. In other words, the jurisprudents have precisely talked about guaranty of property, actions and financial rights of the human beings, but they have not discussed regarding the life of a man, or have vaguely referred to it.
After proving validity of the prophet`s hadith "ala al-yad" based on the two sects` various narrators, this article has examined and criticized the different forms of the issues, expressing the conflict place, speaking out the implication of the prophet`s hadith on the guaranty and the evidence of its opponents in the forms of difficulties. The final result of this article is that the `ala al-yad rule implies on the liability of person`s life which has been unjustly imprisoned or kidnapped and died, although , the death is not attributed to the kidnapper.

کلیدواژه‌ها [English]

  • liability
  • kidnapper
  • imprisoned
  • possession
  • authority
  • blood money
* قرآن
1. ابن‌ابی‌الحدید (فخرالدین ابوحامد عبدالحمید) (1385ق)، شرح نهج‌البلاغه، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی(ره).
2. ابن‌ادریس، محمدبن‌منصوربن‌احمد (1390)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: جامعۀ مدرسین، دفتر انتشارات اسلامی.
3. ابن‌حزم، علی‌بن‌احمد (1408ق)، المحلی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
4. ابن‌زهره، حمزةبن‌علی (1375)، غنیة النزوع، قم: مؤسسة الإمام الصادق(ره).
5. ابن‌قولویه، جعفربن‌محمد (1424ق)، کامل الزیارات، به‌تحقیقِ جواد قیومی اصفهانی، چاپ سوم، قم: نشر الفقاهة.
6. ابن‌ماجه، محمدبن‌یزید (1418ق)، سنن، بیروت: دار الجیل.
7. احمدبن‌حنبل (2008م)، مسند، بیروت: دارالکتب العلمیة ـ دار الجیل.
8. اصفهانی، ابوالحسن (1380)، وسیلة النجاة (مع تعالیق الإمام الخمینی(ره))، چاپ نخست، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
9. انصاری قمی، محمدرضا (1387)، العقد النضید، تقریرات درس آیت‌الله وحید خراسانی، قم: دارالتفسیر.
10. آخوند خراسانی (ملا محمدکاظم) (1418ق)، کفایة الأصول، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
11. بجنوردی، سید حسن موسوی (1419ق)، القواعد الفقهیة، قم: الهادی.
12. ترمذی، محمدبن‌عیسی (1415ق)، السنن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
13. حاکم نیشابوری (ابوعبداللّه محمدبن‌عبداللّه) (1422ق)، مستدرک، بیروت: دارالفکر.
14. حر عاملی، محمدبن‌حسن (1409ق)، وسائل الشیعة، چاپ نخست، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(علیهم السلام).
15. خمینی (امام)، روح الله (1421ق)، کتاب البیع، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
16. خوئی، ابوالقاسم (1418ق)، موسوعة الإمام الخوئی، جلد سی‌وسوم، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی(ره).
17. رشتی، حبیب‌الله‌بن‌محمدعلی (بی‌تا)، کتاب الغصب، تهران: احمد الشیرازی.
18. زیلعی، جمال‌الدین ابومحمد‌عبدالله‌بن‌یوسف (1418ق)، نصب الرایة لأحادیث الهدایة، بیروت: مؤسسة الریان للطباعة والنشر.
19. سید مرتضی (علی‌بن‌حسین‌بن‌موسی) (1415ق)، الإنتصار، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
20. شهید ثانی (زین‌الدین عاملی) (1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، با حاشیۀ کلانتر، چاپ نخست، قم: انتشارات داوری.
21. ________________ (1414ق)، مسالک الأفهام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
22. شیخ طوسی (محمد‌بن‌حسن) (1411ق)، الخلاف، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
23. ________________ (1417ق)، العدة فی أصول الفقه، چاپ نخست، قم: چاپخانۀ ستاره.
24. صاحب جواهر (محمدحسن نجفی) (1367)، جواهر الکلام، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
25. طباطبائی یزدی، محمدکاظم (1410ق)، حاشیة المکاسب، قم: اسماعیلیان.
26. ________________ (1419ق)، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی (المحشّٰی)، چاپ نخست، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
27. طبری، ابوجعفر محمدبن‌جریر (بی‌تا)، تاریخ الطبری: تاریخ الأمم و الملوک، بیروت: بی‌نا.
28. علامه حلی،حسن‌بن‌یوسف‌بن‌مطهر (1414ق «الف»)، تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام) لإحیاء التراث.
29. ____________________ (1414ق «ب»)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: مکتب الأعلام الإسلامی.
30. غروی اصفهانی، محمدحسین (1419ق)، حاشیة کتاب المکاسب، بیروت: دارالمصطفی(ص) لإحیاء التراث.
31. فاضل لنکرانی، محمد (1383)، القواعد الفقهیة، قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار(علیهم السلام).
32. کلینی، محمد‌بن‌یعقوب‌بن‌اسحاق (1429ق)، الکافی، چاپ نخست، قم: دارالحدیث.
33. کاشف الغطاء، شیخ جعفر (1420ق)، شرح الشیخ جعفر علی قواعد العلاّمه ابن المطهر، چاپ نخست، نجف اشرف: مؤسسه کاشف الغطاء ـ الذخائر.
34. محدث نوری، حسین (1408ق)، مستدرک الوسائل، بیروت: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام) لإحیاء التراث.
35. محقق حلی (ابوالقاسم جعفر) (1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد چهارم، چاپ دوم، قم: اسماعیلیان.
36. محقق کرکی (علی‌بن‌حسین‌بن‌عبدالعالی کرکی) (1414ق)، جامع المقاصد، قم: آل‌البیت(علیهم السلام).
37. مراغی، سید میرعبدالفتاح حسینی (1417ق)، العناوین، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
38. مکارم شیرازی، ناصر (1370)، القواعد الفقهیة، قم: مدرسة امام علی بن ابی طالب(ع).
39. نراقی، مولی احمد (1375)، عوائد الأیام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
40. نراقی، مولی عبدالصاحب محمد (1422ق)، مشارق الأحکام، به‌تحقیقِ سید حسن وحدتی شبیری، چاپ دوم، قم: مؤتمر المولی مهدی النراقی.