ضوابط کارآمدی فعل معصوم در استنباط آموزه‌های دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه قرآن و حدیث

2 استادیار دانشگاه تهران، پردیس فارابی

چکیده

فعل معصوم همچون گفتار ایشان یکی از اجزای سنت است و منبع مهمی برای استنباط آموزه‌های دینی به‌شمار می‌رود. بااین‌همه، این مؤلفۀ حدیثی، به‌دلیل ناشناخته ماندنِ ابعاد کارآمدی‌اش، آن‌چنان‌که‌باید، مورد توجه قرار نگرفته است. مقالۀ پیشِ‌رو کوشیده است با روش تحلیلی ـ اکتشافی، ضوابط مؤثر بر استنباط از فعل معصوم را کشف و تبیین کند و درنتیجه، زمینۀ گسترش استنباط از فعل معصوم را فراهم آورد. دستاوردهای این پژوهش نشان می‌دهد ضوابط کارآمدی فعل معصوم در دو قسمِ ضوابط «احراز» فعل معصوم، و ضوابط «استنباط» از فعل معصوم مطرح‌شدنی‌اند. این ضوابط می‌تواند معیار اعتبارسنجی آموزه‌های برگرفته از فعل معصوم به‌شمار آید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Functional standards of the Innocent`s behavior for inferring the religious teachings

نویسندگان [English]

  • Mahdi Mardani 1
  • ali rad 2
1 Corresponding author: member of Quran and Hadith University, Qom, Iran
2 Assistant Professor of Tehran University campus Farabi
چکیده [English]

The Innocent`s behavior like his saying is one of the parts of the tradition and also is an important source for inferring the religious teachings. However, since the functional aspects of it are unknown, this narrative component has not been taken into consideration.
In an explorative - analytical method, the present paper has tried to find out and specify the effective criteria on the inference of the innocent`s act, and consequently, to prepare the ground of extending the inference to the Imam`s act. The achievements of this research show that the Functional standards of the Innocent`s behavior can be divided into two kinds: the explorative standards of the Infallible Imam`s behavior, and the deductive standards of the Infallible Imam`s behavior. These criteria can be regarded as the standards of validating the teachings derived from Imam`s act.

کلیدواژه‌ها [English]

  • tradition of act
  • conditions of inference
  • inference from the Innocent`s behavior
  • and exploring the Innocent`s behavior
1. ابن‏ابی‌شیبه، ابوبکر (1409ق)، المصنف فی الأحادیث والآثار، ریاض، مکتبة الرشد.
2. ابن‏اثیر، مبارک‌بن‌محمد (1399ق)، النهایة فی غریب الحدیث والأثر، بیروت، المکتبة العلمیة.
3. ابن‏حنبل، احمدبن‌محمد (1421ق)، المسند، بیروت، مؤسسة الرسالة.
4. ابن‏غضائری، احمدبن‌حسین (1364)، الرجال، تدوینِ محمدرضا حسینی جلالی، قم، دار الحدیث.
5. ابن‏فارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، قم، مکتب الأعلام الإسلامی.
6. ابن‏ماجه، محمدبن‌یزید (بی‌تا)، سنن ابن‌ماجه، بیروت، دار إحیاء الکتب العربیة.
7. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت، دار الفکر.
8. ابوداود سجستانی، سلیمان‌بن‌اشعث (بی‌‌تا)، سنن أبی‌داود، بیروت، المکتبة العصریة.
9. ارجمند، محمدعلی (1391)، «میزان استفاده از احادیث اهل سنت: در کتاب من لا یحضره الفقیه»، حدیث حوزه، ش5، ص87-102.
10. اعظمی، محمدمصطفی (1402ق)، منهج النقد عند المحدثین نشأته و تاریخه، ریاض، مکتبة الکوثر.
11. انصاری، مرتضی (1415ق)، کتاب الصلاة، قم، کنگرۀ بزرگداشت شیخ اعظم انصاری‌.
12. باقری، حمید و مجید معارف (1391)، «کارکردهای نقد متنی احادیث نزد محدثان متقدم امامی»، پژوهش‌های قرآن و حدیث، ش1، ص39-70.
13. بحرانی، یوسف‌بن‌احمد (1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
14. بخاری، محمدبن‌اسماعیل (1422ق)، الجامع المسند الصحیح، بیروت، دار طوق النجاة.
15. برقی، احمدبن‌محمد (1371ق)، المحاسن، قم، دار الکتب الإسلامیة.
16. بهبودی، محمدباقر (1365)، «با استاد محمدباقر بهبودی در عرصۀ روایت و درایت حدیث»، کیهان فرهنگی، ش31، ص3-8.
17. بیهقی، احمد‌بن‌حسین (1424ق)، السنن الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیة.
18. جزایری، نعمت‌الله (1381)، قصص الأنبیاء، تهران، فرحان.
19. جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد (بی‌تا)، تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دار العلم للملایین.
20. حجت، هادی (1386)، جوامع حدیثی شیعه، تهران، سمت.
21. حر عاملی، محمد‌بن‌حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل‌البیت:.
22. حسنی، هاشم معروف (بی‌تا)، دراسات فی الحدیث و المحدثین، بیروت، دار التعارف.
23. شیرازی، سیدصادق حسینی (1427ق)، بیان الأصول، قم، دار الأنصار.
24. حسینی، علی‌رضا و عبدالرضا حمادی (1390)، «اعتبارسنجی احادیث شیعه: مبانی و زیرساخت‏ها»، حدیث اندیشه، ش10 و 11، ص18-48.
25. حکیم، سیدمحمدتقی (1418ق)، الأصول العامة فی الفقه المقارن، قم، مجمع جهانی اهل‏بیت:.
26. حلی، حسن‌بن‌یوسف (1380)، تهذیب الوصول الی علم الأصول‏، لندن، مؤسسة الإمام علی7.
27. _____________ (1388ق)، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آل‌البیت:.
28. _____________ (1412ق)، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة.
29. _____________ (1425ق)، نهایة الوصول الی علم الأصول‏، قم، مؤسسة الإمام الصادق7.
30. خداپرستی، فرج‌الله (1376)، فرهنگ واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، شیراز، دانشنامۀ فارس.
31. خدامیان آرانی، علی‌اکبر (1394)، «نقد متنی و محتوایی احادیث و نقش آن در توثیق و تضعیف راویان»، حدیث حوزه، ش10، ص137-161.
32. خراسانی، محمدکاظم (1409ق)، کفایة الأصول، قم، مؤسسة آل‌البیت:.
33. خسروپناه، عبدالحسین (1385)، «دلالت معجزه بر اثبات وجود خدا»، قبسات، ش41، ص79ـ94.
34. خوئی، سیدابوالقاسم (1422ق)، محاضرات فی أصول الفقه‏، تدوینِ محمداسحاق فیاض، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
35. _____________ (1418ق)، موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
36. دیلمی، حسن‌بن‌محمد (1427ق)، غرر الأخبار و دُرَر الآثار، قم، دلیل ما.
37. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد (1412ق)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دار القلم.
38. ربانی بیرجندی، محمدحسن (1378)، «وثوق صدوری و وثوق سندی و دیدگاه‌ها»، فقه، ش19و20، ص45-207.
39. رضایی اصفهانی، محمدعلی (1387)، «نسخ مشروط از دیدگاه آیت‌الله معرفت»، چاپ‌شده در: معرفت قرآنی (یادنگار آیت‌الله محمدهادی معرفت)، به‌کوششِ علی نصیری، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
40. ری‌شهری، محمد و دیگران (1394)، سیرۀ پیامبرخاتم9، ترجمۀ عبدالهادی مسعودی، قم، دارالحدیث.
41. زاهدی، عبدالرضا و اعظم پاک‌اندیش (1394)، «روایات ائمه معصومین: و توهم تحریف قرآن با نگاهی بر آرای علامه عسکری»، مطالعات قرائت قرآن، ش4، ص87-110.
42. زمخشری، محمود (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی.
43. سبحانی، جعفر (1375)، «تقیه»، چاپ‌شده در: دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی.
44. سبزواری، محمدباقر (1247ق)، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد‌، قم، مؤسسه آل‌البیت:.
45. سید‌بن‌طاووس، علی‌بن‌موسی (1411ق)، مهج الدعوات و منهج العبادات‏، قم، دار الذخائر.
46. سید مرتضی، علی‌بن‌حسین (1376)، الذریعة إلی أصول الشریعة، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
47. _____________ (1405ق)، رسائل الشریف المرتضی‏، قم، دار القرآن الکریم.
48. _____________ (1415ق)، الإنتصار فی انفرادات الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
49. شهید اول (محمد‌بن‌مکی) (1417ق)، الدروس الشرعیة فی الفقه الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
50. _____________ (بی‌تا)، القواعد و الفوائد فی الفقه و الأصول و العربیة، قم، کتاب‌فروشی مفید.
51. _____________ (1410ق)، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة‌، بیروت، دار التراث.
52. _____________ (1419ق)، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسه آل‌البیت:.
53. شهید ثانی (زین‌الدین‌ عاملی جبعی) (1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، کتاب‌فروشی داوری.
54. _____________ (1420ق)، الفوائد الملیة لشرح الرسالة النفلیة، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
55. _____________ (1416ق)، تمهید القواعد، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
56. _____________ (1402ق)، روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
57. شیخ صدوق (محمدبن‌علی‌بن‏بابویه) (1413ق)، من لایحضره الفقیه، تدوینِ علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
58. _____________ (1415ق)، المقنع، قم، مؤسسه امام هادی7.
59. شیخ طوسی، محمد‌بن‌حسن (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة.
60. _____________ (1390ق)، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
61. _____________ (1414ق)، الأمالی، قم، دار الثقافة.
62. _____________ (1407ق)، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
63. _____________ (1417ق)، العدة فی أصول الفقه، قم، محمدتقی علاقبندیان‏.
64. _____________ (1407ق)، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیه.
65. _____________ (1373ق)، رجال الطوسی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی‏.
66. _____________ (1420ق)، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول‏، قم، مکتبة المحقق الطباطبائی‏.
67. شیخ مفید (محمد‌بن‌محمد)(1413ق)، الأمالی، قم، کنگرۀ هزارۀ شیخ مفید.
68. صاحب جواهر (محمدحسن نجفی) (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‌.
69. طباطبائی، سیدمحمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏.
70. طباطبائی، سیدمحمدکاظم (1390)، منطق فهم حدیث، قم، مؤسسۀ آموزشی ـ پژوهشی امام خمینی1.
71. طبرسی، فضل‌بن‌حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، تهران، ناصرخسرو.
72. طهرانی، آقابزرگ (1406ق)، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الأضواء.
73. عالمی، سیدعلی‌رضا (1393)، «ام‌کلثوم»، چاپ‌شده در: علی‌اکبر رشاد و دیگران، دانشنامۀ فاطمی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛ ج1، ص233-260.
74. علوانی، ایمان صالح (بی‌تا)، مصادر التلقی و أصول الإستدلال العقلیة عند الإمامیة، تقریظ و مقدمۀ عبدالرحمان الصالح المحمود، بی‌جا، بی‌نا.
75. عمید، حسن (1389)، فرهنگ فارسی عمید، تهران، اشجع، چاپ دوم.
76. غلامعلی، مهدی (1395)، سندشناسی: رجال کاربردی با شیوه بررسی اسناد روایات، قم، دارالحدیث.
77. فتحی‌اللهی، ابراهیم (1394)، «روش‌شناسی نقد حدیث»، مطالعات روش‌شناسی دینی، ش3، ص46-56.
78. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد (1409ق)، کتاب العین، قم، هجرت.
79. فیروزآبادی، محمد‌بن‌یعقوب (1415ق)، القاموس المحیط، بیروت، دار الکتب العلمیه.
80. فیض کاشانی، محمدمحسن (1429ق)، معتصم الشیعة فی أحکام الشریعة، تهران، مدرسه عالی شهیدمطهری.
81. کرکی، علی‌بن‌حسین (محقق کرکی) (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسة آل‌البیت:.
82. کریمی، مصطفی (1377)، «قلمرو دلالت معجزه»، معرفت، ش26، ص54ـ61.
83. کلینی، محمد‌بن‌یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
84. مجاهد طباطبایی، محمد‌بن‌علی (1270)، مفاتیح الأصول، قم، مؤسسة آل‌البیت: لإحیاء التراث.
85. مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏.
86. _____________ (1403ق)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول‏:، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1404ق.
87. مجلسی، محمدتقی (1404ق)، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه‏، قم، مؤسسۀ فرهنگی ـ اسلامی کوشانپور.
88. محسنی، محمد‌آصف (1392)، معجم الأحادیث المعتبرة، قم، انتشارات ادیان.
89. محقق حلی، جعفر‌بن‌حسن (1407ق)، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسه سید الشهدا7.
90. _____________ (1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان.
91. _____________ (1423ق)، معارج الأصول، لندن، مؤسسه امام علی7.
92. مرتضوی، سیدمحمد (1386)، «نقد و بررسی روایات مربوط به مطلاق بودن امام حسن7»، مطالعات اسلامی، ش76، ص121-146.
93. مسعودی، عبد‌الهادی (1379)، «استفادۀ علامه مجلسی از منابع اهل سنت»، چاپ‌شده در: یادنامۀ علامه مجلسی، به‌اهتمامِ مهدی مهریزی و هادی ربانی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ ج2، ص231-260.
94. _____________ (1393)، «روایات تفسیریِ ضعیف‌السند؛ چیستی، روش تعامل و کارآمدی»، تفسیر اهل‏بیت:، ش4، ص4-23.
95. مظاهری طهرانی، بهاره (1393)، «دغدغه‏های بهبودی در تألیف صحیح کافی و روش او»، صحیفۀ مبین، ش56، ص77-106.
96. مظفر، محمدرضا (1430ق)، أصول الفقه، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
97. معارف، مجید و عبدالهادی فقهی‌زاده و سعید شفیعی (1392)، «نقد و بررسی نظریۀ گلدتسیهر دربارۀ تقدم نقدِ سند حدیث بر نقد متن»، حدیث‌پژوهی، ش10، ص7-34.
98. معرفت، محمدهادی (1428ق)، التمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسه فرهنگی ـ انتشاراتی التمهید.
99. منقری، نصر‌بن‌مزاحم (1404ق)، وقعة صفین، قم، مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی.
100. موتسکی، هارالد (1389)، حدیث اسلامی: خاستگاه‏ها و سیر تطور، تدوینِ مرتضی کریمی‌نیا، قم، دار الحدیث.
101. میرزای قمی، ابوالقاسم (1430ق)، القوانین المحکمة فی الأصول‏، قم، إحیاء الکتب الإسلامیة‏.
102. نجاشی، احمد‌بن‌علی (1365)، فهرست أسماء مصنفی الشیعة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی‏.
103. نراقی، احمد (1415ق)، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسة آل‌البیت:.
104. نراقی، محمدمهدی (1388)، أنیس المجتهدین فی علم الأصول، قم، بوستان کتاب.
105. _____________ (1384ق)، تجرید الأصول، قم، سید مرتضی.
106. _____________ (1422ق)، معتمد الشیعة فی أحکام الشریعة‌، قم، کنگرۀ بزرگداشت نراقی.
107. نسائی، احمد‌بن‌شعیب (1421ق)، السنن الکبری، بیروت، مؤسسة الرسالة.
108. _____________ (1406ق)، المجتبی من السنن، تدوینِ عبدالفتاح أبوغدة، حلب، مکتبة المطبوعات الإسلامیة.
109. نیل‌ساز، نصرت (1391)، «ماهیت منابع جوامع روایی اولیه از دیدگاه گرگور شوئلر»، علوم قرآن و حدیث، ش88، ص133-164.
110. وحید بهبهانی، محمدباقر (1415ق)، الفوائد الحائریة، قم، مجمع الفکر الإسلامی.
111. ورام‌بن‌ابی‌فراس، مسعود (1410ق)، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر (مجموعة ورام‏)، قم، مکتبة فقیه.
112. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1387)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت:، قم، مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی.
113. همدانی، آقارضا (1416ق)، مصباح الفقیه، قم، مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی‌.
 
دوره 23، شماره 88 - شماره پیاپی 88
شماره 87 و 88 به صورت دوفصل‌نامه به چاپ رسیده است
مهر 1395
صفحه 63-90
  • تاریخ دریافت: 16 اسفند 1395
  • تاریخ بازنگری: 27 آذر 1396
  • تاریخ پذیرش: 31 مرداد 1396