کاربرد قاعدۀ درء در جرایم غیرحدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

در اصل پذیرش قاعدۀ درء ازنظر فقهی با دو دیدگاه مخالف و موافق مواجهیم. برفرض پذیرش، تسری قاعده به تعزیر و قصاص هم مخالفانی دارد. قانونگذار ازبین آرای فقهی موجود، نظریۀ پذیرش قاعده و تسری آن از حدود به تعزیر و قصاص را مبنا قرار داده است. به‌نظر می‌رسد باتوجه‌به ویژگی‌های قاعدۀ درء و تفاوت اساسی آن با اصل برائت در حقوق کیفری، نمی‌توان در تعزیرات یا دست‌کم در تعزیرات عرفی، این قاعده را جاری دانست.
اصل قاعده و لوازم آن، گرچه در محدودۀ برخی جرایم ازنظر فقهی پذیرفتنی است، بی‌توجهی قانونگذار به لوازم پذیرش این قاعده موجب می‌شود برخی از اصول حاکم بر حقوق کیفری درعمل نادیده انگاشته شده و موجبات سوءاستفاده را برای مجرمان فراهم آورد. این نوشته، ضمن پرهیز از مباحث موجود در مشروعیت و دامنۀ شمول قاعده، نحوۀ نگرش قانونگذار به قاعده و لوازم منفی آن را باتوجه‌به آرای فقهی مسئله، بحث و بررسی می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Application of Dar` rule in Hodud crimes

نویسنده [English]

  • ismaeil aghababaei beni
assistant professor,islamic science and culture Academy
چکیده [English]

When we accept dar` rule, we will face with two agreeable and disagreeable viewpoints to it, and some scholars are opposed to extension of the rule to the Ta`zir and Qesas crimes. Among the existing jurisprudential opinions, the legislator underlies its acceptance theory and its extension to ta`zir and qesas which seems not to be applicable to the Ta`zirat or, at least, to the reasonable ones because of specifications of the mentioned rule and its basic difference with the innocence principle.
The rule itself and its requisites are acceptable in the limits of some crimes, but the legislator`s inattention to these requisites makes some of dominant principles in the criminal law practically ignored, and causes the offenders to abuse them.
This paper discusses the legislator`s attitude towards the rule and its negative requisites with due attention to the jurisprudential opinions regarding the issue, meanwhileavoids the exiting debates on the legitimacy and inclusion scope of the rule.

کلیدواژه‌ها [English]

  • dar` rule
  • doubt
  • waiving conditions of punishment
  • Islamic punishments code
1. ابن‌حزم (بی‌تا)، المحلی، بی‌جا، دارالفکر.
2. احسایی، محمد‌بن‌علی (ابن‌ابی‌جمهور) (1405ق)، عوالی اللئالی العزیزیة، چهار جلد، قم، دار سید‌الشهداء7 للنشر، چاپ نخست.
3. استادی، رضا (1382)، «قلمرو قاعده درء»، فقه اهل بیتش 34، ص46-71.
4. حاجی‌ده‌آبادی، احمد (1389)، قواعد فقه جزایی (حدود و تعزیرات، قصاص و دیات)، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ دوم.
5. خمینی، سیدروح‌الله (بی‌تا)، تحریر الوسیلة، دو جلد، قم، مؤسسۀ مطبوعات دار‌العلم، چاپ نخست.
6. خوئی، سید‌ابوالقاسم (1422ق)، مبانی تکملة المنهاج، دو جلد، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، چاپ نخست.
7. رحمانی‌، محمد (1375)، «پژوهشی در قواعد فقهی‌»، فقه اهل بیت:، ش 7، ص 163-188.
8. سبزواری، سیدعبدالأعلی (1413ق)، مهذّب الأحکام، ، سی جلد، قم، مؤسسة المنار، چاپ چهارم.
9. شهید ثانی (زین‌الدین‌ عاملی جبعی) (1413ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، پانزده جلد، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ نخست.
10. طباطبائی، سیدعلی‌بن‌محمد (صاحب ریاض) (1418ق)، ریاض المسائل، شانزده جلد، قم، مؤسسه آل‌البیت:، چاپ نخست.
11. فاضل لنکرانی، محمد (بی‌تا)، جامع المسائل، دو جلد، قم، امیر قلم، چاپ یازدهم.
12. _____________ (1416ق)، القواعد الفقهیة، قم، چاپخانه مهر، چاپ نخست.
13. قیاسی، جلال‌الدین، عادل ساریخانی و قدرت‌الله خسروشاهی (1389)، مطالعۀ تطبیقی حقوق جزای عمومی (اسلام و حقوق موضوعه)، دو جلد، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ دوم.
14. محقق داماد، سیدمصطفی (1379)، قواعد فقه (بخش جزایی)، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ نخست.
15. مکارم شیرازی، ناصر (1411ق)، القواعد الفقهیة، دو جلد، قم، مدرسه امام امیرالمؤمنین7، چاپ سوم.
16. موسوی بجنوردی، سیدمحمد (1401ق)، قواعد فقهیة، دو جلد، تهران، مؤسسه عروج، چاپ سوم.
17. موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا (1412ق)، الدر المنضود فی أحکام الحدود، سه جلد، قم، دارالقرآن الکریم، چاپ نخست.
18. میرسعیدی، منصور (1381)، «بررسی نقش علم به قانون در حقوق جزا»، رهنمون، ش 1، ص155-176.