نقش بازشناسی حقیقت حکم شرعی در مسئلۀ ضد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر سطح چهار حوزه علمیه خراسان پژوهشگر مرکز پژوهشهای علوم اسلامی و انسانی دانشجوی دکتری رشته فقه و مبانی حقوق دانشگاه فردوسی

چکیده

یکی از نکات اساسی در مباحث تحلیلی و ارائۀ نظریات، بیان آثار و ثمرات تحلیل‌های صورت‌پذیرفته است؛ البته، این نکته معمولاً مغفول واقع می‌شود. یکی از مباحث تحلیلی علم اصول، که دچار این نقصان است، مبحث «حقیقت حکم شرعی» است. نسبت‌به اینکه در تحلیل حقیقت حکم شرعی به چه نظریه‌ای قائل شویم، آثار متعددی در علم اصول پدید می‌آید. مثلاً در مسئلۀ امر به شیء مقتضی نهی از ضد عام و براساس مسلک تلازم، سه نوع اثرگذاری را براساس مبانی مختلف دربارۀ حقیقت حکم شرعی می‌توان شناسایی کرد. برخی از نظریات موجب می‌شود مسلک تلازم در مسئلۀ ضد بی‌معنا و نادرست جلوه کند؛ اما نتیجۀ پذیرش برخی مبانی دیگر امکان چنین مسلکی را تصحیح می‌کند. باوجود این، برخی مبانی در بحث حقیقت حکم شرعی مسلک تلازم را گامی به جلوتر رانده و نه‌تنها امکان طرح آن ‌را تصحیح می‌کند، بلکه به بسیاری از اشکالات ثبوتی و اثباتی وارد بر این نظریه پاسخ می‌دهد و پذیرش چنین مسلکی را در مسئلۀ ضدْ معقول می‌نمایاند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The role of recognizing the nature of the sheri`ah precept on the zid (anti especial or general command)

نویسنده [English]

  • belal shakeri
aph.d. student of seminary of khorasan ph.d. student of juresprudence and basis of low ferdowsi university
چکیده [English]

One of the basic points in analytic debates and declaring the ideas is the presentation of the effects and results of the formed analyses; of course, this point is usually neglected. One of the analytic subjects of Ilm al-osul (science of principles of jurisprudence) suffering from this defect, is the "nature of the religious ordinance". Concerning which theory we believe in the analysis of the nature of the religious precept, , many effects arise in Ilm al-osul. For example, in the case of which any command necessitates prohibiting generally from its opposite, and based on the concomitance doctrine, three kinds of influences can be recognized according to the different theories about the nature of the religious precept. some theories cause that the concomitance doctrine make apparent incorrect and meaningless in the case of opposite; but the result of accepting some other bases, corrects the possibility of such a doctrine. However, some foundations in the case of the nature of religious precept, have pushed forward the concomitance doctrine, and not only they correct the possibility of its planning, but also respond lots of proving and demonstrative problems on this theory, and make acceptance of such a doctrine reasonable in the issue of the opposite.

کلیدواژه‌ها [English]

  • general opposite
  • nature of religious precept
  • and concomitance doctrine
1. آمدی، ابوالحسن علی‌بن‌محمد (بی‌تا)، الإحکام فی أصول الأحکام، بی‌جا، دارالنشر دارالکتاب العربی.
2. ابن‌حزم ظاهری، ابومحمد علی‌بن‌احمد (1998م)، الإحکام فی أصول الأحکام، بیروت، دار الکتب العلمیة.
3. ابن‌ شهید ثانی، حسن‌بن‌زین‌العابدین (1376)، معالم الأصول (مع تعلیقة سلطان العلماء)، قم، قدس.
4. ابن‌نجار (نجار الفتوحی)، محمد (1997م)، شرح الکوکب المنیر، بی‌جا، مکتبة العبیکان.
5. اراکی، محمدعلی (1375)، أصول الفقه، قم، مؤسسه در راه حق.
6. اسماعیل‌پور اصفهانی شهرضایی، محمدعلی (1404ق)، مجمع الأفکار و مطرح الأنظار (تقریرات درس آیت‌الله میرزاهاشم آملی)، بی‌جا، نشر علمیه اسلامیه.
7. اصفهانی، محمدحسین (صاحب فصول) (1404ق)، الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیة، بی‌جا، دار الإحیاء علوم إسلامیة.
8. بروجردی، محمدتقی (1417ق)، نهایة الأفکار (تقریرات درس اصول محقق عراقی)، بی‌جا، دفتر انتشارات اسلامی.
9. بشیر محمد، عبدالله (1424ق)، المصطلحات الأصولیة فی مباحث الأحکام و علاقتها بالفکر الأصولی، امارات، دار البحوث للدراسات الإسلامیة و إحیاء التراث.
10. بکاء، عدنان (1976م)، الحکم و الحق بین الفقهاء و الأصولیین، نجف، مطبعة الغری الحدیثة.
11. بینانونی، محمد ابوالفتح (1409ق)، الحکم التکلیفی فی الشریعة الإسلامی، دمشق، دار القلم.
12. تبریزی، میرزاجواد (1378)، دروس فی مسائل علم الأصول، قم، دار الصدیقة الشهیدة3.
13. جروشی، سلیمان (2002م)، أصول الفقه الحکم الشرعی و طرق إستنباط الأحکام، بی‌جا، دار الکتب الوطنیة بنغازی.
14. جمعه محمد، علی (1422ق)، الحکم الشرعی عند الأصولیین، قاهره، دار السلام للطباعة و النشر و التوزیع.
15. حاج عاملی، محمدحسین (1424ق)، إرشاد العقول إلی مباحث الأصول (تقریرات درس خارج آیت‌الله سبحانی)، قم، مؤسسه امام صادق7.
16. حسن، عبدالله (1421ق)، مناظرات فی العقائد الأحکام، بی‌جا، دلیل.
17. حصری، احمد (1407ق)، نظریة الحکم و مصادر التشریع فی أصول الفقه الإسلامی، بیروت، دار الکتاب العربی.
18. حکیم، سیدعبدالصاحب (1413ق)، منتقی الأصول (تقریرات درس خارج آیت‌الله محمدحسین روحانی)، بی‌جا، چاپخانه امیر.
19. حکیم، سیدمحمدتقی (1418ق)، الأصول العامة للفقه المقارن، بی‌جا، المجمع العالمی لأهل البیت.
20. خراسانی، محمدکاظم (1407ق)، فوائد الأصول، بی‌جا، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
21. ____________ (1425ق)، کفایة الأصول، بی‌جا، مؤسسة النشر الإسلامی.
22. خلاف، عبد الوهاب (1992م)، علم أصول الفقه، دمشق، دار المتحدة للطباعة و النشر.
23. خمینی (امام)، روح‌الله موسوی (1415ق الف)، مناهج الوصول الی علم الأصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی1.
24. _________________ (1415ق ب)، أنوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی1.
25. دادستان، محمد (1378)، سیری کامل در اصول فقه (تقریرات درس خارج آیت‌الله فاضل لنکرانی)، قم، انتشارات فیضیه.
26. زحیلی، وهبه (1416ق)، أصول الفقه الإسلامی، بیروت و دمشق، دار الفکر المعاصر و دار الفکر.
27. زیدان، عبد الکریم (1417ق)، الوجیز فی أصول الفقه، بیروت، مؤسسة الرسالة.
28. سبحانی، جعفر (1382)، تهذیب الأصول (تقریرات درس خارج امام خمینی1)، بی‌جا، اسماعیلیان.
29. __________ (1419ق)، مصادر الفقه الإسلامی و منابعه، بیروت، دار الأضواء.
30. __________ (1423ق)، الإنصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، قم، مؤسسه امام صادق7.
31. سرخسی، شمس‌الدین (1993م)، أصول السرخسی، بیروت، دار الکتب العلمیة.
32. شوکانی، محمد‌بن‌علی (1994م)، إرشاد الفحول، بیروت، دار الکتب العملیة.
33. شهید اول (محمدبن‌مکی عاملی) (بی‌تا)، القواعد و الفوائد، بی‌جا، کتاب‌فروشی مفید.
34. شهید ثانی (زین‌الدین عاملی) (1416ق)، تمهید القواعد الأصولیة و العربیة لتفریع قواعد الأحکام الشرعیة، مشهد، دفتر تبلیغات اسلامی خراسان.
35. صاعدی، محمد‌بن‌حمدی (1425ق)، الحکم الوضعی و مدی انطباقه علی علم أصول الفقه، سوریه و مدینه، مکتبة العلوم و الحکم، و دار العلوم و الحکم.
36. صدر، سیدمحمدباقر (1405ق)، دروس فی علم الأصول، بی‌جا، دار المنتظر.
37. طباطبائی، علامه‌ سید‌محمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن‏، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
38. عثمان، محمود حامد (1423ق)، القاموس المبین فی إصطلاحات الأصولیین، ریاض، دار الزاحم.
39. علامه حلی (حسن‌بن‌یوسف حلی) (1380)، تهذیب الوصول إلی علم الأصول، لندن، مؤسسة الإمام علی7.
40. غربانی، صادق عبدالرحمن (1989م)، الحکم شرعی بین النقل و العقل، بیروت، دار الغرب الإسلامی.
41. غروی
اصفهانی، محمدحسین (1374)، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، بی‌جا، انتشارات سید الشهداء7.
42. غزالی، ابوحامد محمد‌بن‌محمد (بی‌تا)، المستصفی فی علماء الأصول، بی‌جا، دار النشر دار الکتب العلمیة.
43. فضلی، عبدالهادی (1420ق)، دروس فی أصول الفقه الإمامیة، بی‌جا، مؤسسة ام القری لتحقیق و النشر.
44. فیاضی، محمداسحاق (1417ق)، محاضرات فی أصول الفقه (تقریرات درس خارج آیت‌الله خوئی)، بی‌جا، انصاریان.
45. قدسی، احمد (1416ق)، أنوارالأصول (تقریرات درس آیت‌‌الله مکارم شیرازی)، بی‌جا، نسل جوان.
46. قطیفی، سیدمنیر سیدعدنان (1414ق)، الرافد فی علم الأصول (تقریرات درس خارج آیت‌الله سیستانی)، قم، مکتب آیة‌الله العظمی السید السیستانی.
47. کاظمی خراسانی، محمدعلی (1409ق)، فوائد الأصول (تقریرات درس خارج اصول محقق نائینی)، تحقیقِ رحمت‌الله رحمتی اراکی، قم، جامعه مدرسین.
48. مجاهد، سیدمحمد (بی‌تا)، مفاتیح الأصول، بی‌جا، مؤسسه آل‌البیت:.
49. محلی، جلال‌الدین محمد‌بن‌احمد (بی‌تا)، شرح المحلی علی جمع الجوامع، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
50. مصطفی کامل، عبدالعزیز (1415ق)، الحکم و التحاکم فی خطاب الوحی، بی‌جا، دار طیبة للنشر و التوزیع.
51. منتظری، حسین‌علی (1415ق)، نهایة الأصول (تقریرات درس آیت‌الله بروجردی)، بی‌جا، تفکر.
52. موسوی، ابوالقاسم علی‌بن‌حسین (سید مرتضی) (1376)، الذریعة إلی أصول الشریعة، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
53. موسی ابو‌البصل، عبد‌الناصر (1420ق)، نظریة الحکم القضایی فی الشریعة و القانون، اردن، دار النفائس للنشر و التوزیع.
54. میرزای قمی (ابوالقاسم گیلانی) (1430ق)، القوانین المحکمة فی أصول الفقه، قم، إحیاء الکتب الإسلامیة.
55. نجفی، محمدرضا (1413ق)، وقایة الأذهان و الألباب و لباب أصول السنة و الکتاب، بی‌جا، مؤسسه آل‌البیت:.
56. نراقی، محمدمهدی (1388)، أنیس المجتهدین فی علم الأصول، قم، بوستان کتاب.
57. نمله، عبدالکریم‌بن‌علی (1414ق)، الواجب الموسع عند الأصولیین، ریاض، مکتبة الرشد للنشر و التوزیع.
58. _____________ (1420ق)، المهذب فی علم أصول الفقه المقارن، ریاض، مکتبة الرشد للنشر و التوزیع.
59. نوری تهرانی، ابوالقاسم (کلانتری) (بی‌تا)، مطارح الأنظار (تقریرات درس شیخ انصاری)، بی‌جا، مؤسسه آل‌البیت:.
60. نهاوندی نجفی، علی (1320ق)، تشریح الأصول، تهران، میرزا محمدعلی تاجر طهرانی.
61. واعظ الحسینی بهسودی، محمد سرور (1386ق)، ‌مصباح الأصول (تقریرات درس خارج آیت‌الله خوئی)، نجف، مطبعة النجف.
62. وزارت اوقاف کویت (1424ق)، الموسوعة الفقهیة، بی‌جا، وزارت اوقاف کویت.
63. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1417ق)، بحوث فی علم الأصول (تقریرات درس خارج آیت‌الله شهیدصدر)، بی‌جا، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی.
64. هاشمی شاهرودی، علی (بی‌تا)، دراسات فی علم الأصول (تقریرات درس خارج آیت‌الله خوئی)، بی‌جا، دائرةالمعارف فقه.