نقد ادله مخالف ضمان در اقدامات زیان‌بار کارکنان دولت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

ثبوت ضمان در زیان‌هایی که دستگاه‌ها و کارکنان آن بر اشخاص وارد می‌کنند، مستند به قواعد عمومی و ادله خاص چندی است، اما این ادله در منابع فقهی به صورت خاص مورد و بررسی قرار نگرفته‌اند؛ درحالی‌که این امر را باید اصل و قاعده کلی حاکم بر مناسبات میان دولت و مردم شمرد و بر پایه آن، دولت و کارگزارانش را از جایگاه فرمانروایی مطلق خارج ساخت و به فرمانروایی پاسخگو مبدل کرد. افزون بر اصل ثبوت ضمان، چنان‌که در برخی قوانین اساسی و عادی کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران نیز آمده و ما در پژوهشی گسترده نشان داده‌ایم، دولت مسئولیت اقدامات زیان‌بار کارکنان خود را بر عهده دارد. اما در این موضوع، افزون بر لزوم بررسی قواعد مسقط ضمان و برخی ملاحظات کلی مانند سازگاری و عدم سازگاری ثبوت ضمان با جایگاه دولت و اصل حاکمیت، پاره‌ای موارد خاص هست که ممکن است دلیل بر عدم ضمان در برابر چنین زیان‌هایی گرفته شود. در اصل پژوهش نشان داده شده که آن قواعد و ملاحظات کلی، مانع ثبوت ضمان یا مسئولیت دولت نیستند. آنچه در این مقاله می‌آید، بررسی و نقد سه دلیل خاص است که ممکن است معارض ادله ثبوت ضمان و در نتیجه مایه عدم ضمان و مسئولیت دولت شمرده شود؛ ادله‌ای که در جایی از منابع فقهی موجود از منظر بررسی ما به آنها نگریسته نشده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Criticizing the evidence opposed to guarantee in harmful measures of a state`s personnel

نویسنده [English]

  • Sayyed Ziya mortazavi
Associate Professor, Islamic Science and Culture Academy
چکیده [English]

The Proof of the liability on losses that the organizations and their personnel inflect on the individuals, is based on some general and specific rules, but this evidence was not specifically  considered in the jurisprudential sources, while this subject should be regarded as a general principle and rule governing on the relationship between the state and the people, and hence, it dismissed the state and its personnel from its absolute sovereignty stance and changed it as a responsible sovereign. In addition to the principle of proving the liability, as it is asserted by the constitutions and laws of the countries including Islamic Republic of Iran that we have shown it in a comprehensive research, the state is undertaking the personnel`s responsibility of the harmful measures. But besides, in this issue, the necessity of studying the rules of negating the guarantee and some general considerations such as compatibility and incompatibility of proving the guaranty with the government`s stand and the principle of the sovereignty,  there are some special cases that they may be regarded as the evidence of lack of guarantee against these such losses. This research has shown that those general rules and considerations do not stop proving the guaranty and liability of the state. What is asserted in this article, is reviewing and considering three specific evidence which can be regarded as opposed to the evidence of proving the liability and consequently, as a cause of the lack of the government`s guarantee and its liability; according to our approach, this evidence is not considered in the existing jurisprudential sources at all.

کلیدواژه‌ها [English]

  • compensation
  • government`s guaranty
  • civil liability of a state
  • administration of the Islamic prescribed penalty (Hodud) and blood money (Diya)

مراجع

1. آبی، فاضل، حسن بن ابی‌طالب یوسفی (1۴17ق)، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، 2ج، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم.
2. ابن‌حمزه، طوسی، محمد بن علی بن حمزه (1408ق)، الوسیلة إلی نیل الفضیله، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم.
3. ابن‌سعد، محمد‌ بن ‌سعد بن منیع زهری (1968م)، کتاب الطبقات الکبری، 8ج، تحقیق: احسان عباس، دار صادر، بیروت.
4. ابن‌غضائری، احمد بن حسین (1364ق)، رجال ابن‌غضائری، اسماعیلیان، قم.
5. ابن‌فهد، حلّی، احمد بن محمد اسدی (1407ق)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، 5ج، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
6. اردبیلی، محقق، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، 14ج، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
7. اصفهانی، محمد ‌بن‌ حسن (1416ق)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، 11ج، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
8. امام‌خمینی، موسوی، سیدروح‌اللّٰه (بی‌تا)، تحریر الوسیله، 2ج، مؤسسه مطبوعات دار العلم، قم.
9. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1421ق)، البیع، 5‌ج، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، قم.‏
10. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1375ق)، الرسائل، 2ج، تحقیق: مجتبی تهرانی، اسماعیلیان، قم.
11. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1۴15ق)، المکاسب المحرمه، 2ج، موسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، قم.
12. جعفر بن زهدری، حلی (1428ق)، إیضاح ترددات الشرائع، 2ج، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم، چاپ دوم.
13. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، 30ج، مؤسسه آل البیت:، قم.
14. حلّی، محقق، جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، 2ج، مؤسسة المطبوعات الدینیة، قم، چاپ ششم.
15. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، 4ج، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.
16. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ (1412ق)، نکت النهایه، 3ج، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
17. سیوری، فاضل، مقداد بن عبد اللّٰه (1۴0۴ق)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، 4ج، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم.
18. شهید اول، عاملی، محمد بن مکی (1417ق)، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیه، 3ج، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم.
19. ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1414ق)، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، تحقیق: رضا مختاری، 4ج، دفتر تبلیغات اسلامی، قم.
20. شهید ثانی، عاملی، زین الدین بن علی (1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، 10ج، تحقیق: سیدمحمد کلانتر، داوری، قم.
21. ـــــــــــــــــــــــــــــ 01413ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، 15ج، مؤسسة المعارف الإسلامیه، قم.
22. طباطبایی، حائری، سیدعلی بن محمد (1418ق)، ریاض المسائل، 16ج، مؤسسه آل البیت:، قم.
23. طوسی، محمد بن حسن (1390ق)، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، 4ج، دار الکتب الإسلامیه،قم.
24. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیه، 8ج، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریه، تهرانع چاپ سوم.
25. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1407ق)، تهذیب الأحکام، 10‌ج، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم.
26. عاملی، سیدجواد ‌بن‌ محمد (بی‌تا)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، 11ج، چاپ قدیم، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.
27. علامه حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (1410ق)، إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، 2ج، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
28. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1420ق)، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیه، 6ج، مؤسسه امام صادق7، قم.
29. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1414ق)، تذکرة الفقهاء، مؤسسه آل‌البیت:، قم.
30. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1413ق)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعه، 9ج، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم.
31. ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1412ق)،‌ منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، 15ج، مجمع البحوث الإسلامیه، مشهد.
32. فخر المحققین، حلی، محمد بن حسن بن یوسف (1387ق)، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، 4ج، تحقیق: سیدحسین موسوی کرمانی و دیگران، اسماعیلیان، قم.
33. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی (1406ق)، الوافی، 26ج، کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی7، اصفهان.
34. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، 8ج، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم.
35. گلپایگانی، موسوی ، سیدمحمدرضا (1412ق)، الدر المنضود فی أحکام الحدود، 3ج، دار القرآن الکریم، قم.
36. لنکرانی، موحدی، محمد فاضل (1421ق)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله - القصاص، مرکز فقهی ائمه اطهار، قم.
37. مزی، یوسف بن زکی (1400ق)، تهذیب الکمال، تحقیق: بشار عواد معروف، 35ج، موسسة الرساله، بیروت.
38. مغربی، تمیمی، ابوحنیفه، نعمان بن محمد (1385ق)، دعائم الإسلام، 2ج، مؤسسه آل‌البیت:، قم، چاپ دوم.
39. نعید، عکسبری، محمد بن محمد بن نعمان (1413ق)، المقنعه، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، قم.
40. منتظری، حسینعلی (1409ق)، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیه، 4ج، نشر تفکر، قم، چاپ دوم.
41. ــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، رسالۀ استفتائات، 3ج، بی‌نا.
42. نجاشی، احمد بن علی بن احمد (1407ق)، فهرست اسماء مصنفی الشیعه (رجال النجاشی)، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
43. نجفی، محمد‌حسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌، ۴3ج، تحقیق: عباس قوچانی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم.
44. نوری، محدث، میرزاحسین (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، 18ج، مؤسسه آل البیت، بیروت.
45. یحیی بن سعید، حلی (1394ق)، نزهة الناظر فی الجمع بین الأشباه و النظائر، رضی، قم.
 
 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 03 تیر 1396
  • تاریخ پذیرش: 03 تیر 1396

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار