روش‌شناسی تحلیل لغت در فرایند استنباط فقهی(الگوریتم یا روش قدم‌به‌قدمِ دست‌یابی به معنای مفرداتِ ادله)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

مسئلۀ این بحث، دست‌یابی به روشی قدم‌به‌قدم برای کشف معنای لغاتی است که در ادلۀ فقهی به‌کار رفته‌اند. در این بحث، با روش کتابخانه‌ای، پس از ارائۀ مبانی و پیش‌فرض‌های اصولِ ‌فقهی، مانند بررسی حجیت قول لغوی، ابتدا آسیب‌های محتمل در تحلیل لغوی برشمرده شده‌، سپس 13 گام اصلیِ دارای ترتیب، برای تحلیل رَوِشمند و حجیت‌دارِ یک لغت عرضه گردیده است.
منابع لغویِ لازم به ‌ترتیبِ زمان معرفی شده‌اند، منابع پیرامونی مانند منابع مترادفات و متضادها، فروق‌اللغات، معانی مجازی، اصطلاحات، و روح معنایی نیز عرضه گردیده‌ است و در هر قسمت، نمونه‌ای از عملکرد فقیهان در تحلیل لغت ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Methodology of analyzing the words in the jurisprudential inference process: An algorithm or step-by-step method of finding the words` meaning in an evidence

نویسنده [English]

  • abdolhamid vaseti
Seminary Researcher
چکیده [English]

The subject matter of this study is to obtain a method of step-by-step for finding out words` meanings used in the jurisprudential evidence. In this research, according to the library method, after presenting foundations and presuppositions of the jurisprudential principles such as considering the validity of a terminologist`s saying about the meaning of a word, the probable harms of a literal analysis are firstly enumerated and then, 13 steps for a methodical and valid analysis of the meaning of a word are respectively represented.
The required lexical sources have been orderly introduced; the surrounding sources such as the sources of synonyms and opposites, differences of words, metaphorical meanings, terms, and soul of meaning are also shown, and in each section, an example of the jurisprudents` practice for analyzing a word is represented.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ijtehad (Islamic legal reasoning)
  • stages of inference
  • Terminology
  • algorithm of analyzing a word
1. ابن‌شهیدالثانی (حسن‌بن‌زین‌الدین) (بی‌تا)، معالم الدین و ملاذ المجتهدین (معالم الأصول)، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه.
2. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت، دارالفکر.
3. اردبیلی، محمدبن‌احمد (1403ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه.
4. انصاری، شیخ مرتضی (1410ق)، المکاسب، قم، مؤسسه مطبوعاتی دارالکتب.
5. بحرانی، سیدماجد (1418ق)، ایقاظ النائمین، قم، مرصاد.
6. بحرانی، شیخ یوسف (1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، جامعه مدرسین.
7. برقی، احمدبن‌محمدبن‌خالد (1371)، المحاسن، قم، دارالکتب الاسلامیه.
8. پاکتچی، احمد (1393)، روش تحقیق با تکیه بر حوزه علوم قرآن و حدیث، تهران، دانشگاه امام صادق7.
9. _____________ (1392)، فقه الحدیث با تکیه بر مسائل لفظ، تهران، دانشگاه امام صادق7.
10. جواهری، سیدمحمدحسن (1391)، «قاموس‌شناسی و تحلیل واژگان قرآنی»، بینات، ش74.
11. حسین‌آبادی، الهه (1385)، «لغات قرآن در تفسیر طبری»، بینات، ش51.
12. حکیم، محمدتقی (1423ق)، الأصول العامة فی الفقه المقارن، قم، مجمع جهانی اهل بیت:.
13. حلی (ابن‌ادریس)، محمدبن‌منصور (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه.
14. حلی، فاضل مقداد (مقدادبن‌عبدالله) (1404ق(، التنقیح الرائع لمختصر الشرایع، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
15. خوئی، سیدابوالقاسم (1422ق)، مصباح الأصول، قم، مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی.
16. _____________ (بی‌تا الف)، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، تحقیقِ محمدرضا موسوی خلخالی، قم، التوحید للنشر.
17. _____________ (بی‌تا ب)، مستند العروة الوثقی، تقریرِ مرتضی بروجردی، قم، مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی.
18. دفتر تدوین متون درسی (1392)، درآمدی بر لغت‌شناسی، قم، مرکز مدیریت حوزه.
19. خوانساری، آقاحسین‌بن‌محمد (بی‌تا)، مشارق الشموس فی شرح الدروس، قم، بی‌نا.
20. دلبری، سیدعلی (1391)، آسیب‌شناسی فهم حدیث، مشهد مقدس، دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
21. سبحانی، جعفر (1423ق)، الإنصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، قم، مؤسسه امام صادق7.
22. سعیدی روشن، محمدباقر (1388)، «روش پلکانی مفهوم‌شناسی واژگان قرآن»، دوفصلنامه پژوهش‌های قرآن و حدیث، ش1.
23. شاهرودی، سیدمحمود (1431ق)، اضواء و آراء؛ تعلیقات علی کتابنا بحوث فی علم الأصول،‏ قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی.
24. شرقاوی، احمد (1393ق)، معجم المعاجم، بیروت، دارالغرب‌الإسلامیة.
25. شهید اول (محمدبن‌مکی عاملی) (1417ق)، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه.
26. شهید ثانی، (زین‌الدین‌بن‌علی) (1413ق)، مسالک الأفهام الی تنقیح شرایع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.
27. _____________ (1416ق)، تمهید القواعد الاصولیه و العربیه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
28. شهید صدر، سیدمحمدباقر (1417ق)، بحوث فی علم الأصول، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی.
29. شیخ‌الشریعه اصفهانی، فتح‌الله‌بن‌محمد (1410ق)، افاضه القدیر فی احکام العصیر، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه.
30. شیخ صدوق (ابن‌بابویه، محمدبن‌علی) (1406ق)، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشریف الرضی للنشر.
31. _____________ (1403ق)، معانی الأخبار، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه.
32. شیخ طوسی (محمدبن‌حسن) (1375ق)، الإقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، تهران، نشر کتابخانه جامع چهل‌ستون.
33. _____________ (1407ق)، تهذیب‌الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیة.
34. _____________ (1390ق)، الإستبصار فیمااختلف من الأخبار، تهران، دارالکتب الاسلإمیة.
35. صاحب جواهر (محمدحسن نجفی) (بی‌تا)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الإسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
36. صنقور، محمد (1428ق)، المعجم الأصولی، قم، منشورات الطیار.
37. صیمری، محمدبن‌حسن (1420ق)، غایة المرام فی شرح شرایع الإسلام، بیروت، دارالهادی.
38. طباطبایی، سیدمحمدکاظم (1390)، منطق فهم حدیث، قم، مؤسسه امام خمینی1.
39. عاملی، سیدجواد (1419ق)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه.
40. عاملی، محمدبن‌علی (صاحب مدارک) (1411ق)، نهایه المرام فی شرح مختصر شرایع الإسلام، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه.
41. علامه حلی (حسن‌بن‌یوسف) (1413ق)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه.
42. _____________ (1387ق)، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، اسماعیلیان.
43. _____________ (1414ق)، تذکره الفقهاء، قم، مؤسسه آل‌البیت:.
44. فرحناک، علیرضا (1390)، موضوع‌شناسی در فقه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
45. قمی، سیدتقی (1400ق)، دراساتنا فی الفقه الجعفری، قم، مطبعة الخیام.
46. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1429ق)، الکافی، قم، دارالحدیث.
47. لاری، عبدالحسین (1418ق)، تقریرات اصول‌الفقه، قم، بنیاد معارف اسلامی.
48. مامقانی، عبدالله‌بن‌محمدحسن (1350)، نهایة ‌المقال فی تکملة غایة الآمال، قم، مجمع الذخائر الإسلامیة.
49. محقق کرکی (علی‌بن‌حسین) (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل‌البیت:.
دوره 23، شماره 88 - شماره پیاپی 88
شماره 87 و 88 به صورت دوفصل‌نامه به چاپ رسیده است
مهر 1395
صفحه 31-62
  • تاریخ دریافت: 08 اسفند 1395
  • تاریخ بازنگری: 27 آذر 1396
  • تاریخ پذیرش: 09 شهریور 1396