نقش اصطلاح شناسی در توانمندسازی فقه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

اصطلاح‌شناسی در نظام‌سازی واژگانی علوم تأثیر بسزایی دارد؛ همچنین، نقش این مهم در درک متناسب از ساختار دانش‌ها انکارناشدنی است. این نوشتار رسالت بیان این تأثیر را برعهده دارد و همچنین، براین‌پایه، درصدد پاسخ‌گویی به دغدغۀ دسته‌بندیِ درون‌علمی دانش «فقه» است.
بررسی موضوع در چهار محور سامان یافته است: محور اول، از اهمیت اصطلاح‌شناسی سخن می‌گوید؛ در محور دوم، موضوعاتی بررسی می‌شود که ابزار شناخت واژگان علوم هستند؛ محور سوم به اهمیت اصطلاح‌شناسی در دامنه و گسترۀ فقه می‌پردازد؛ چهارمین و آخرین محور، عهده‌دار واکاوی و بازنمایی دانش فقه در فرم اصطلاح‌شناسی و بیان برخی سودمندی‌های برجستۀ آن است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Epistemological analysis of jurisprudence

نویسنده [English]

  • mohammad hadi Ya`qubnezhad
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
چکیده [English]

Presenting a proper impact of terminology in systemizing scientific terms and its role in a suitable perception of structural form of sciences, this paper is seeking a reply to concern about classifying internal - scientific of jurisprudence. Studying the subject is organized in the four axes. In the first axis, the paper  speaks about term of knowledge`s importance, in the second one, it examines some titles that cause of knowing the terms of sciences; third one discuses of limits and extension of Fiqh, and the fourth one is specified for finding and cognition of Fiqh in the terminological form, and also for important utilities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • knowledge of Fiqh
  • classification of sciences
  • classifying knowledge of Fiqh
  • dictionary and terminology
1. آوستین، درک و پیتر ویل (1365)، راهنمای تهیه و گسترش اصطلاح‌نامۀ یک‌زبانه، ترجمۀ عباس حری، تهران، مرکز اسناد و مدارک علمی ایران.
2. ابن‌براج، عبدالعزیزبن‌نحریر (1406ق)، المهذب، ج1، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه.
3. ابن‌ندیم (۱۴۳۰ق/۲۰۰۹م)، الفهرست، فن پنجم از مقالۀ ششم: «فقهاء الشیعه»، مقابله و تعلیقه ایمن فؤاد سید، لندن، مؤسسة الفرقان للتراث الإسلامی.
4. ابوالصلاح حلبی، تقی‌بن‌نجم (1403ق)، الکافی فی الفقه، تحقیقِ رضا استادی، اصفهان، مکتبة أمیرالمؤمنین7.
5. ‌بن‌‌سعید، عریب (1375/ ۱۹۵۶م)، ‌خلق‌ الجنین ‌و تدبیر الحبالی ‌و المولودین‌، الجزائر، چاپ ‌نورالدین ‌‌عبدالقادر و هنری ‌جاهیه‌،1375ق/1956م.
6. بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم (1379)، رسالۀ نوین، ج1، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
7. پریس، وارن. ای (1367)، «یادداشت‌هایی در جهت دانشنامه‌ای جدید»، ترجمۀ احمد بیرشک، هرمز ریاحی، فریبرز مجیدی، فرهنگ، ش2 و 3.
8. پژوهشکده باقر العلوم7، ویکی فقه، قابل دسترسی در: http://wikifeqh.ir، آخرین بازدید: 30/11/1395: ابواب و قواعد فقهی.
9. جزیری، عبدالرحمن (۱۴۰۶ق)، الفقه علی المذاهب الأربعة، ج۱، بیروت، دار الإحیاء التراث العربی.
10. جمعی از محققان (1378)، اصطلاح نامه منطق، ذیل واژۀ «منطق»(حوزۀ اصلی)، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه.
11. __________ (1380)، اصطلاح‌نامۀ اصول فقه، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه.
12. __________ (1395)، اصطلاح‌نامۀ فقه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
13. __________ (1376)، اصطلاح‌نامۀ فلسفه اسلامی، ذیل واژۀ «فلسفه و حکمت»، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه.
14. حری، عباس (1381)، دائرة‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی، ج اول، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
15. حسن‌زاده، حسین (1382)، «بررسی ساختار فقه»، قبسات، ش32.
16. حسینی عاملی (1418ق)، سیدجوادبن‌محمد، مفتاح الکرامة، ج 8، بیروت، دار التراث.
17. خلفی، مسلم (1385)، «اهدای جنین در پرتو فقه و حقوق ـ قسمت اول: رواییِ اهدای جنین»، مطالعات راهبردی زنان، ش33.
18. ‌خمینی، روح‌الله (1390ق)، تحریر الوسیلة، ج۲، النجف الأشرف، مطبعة الآداب، چاپ دوم.
19. _________ (1378)، صحیفه امام، ج21، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی;.
20. _________ (1376)، منشور روحانیت، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی;.
21. خوئی، ابوالقاسم (1410ق)، منهاج الصالحین، قم، مدینة العلم.  
22. دوانی، علی (1386)، هزاره شیخ طوسی، تهران، چاپ و نشر بین‌الملل.
23. دیانى، محمدحسین و دیگران (ترجمه وتألیف) (1370)، مبانى مرجع، مشهد، آستان قدس رضوی.
24. سلار دیلمی، ابویعلی حمزه‌بن‌عبدالعزیز (1414ق)، المراسم العلویة فی الأحکام النبویة، قم، المجمع العالمی لأهل البیت:.
25. سلطانی، پوری و فروردین راستین (1365)، اصطلاح‌نامۀ کتابداری، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
26. شاذلی‌، حسن‌‌علی (بی‌تا)‌، «الجنین‌: حیاته ‌و حقوقه‌ فی ‌الشریعة‌ الإسلامیة»‌، چاپ‌شده در السیاسة ‌الصحیحة‌، الأخلاقیات ‌و القیم ‌الإنسانیه ‌من‌ منظور إسلامی‌، تحریر احمد رجائی ‌جندی‌، کویت‌، المنظمة الإسلامیة ‌للعلوم‌ الطبیة.
27. شبکۀ تحت وب مدیریت اطلاعات و علوم اسلامی، قابل دسترسی در: http://islamicdoc.org، آخرین بازدید: 30/11/1395.
28. شهابی، محمود (1369)، ادوار فقه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
29. شهید اول (محمدبن‌مکی) (بی‌تا)، القواعد و الفوائد، قم، مکتبة مفید.
30. شیخ طوسی (بی‌تا)‌، التبیان ‌فی تفسیر القرآن‌، چاپ ‌احمد حبیب ‌قصیر عاملی‌، دار إحیاء التراث العربی، بیروت‌.
31. _______ (۱۳۷۷ق)، ‌الخلاف‌، تهران، بنیاد فرهنگ اسلامی حاج محمدحسین کوشان‌پور.
32. صاحب جواهر (محمدحسن نجفی) (1981م)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دارالإحیاء التراث العربی.
33. صاحب معالم (حسن‌بن‌ز‌ین‌الدین العاملی) (1415ق)، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم، دفتر انتشارات اسلامی (جامعه مدرسین).
34. صدر، سیدمحمدباقر (1392)، الفتاوی الواضحة وفقاً لمذهب اهل البیت:، قم، محبین.
35. طاهری عراقی، احمد (1376)، ردۀ BP: اس‍لام‌ (ع‍ل‍وم‌ دی‍ن‍ی‌ اس‍لام‌ در ن‍ظام‌ رده‌ب‍ن‍دی‌ ک‍ت‍اب‍خ‍ان‍ۀ‌ ک‍ن‍گ‍ره‌)، به‌کوشش زهره علوی و دیگران، تهران، سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران، ویراست دوم.
36. عرب شیبانی، زکیه و دیگران (1394)، «ارزیابی رعایت معیارهای کنترل واژگان در اصطلاحنامه‌های علوم اسلامی بر اساس استاندارد ایزو 25964»، مطالعات دانش‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی، ش2.
37. عطیه، جمال و وهبه زحیلی (1422ق/ 2002م)، تجدید الفقه الإسلامی، از سلسله‌کتاب‌های حوارات لقرن جدید، دمشق ـ بیروت، دارالفکر، چاپ دوم.
38. فیض کاشانی، ملامحسن (1401ق)، مفاتیح الشرایع، قم، مجمع الذخائر الإسلامی.
39. قرشی، محمدحسین (1378)، «یک راهنمای عمومی برای دائرة‌المعارف‌نویسی»، کیهان فرهنگی، ش153.
40. کمپل، السیتر (۱۳۷۲)، معضلات‌ اخلاقی‌ در حرفۀ ‌پزشکی‌، ترجمۀ ‌حسن‌ میانداری‌، تهران، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی: معاونت امور فرهنگی، حقوقی و مجلس.
41. ‌کندری‌، فایز عبداللّه (۱۹۹۸)، «مشروعیة ‌الإستنساخ‌ الجینی ‌البشری ‌من ‌الوجهة ‌القانونیة»، مجلةالحقوق‌، سال‌۲۲، ش‌۲،1998م.
42. لاریجانی‌، باقر (1392)، پزشک‌ و ملاحظات ‌اخلاقی‌، تهران، برای فردا.
43. محقق حلّی، جعفربن‌حسن (1403ق)،  شرایع الإسلام، ج1، بیروت، دار الأضواء.
44. محقق سبزواری، محمدباقر (بی‌تا)، کفایة الأحکام، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
45. محمصانی، صبحی رجب (1358)، فلسفة التشریع فی الإسلام (عنوان اصلی): فلسفۀ قانون‌گذاری در اسلام، ترجمۀ اسماعیل گلستانی، تهران، امیرکبیر.
46. مدکور، محمدسلام (۱۳۸۹ق)،‌ الجنین ‌و الأحکام‌ المتعلقة ‌به ‌فی‌ الفقه ‌الإسلامی‌، قاهره‌، بی‌نا.
47. مرتضوی لنگرودی، سیدمحمدحسن، محمدمهدی آصفی، محمدهادی معرفت (مصاحبه‌شوندگان) (1376)، «مسائل مستحدثه زکات»، فقه اهل بیت:، ش۱۰، ص۲۰.
48. مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، اصطلاح‌نامۀ جامع علوم اسلامی، قابل دسترسی در: http://thesaurus.islamicdoc.org/thesaurus، آخرین بازدید: 30/11/1395
49. ________________، پایگاه تخصصی اصول فقه، قابل دسترسی در: http://islamicdoc.org/payegah-osool.html، آخرین بازدید: 30/11/1395
50. _______________، دانشنامۀ علوم اسلامی، قابل دسترسی در: http://wiki.islamicdoc.org، آخرین بازدید: 30/11/1395: ویکی علوم اسلامی (ابواب و قواعد فقهی) و ویکی اعلام و مشاهیر.
51. مشکینی، علی (1418ق)، الفقه المأثور، قم، الهادی.
52. مطهری، مرتضی (1375)، ده گفتار، تهران، صدرا.
53. _________ (1339)، «اجتهاد در اسلام»، نشریه سالانۀ مکتب تشیع، ش3.
54. _________ (1387)، آشنایی با علوم اسلامی، ج3، تهران، صدرا.
55. معصر، عبداللّه (۱۴11ق)‌، «حقوق ‌الجنین ‌فی‌ الفقه ‌الإسلامی»، البحوث‌ الفقهیة ‌المعاصرة، ش‌۲۶.
56. معین، محمد (1364)، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر.
57. مکارم شیرازی، ناصر (1424ق)، الفتاوی الجدیدة، قم، مدرسة ‌الإمام‌ علی‌بن‌ابی‌طالب7، چاپ نخست.
58. منتظری، حسین‌علی (1381)، احکام پزشکی، تهران، سایه، چاپ نخست.
59. موسوی بجنوردی، سیدمحمد (1378)، «نقش اسکناس در نظام حقوقی اسلام»، ضمیمۀ کتاب پول در نگاه اقتصاد و فقه، پژوهشگاه ‌فرهنگ‌ و اندیشه ‌اسلامی، تهران، نشر اندیشه.
60. مؤمن، محمد (1374)، «سخنی دربارۀ تلقیح»، ترجمۀ موسی دانش (جعفرزاده)؛ فصلنامه فقه اهل بیت:، ش4.
61. نایب‌زاده، عباس (1384)، اهدای گامت و جنین در درمان ناباروری، تهران، سمت، چاپ نخست.
62. __________ (1380)، بررسی حقوقی روش‌های نوین باروری مصنوعی: مادر جانشین ـ اهدای تخمک/جنین، تهران، مجد، چاپ نخست.
63. نوروزی، مرتضی و محسن طاهریان (1391)، اصول و مبانی وب معنایی، تهران، فرس.
64. ‌ویسیک‌، جان (۱۳۷۳)، رضایت‌ خاموش‌: مواردی‌ درزمینۀ ‌اخلاق ‌پزشکی ‌مدرن‌، ترجمۀ‌ ناصر بلیغ‌، تهران، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی: مرکز مطالعات و تحقیقات اخلاق پزشکی.
65. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (زیرنظر) (1388)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت:، بی‌جا، مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی.
66. ‌یاسین‌، محمدنعیم (‌۱۴۱۰ق)، «حقیقة ‌الجنین ‌و حکم‌ الإنتفاع ‌به ‌فی‌ زراعة‌ الأعضاء»، ‌الشریعة ‌و الدراسات ‌الإسلامیة‌، ش‌۱۷.
67. یعقوب‌نژاد، محمدهادی و دیگران (1391)، مجموعه مقالات همایش ملی اصطلاح‌نامه، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، بی‌جا، کتابدار.
68. یعقوب‌نژاد، محمدهادی (1389)، «فرهنگ‌نامۀ اصول فقه، نخستین فرهنگ‌نامۀ جامع‌نگر در اصول فقه»، آینه پژوهش، ش124.
69. ____________ (1375)، درآمدی بر مبانی اصطلاح‌نامۀ علوم اسلامی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه.