تازه هاى فقه ، حقوق ،اصول و رجال

از این شماره, بخش تازه هاى فقه و حقوق, اصول و رجال را گشوده ایم و بنا داریم به اندازه توان, به شناساندن تمام آثار تازه نشر یافته فقهى و حقوقى و آثار پیوسته و وابسته به فقه, مانند اصول و رجال بپردازیم.

در این شماره, هفتاد اثر که به تازگى نشر یافته اند, مى شناسانیم به امید آن که ناشران محترم, با ارسال کتابهاى فقهى یا حقوقى خود, ما را در این مهم یارى کنند.

فقه
اجوبة الاستفتاءات
لسماحة ولى امر المسلمین آیة اللّه العظمى السید على الحسینى الخامنئى(1) لبنان, دارالحق, 1416.
در سالهاى اخیر, استفتاءات بسیار از محضر رهبر معظم انقلاب شده که معظم له به آنها پاسخ داده و بخش استفتاءات دفتر مقام معظم رهبرى, پرسشها و پاسخها را به عربى ترجمه و دسته بندى کرده و پس از دیدن حضرت ایشان, چاپ و نشر شده است.

در جلد اول, پرسشها و پاسخهاى مربوط به عبادات گرد آمده است.

استفتاآت کى جوابات(1)
مقام معظم رهبرى, سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامى, 1417 ق.
این اثر, ترجمه (اجوبة الاستفتاءات) به زبان اردوست.

احکام پزشکان و مشاغل مربوط به پزشکى
هادى حجت, محمد هادى طلعتى, بخش معارف اسلامى انجمن علمى ـ فرهنگى کتابخانه ملى کرمان, قم, مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى, چاپ دوم, 1376.
هدف اصلى این مجموعه, روشن گرى پاره اى از احکام وابسته و به مسائل و امور پزشکى است. از آن جا که این مسائل, به گونه پراکنده در منابع گوناگون یافت مى شود, این نیاز وجود داشت تا همه آن یا دست کم, بخش مهمى از آن, جداگانه در مجموعه اى گرد بیاید و به شکل خوش آیند در دسترس قرار گیرد.

فتاواى طرح شده در این مجموعه, براساس دیدگاههاى فقهى آیات عظام: امام خمینى, گلپایگانى و اراکى سامان یافته و متن اصلى براساس فتواهاى حضرت امام خمینى است که در صورت اختلاف نظر با مراجع دیگر, در بیش تر موارد, فتواهاى آنان نیز یاد شده است.

متن کامل نزدیک 180 استفتاء از مراجع یاد شده نیز که به گونه اى با مسائل پزشکى در پیوند بوده اند, در پایان کتاب گرد آمده است.

بحثهایى از فقه تطبیقى
مهدى پیشوایى و حسین گودرزى, حوزه نمایندگى ولى فقیه در امور حج و زیارت, چاپ دوم, 1375.
این کتاب, گونه اى فقه تطبیقى به شمار مى رود و در آن ریشه هاى فقهى دیدگاه هاى فقهاى تشیع و تسنّن در زمینه شمارى از مسائل مورد نیاز در سفر حج, روشن و شرح داده شده است.

بخشى از مسائل فقهى مطرح شده, اگر چه در سفر حج, مورد نیازند, لیکن ویژه در حج نیستند, مانند عنوانهاى زیر:

آیا خواب از بین برنده وضوست؟ اذان و اقامه, سجده بر پشت نمازگزار, عبور از برابر نمازگزار, آمین, قنوت, سلام آخر نماز.

بیمه و تأمین اجتماعى از دیدگاه اسلام
محمد حسین ابراهیمى, تهران, انتشارات کویر, سازمان تأمین اجتماعى, چاپ اول, 1375.
مخاطبان این کتاب, بیش تر دو گروه هستند:

نخست, برخى از علما و فقهاى حوزه هاى علمیه که علاقه مندند از صنعت بیمه و تأمین اجتماعى از نظر تاریخى, اجتماعى و حقوقى, آگاهى یابند.

دوم, دانشگاهیان و حقوقدانان که علاقه دارند بیمه را از دیدگاه حقوق اسلامى و دیدگاههاى فقها مورد مطالعه قرار دهند.

در ابتدا, کلیاتى درباره ظهور و گسترش بیمه و تأمین اجتماعى در جهان و ایران آورده شده و سپس دیدگاه هاى اندیشه وران جهان اسلام, در مورد این دو مقوله نقد و بررسى گردیده است.

کتاب, در دوازده فصل سامان یافته است:

تاریخچه و انواع بیمه, بیمه در فقه اسلامى, آیا عقد بیمه عقدى مستقل است, مبناى تنظیم کتابهاى فقهى, شیوه تنظیم کتابهاى فقهى موجود, استقلال عقد بیمه, دلایل صحت بیمه, آیا روایتى در تأیید بیمه وجود دارد, آیا بیمه موضوع مستحدثه است, ایرادهاى وارده بر بیمه, تأمین اجتماعى, ابعاد شرعى برخى مسائل تأمین اجتماعى.

بلوغ دختران
به کوشش مهدى مهریزى, قم, مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى, چاپ اول, 1376.
در این اثر, هیجده رساله فقهى در باب بلوغ دختران و یا دختران و پسران, گردآورى شده که عنوان و نام نویسندگان آنها به این شرح است:

رسالة فى البلوغ وحدّه, عبدالعالى بن على کرکى.

بلوغ, عباسعلى محمودى.

سن بلوغ براى ازدواج, عباس منتهایى.

تحقیقى درباره سنّ بلوغ, سید محمد حسن مرعشى.

سن تکلیف, قاسم کریمى.

بلوغ دختران, مهدى مهریزى.

متى تصوم الجاریة؟, محمد هادى معرفت.

رساله بلوغ, سید محمد جوادى غروى اصفهانى.

سن بلوغ براى دختران, سید محمد موسوى بجنوردى.

نظریّه تحوّل شریعت با تحوّل زمان سنّ بلوغ دختران, محمد ابراهیم جنّاتى.

بلوغ در نه سالگى قول مشهور, محبوبه عباسقلى زاده (امّى).

بلوغ از دیدگاه فقهى و کارشناسى, محمد تقى فاضل میبدى.

بلوغ دختران طبیعى یا فقهى؟, سید محسن سعید زاده.

رسالة فى البلوغ, حسین یزدى اصفهانى.

بلوغ الذکر و الانثى, سید محمّد حسینى کاشانى.

پژوهشى در بلوغ دختران, محمد على گرامى.

سنّ بلوغ شرعى دختران, زهره صفاتى.

سنّ البلوغ فى المرأة, محمد هادى آل رافى.

در پایان, بخشى تحت عنوان (مأخذ شناسى بلوغ) به معرفى مأخذ و مصادرى که به گونه اى در پژوهش بحث بلوغ, کار آیى و راه گشایى دارند, آورده شده است.

6 التعلیقات الاستدلالیة على العروة الوثقى, ج1

ابوطالب تجلیل, انتشارات رها, چاپ اول, 1375.

شیوه نگارش بدین گونه است: عبارتهایى از عروه که نیاز به شرح داشته اند, با شماره مسأله یاد شده, سپس زیر عنوان (التعلیقة) شرحهاى لازم داده شده و گاه نظرى مخالف با نظر صاحب عروه, با دلیل, بیان گردیده است.

جلد اول, کتابهاى طهارت, صلاة, صوم, زکات و خمس را در بردارد. مناسب بود متن کامل عروه بالاى صفحه آورده مى شد, تا کتاب بیش تر در خور استفاده باشد و آوردن بخشى کوتاه از یک مسأله گاه سبب مى شود, خواننده از بحث آگاهى کامل نیاید.

توضیح المسائل مراجع
سید محمد حسن بنى هاشمى خمینى, قم, دفتر انتشارات اسلامى, چاپ اول, 1376.
در عصر حاضر, شمارى از فقیهان, مسؤولیت مهم استنباط احکام را پذیرفته و دیدگاههاى فقهى خویش را ابراز داشته اند; امّا چون رساله ها بسیارند و استفاده از همه آنها, بویژه براى گویندگان مسائل شرعى, دشواریهایى به همراه دارد, آقاى سید محمد حسن بنى هاشمى, آنها را در یک رساله, سامان داده, تا به دست آوردن دیدگاههاى مجتهدان آسان باشد.

ویژگى هاى توضیح المسائل مراجع:

1. متن اصلى این توضیح المسائل, رساله حضرت امام خمینى است و در هر مسأله اى که فتواى یکى از مراجع با فتواى متن, فرق داشته باشد, با حرف ریز تر در بخش پایانى صفحه درج شده است.

2. رساله, آراء فقهى دوازده تن از فقیهان را در بردارد:

امام خمینى, خویى, گلپایگانى, اراکى, خامنه اى, فاضل لنکرانى, بهجت, تبریزى, صافى گلپایگانى, شبیرى زنجانى, سیستانى و مکارم شیرازى.

3. جلد اول, احکام تقلید تا پایان احکام روزه را در بردارد.

4. رساله هایى که مورد استفاده قرار گرفته, برابر با آخرین دیدگاهها و رساله دوازه فقیه یاد شده است و پیش از چاپ, نماینده ویژه هر یک از مراجع تقلید, فتواها را کنترل کرده و در مواردى که فرقى بین رساله, با رساله هر یک از آیات عظام دیده مى شود, برابر نظر نماینده ویژه آنان بوده است.

5 . از ویرایش رساله ها خوددارى شده مگر در بعضى موارد.

6. گاه حکم در پاورقى با متن اصلى تفاوت ندارد, ولى براى رعایت امانت, یاد شده است.

التقیة فى فقه اهل البیت, ج1
محمد على صالح معلم, چاپ اول, 1418.
در این اثر, موارد تقیّه در بابهاى گوناگون, به بوته بررسى گذاشته شده است.

نویسنده, پیش از ورود به بحث, تقیه را در طول تاریخ, بیان مى کند.

کتاب, در هشت فصل, با عنوانهاى زیر سامان یافته است:

1. تقیه در اصول دین.

2. تقیه در آن قسم از فروع دین که قصد قربت در آنها شرط نیست.

3. تقیه در فروعى که بستگى به قصد قربت دارد.

4. تقیه در وقت.

5. تقیه در نماز.

6. تقیه در روزه.

7 . تقیه در حج.

8 . تقیه در زکات.

جواهر الکلام فى شرح شرایع الاسلام
شیخ محمد حسن نجفى (1266هـ.ق), تحقیق: دفتر انتشارات اسلامى, قم, دفتر انتشارات اسلامى, چاپ اول, 1417.
در قرن سیزدهم, دگرگونى علمى جدیدى پدید آمد و در این عصر آثار علمى ارزنده اى تدوین یافت از جمله: کشف الغطاء, مفتاح الکرامة, ریاض, مکاسب, قوانین, فصول, ضوابط, فرائد الاصول و…

از جمله آثار ارزش مند در این عصر (جواهر الکلام), دایرة المعارف بزرگ فقه شیعه است, که بر تمامى آثار پیشین برترى یافت و از همان آغاز تدوین, مورد توجه علما و فقها قرار گرفت. علت رویکرد فقها به این اثر بزرگ را مى توان به اختصار چنین بیان داشت:

1 . تا آن زمان اثرى فقهى با این گستردگى و دربردارنده دیدگاههاى فقها و دلیلهاى آنان نگاشته نشده بود.

2. جواهر کتابى فراگیر است که تمامى بابهاى فقه را در بر مى گیرد.

3. از ابتدا تا انتها یک شیوه و روش دنبال مى شود.

4 . فقیه با در اختیار داشتن چنین کتابى, از بسیارى منابع فقهى دیگر, بى نیاز مى شود و تنها با رجوع به آن مى تواند به استنباط احکام شرعى بپردازد و چنین ویژگى در آثار دیگر (دست کم تا زمان نگارش جواهر) دیده نمى شود.

5 . صاحب جواهر, به بسیارى از فرعهاى نادر فقهى پرداخته که در آثار دیگر یافت نمى شود. بنابر گفته گروهى از علما: اگر تاریخ نگارى بخواهد پدیده اى شگفت در عصر صاحب جواهر را ثبت کند, پدیده اى شگفت انگیز تر از نگارش (جواهر الکلام) نمى یابد.

جواهر الکلام, تاکنون چندین بار به چاپ رسیده است و آخرین بار دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین, با استفاده از چندین نسخه چاپى و دستنوشته, از جمله نسخه اى که توسط صاحب جواهر تصحیح شده و بار دیگر با کارهاى زیر تصحیح و به زیور طبع آراسته شده است.

1. استخراج آیات بدین صورت که اگر آیه در متن آمده در پاورقى شماره آیه و سوره یاد شده و اگر در متن به آیه اشاره شده, متن کامل آیه نیز در پاورقى آمده است.

2. ذکر مأخذ روایات, تا جایى که ممکن بوده, از مصادر اولیه, به اضافه اشاره به وسایل الشیعه و در مواردى روایاتى که تنها صاحب جواهر به آنها اشاره کرده, متن کامل آنها در پاورقى یاد شده است.

3. ارجاع تمام دیدگاهها به مصادر آنها.

4. به کارگیرى نشانه سجاوندى و استفاده از رسم الخط جدید عربى.

5 . توضیح کلمات مشکل در پاورقى.

جواهر العقود و معین القضاة والموقّعین والشهود
شمس الدین محمد منهاجى اسیوطى (قرن 9).
تحقیق: مسعد عبدالحمید, بیروت, دارالکتب العلمیة, چاپ اول, 1417, 2جلد.

در این اثر, بابهاى گوناگون فقه که امکان دارد بین مردم, اختلافى در آنها صورت گیرد, براساس مذاهب اهل سنت آورده شده است:

نویسنده در آغاز هر باب, کلیاتى از موضوع را آورده, سپس تحت عنوان (الخلاف المذکور فى مسائل الباب) مسائلى که اهل سنت بر آن اتفاق دارند, یادآور شده, آن گاه موارد اختلافى را آورده است.

جلد نخست, از کتاب اقرار آغاز و به کتاب قسم الصدقات پایان مى پذیرد و جلد دوم از کتاب نکاح شروع و به کتاب امهات الاولاد پایان مى یابد.

حقوق الزوجیّة و حق العمل للمرأة
محمد مهدى شمس الدین, بیروت, المؤسسة الدولیة للدراسات و النشر, چاپ اول, 1996م.
به تازگى از شیخ محمد مهدى شمس الدین, سلسله آثارى با عنوان (مسائل حرجة فى فقه المرأة) به بازار دانش عرضه شده که در آنها احکام با نوان در پیوند با اجتماع به بوته بررسى فقهى نهاده شده است. این اثر, در واقع دو کتاب در یک مجلد, با عنوانهاى: (حقوق الزوجیّة) و (حق العمل للمرأة) است. در این کتاب, عنوانهاى زیر به شرح, بحث شده اند:

آثار عقد زوجیت, نشوز, حقوق زن, حقوق زن طلاق داده شده و شوهر مرده, حکم کار بانوان در بیرون از خانه.

قبل از این کتاب دو اثر دیگر از همین سرى, با عنوانهاى زیر, به چاپ رسیده است:

(اهلیّة المرأة لتولّى السلطة) و (الستر والنظر.)

الحکومة الاسلامیة
امام خمینى(ره), تهران, مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى, چاپ اول, 1996م.
پس از مرحوم نراقى, امام خمینى, نخستین فقیهى بود که به گونه اى گسترده به بحث از ولایت فقیه پرداخت و آن را اثبات کرد و براى نخستین بار با روشنى, سرپرستى تصدّى حکومت را براى فقیه جامع شرایط ثابت کرد.

ابتدا حضرت امام, بحث ولایت فقیه را در سیزده جلسه در نجف اشرف, تدریس کرد و پس از آن, این بحث را در جلد دوم از (کتاب البیع) نگاشت.

حضرت امام, در کتاب حکومت اسلامى چند دلیل بر ضرورت تشکیل حکومت اسلامى اقامه مى کند:

1. تشکیل حکومت توسط پیامبر اکرم(ص)

2. بایستگى استمرار اجراى احکام الهى که ویژه زمان پیامبر اسلام(ص) نیست.

3. ماهیت قوانین اسلام و این که بخش مهمى از آنها بدون تشکیل حکومت اجرا شدنى نیست, مانند: احکام دفاع و احکام حقوقى و جزائى.

پس از بیان بایستگى تشکیل حکومت اسلامى, به پیشینه تاریخى انحراف از این اصل که به عصر اموى باز مى گردد, اشاره دارد و این که این وضع در زمانهاى بعد ادامه یافت و حضرت امام, تأکید مى کند که عقل و شرع به لزوم قیام براى تغییر این وضع حکم مى کند.

در این اثر عنوانهاى زیر به چشم مى خورد:

ادلّة لزوم اقامة الحکومة, حقیقة قوانین الاسلام و کیفیّتها, ولایة الفقیه من خلال الروایات.

الحجّ على مختلف المذاهب
محمد جواد مغنیه, تهران, رابطة الثقافة والعلاقات الاسلامیّة, 1417ق.
این اثر, از (الفقه على المذاهب الخمسة), نگاشته مرحوم محمد جواد مغنیه, گرفته شده و با ویرایش و افزوده هایى در پاورقى به چاپ رسیده است. این اثر, براساس مذهب امامیه و فرقه هاى چهارگانه اهل سنت, سامان یافته است.

عناوین:

فروع الاستطاعة, الاستنابة, العمرة, انواع الحج, مواقیت الاحرام, الاحرام, محظورات الاحرام, الطواف, السعى و التقصیر, الوقوف فى عرفة, الوقوف بالمزدلفة, فى منى, جمرة العقبة, الهدى, بین مکّة و منى صدرة الحج.

حاشیة المظفر على المکاسب
محمد رضا مظفر, تحقیق: جعفر کوثرانى, ناشر: حبیب, چاپ اوّل.
تاکنون شرحهاى بسیارى بر کتاب ارزش مند مکاسب, نگارش عالم فرزانه شیخ مرتضى انصارى نگاشته شده است. یکى از این شرحها که به تازگى و براى نخستین بار به زیور طبع آراسته شده, حاشیه علامه محمد رضا مظفر (م: 1383هـ.ق.) بر مکاسب است.

همان گونه که محقق در مقدمه مى نویسد: نسخه دستنوشته این حاشیه را فرزندان مرحوم مظفر, براى انتشار در اختیار پدر محقق قرار داده اند. جناب شیخ جعفر کوثرانى, با پژوهشهایى که روى آن انجام داده, موفق به انتشار آن شده است.

کارى که محقق بر این اثر انجام داده عبارت است از: پاراگراف بندى, به کارگیرى نشانه هاى سجاوندى, شرح عبارتها یا تصحیح آنها در کروشه یا پاورقى, یادکرد مأخذ آیات و روایات در پاورقى.

حاشیه اى که مرحوم مظفر بر مکاسب نگاشته, تنها بیع و خیارات را در بر مى گیرد و شیوه آن بدین گونه است که در آغاز یکى از عبارات مشکل مکاسب که نیاز به شرح دارد مى آورد, آن گاه به شرح آن مى پردازد.

قسمت بیع تا بحث (قدرت بر تسلیم) به عنوان یکى از شرایط عوضین و عبارتهاى مشکل خیارات, تا خیار رؤیت, شرح داده شده است.

کتاب الخمس
شیخ مرتضى حائرى (م:1406ق), تحقیق محمد حسین امراللّهى, قم, دفتر انتشارات اسلامى, چاپ اول, 1418ق.
شیخ مرتضى حائرى, فرزند مؤسس حوزه, آیت اللّه حاج شیخ عبدالکریم حائرى یزدى, بین سالهاى 1394 و 1400هـ.ق. در حوزه علمیه قم, بحث خمس و انفال را تدریس مى کرده و در ضمن تدریس, مباحث مطرح شده را مى نگاشته که نتیجه آن (کتاب الخمس) است که اکنون در دسترس اهل نظر قرار دارد.

متن این اثر در بالاى صفحه و شرح آن در پایین صفحه قرار دارد. متن از عروة الوثقى, وسیله, شرایع, لمعه و غیر آنها گرفته شده و شرح آن, از نویسنده است.

در آغاز کتاب, خلاصه اى از زندگانى نویسنده, آمده است.

دروس تمهیدیّة فى القواعد الفقهیّة
باقر ایروانى, قم, انوار الهدى, چاپ اول, 1418.
نویسنده در مقدمه, مباحث کلى درباره قواعد فقهى مطرح مى سازد, سپس قواعد زیر, به بوته بررسى گذاشته شده اند:

قاعده طهارت, غرور, تسبیب, لاضرر, میسور, فراغ و تجاوز, على الید, التزام, ید, سلطنه.

در پایانِ شرح هر قاعده, پرسشهایى از بحثهاى مطرح شده, براى تمرین, آورده شده است.

کتاب السرائر
ابن ادریس (م:598 هـ.ق.) قم, دفتر انتشارات اسلامى, چاپ چهارم, 1417.
کتاب سرائر, از جمله آثار فقهى ارزش مند است که از دیرباز فقهاى بزرگ به آن توجه داشته اند. اهمیت و ارزش این اثر و دیدگاه ویژه ابن ادریس, سبب شده دفتر انتشارات اسلامى به تصحیح این کتاب بر اساس 6 نسخه دستنوشته و چاپ سنگى بپردازد.

جلد اول, کتاب طهارت تا پایان کتاب حج را در بردارد و جلد دوم, از کتاب جهاد آغاز و به کتاب طلاق پایان مى پذیرد و جلد سوم, در بردارنده کتاب عتق تا کتاب حدود است (کتاب قصاص و دیات قبل از کتاب حدود آمده).

ابن ادریس, در پایان, تحت عنوان (المستطرفات) بخشهایى از کتابهاى فقیهان دیگر را آورده است.

سؤال و جواب
استفتاءات از محضر آیت الله سید محمد کاظم یزدى, به اهتمام سید مصطفى محقق داماد, تهران, مرکز نشر علوم اسلامى, چاپ اول, 1376.
این مجموعه, ویژگیهایى دارد که در دیگر مجموعه هاى همانند به چشم نمى خورد:

الف. از نظر تاریخى به زمانى مربوط مى شود که در جهان اسلام از نظر صنعت, کشاورزى, بویژه بارزگانى, دگرگونیهایى به وجود آمده است. در این برهه تاریخى, ارتباطات آسان تر شده و امکان نامه نگاریها, تماسها نسبت به دوران قبل, بیش تر بوده است.

ب . مرجعیت سید یزدى, پس از میرزاى شیرازى است. فتواى تحریم تنباکو توسط میرزا, مرجعیت شیعه را فراگیر و گستره آن را گسترش داده بود; از این روى, مرجعیت سید, به اقصى بلاد شیعه نشین مانند: ایران, هند, عربستان, امارات و بعضى کشورهاى غربى گسترش یافته بود و بیش تر این کشورها با دگرگونیها و تنشهاى شگرف سیاسى رو به رو بودند. اینها سبب شد که پدیده هاى جدیدى براى شیعیان مطرح گردد و مرحوم سید یزدى, به حل آنها همت بگمارد.

در مثل, گونه هاى بیمه, براى نخستین بار در این مجموعه مطرح شده است.

ج . سطح علمى بیش تر پرسش کنندگان, بسیار بالاتر از افراد معمولى بوده و چگونگى و روش پرسش نشان دهنده آن است. از این روى سید یزدى در پاسخ, به مبانى فقهى و گاه به طرح دیدگاههاى مختلف و نقد بررسى آنها پرداخته است.

این مجموعه, در دو بخش: عبادات و معاملات سامان یافته است.

پاره اى پرسشها به فارسى و پاره اى از آنها به عربى است.

در پایان, دو فهرست تفصیلى براساس شماره صفحه و شماره پرسش تهیه شده که کار پژوهش را براى پژوهشگران بسیار آسان مى کند.

صلاة الجمعة تاریخاً و فقهیاً
کاظم جابرى, قم, انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى, چاپ اول, 1376.
بر پا داشتن نماز جمعه در عصر غیبت, از جمله مسائل مورد اختلاف میان فقهاى شیعه است. از این روى, نویسنده بیش تر در همین محور به بحث پرداخته و از چگونگى نماز جمعه و شرطها و احکام آن, بحثى به میان نیاورده است.

کتاب, از دو فصل سامان یافته است: در فصل نخست سیر تاریخى نماز جمعه مورد بررسى قرار گرفته و در آن هشت عصر, ارزیابى شده است:

عصر تشریع, عصر ائمه, عصر غیبت اول, عصر شیخ, عصر علامه حلّى, عصر صفوى, عصر وحید بهبهانى, عصر جمهورى اسلمى.

در فصل دوم, به گونه فشرده, دیدگاهها و دلیلها در حکم شرعى نماز جمعه در عصر غیبت, بررسى شده اند.

عقد التأمین فى الفقه الاسلامى
خلیل رضا منصورى, قم, انتشارات نبوغ, چاپ اول, 1416ق.
در عصر حاضر, مسائل نوپیداى بسیارى پدید آمده, از جمله آنها (بیمه) است.

کتاب (عقد التأمین) در پنج باب سامان یافته و در مقدّمه, تقسیمات مختلف آن از زاویه هاى گوناگون یاد شده است.

کتاب عقد التأمین فى الفقه الاسلامى, مى تواند منبع درخور توجهى براى کسانى باشد که مى خواهند بیمه را از زاویه هاى گوناگون به بوته بررسى فقهى بنهند.

العروة الوثقى
سید محمد کاظم طباطبایى یزدى, قم, دفتر انتشارات اسلامى, چاپ اول, 1417.
این نسخه از عروة الوثقى, با حاشیه پانزده تن از فقهاى بزرگ به چاپ رسیده است:

على بن باقر بن محمد حسن جواهرى (م: 1340هـ.ق.), سید محمد بن محمد باقر فیروز آبادى (م: 1345هـ.ق.), میرزا حسین نائینى (م: 1355هـ.ق.), عبدالکریم حائرى (م:1355هـ.ق.), آقا ضیاء الدین عراقى (م: 1361هـ.ق.), سید ابوالحسن اصفهانى (م: 1365هـ.ق), محمد حسین کاشف الغطاء (م: 1373هـ.ق.), سید حسین بروجردى (م: 1380هـ.ق), سید عبدالهادى شیرازى (م:1382هـ.ق.) سید محسن طباطبایى حکیم (م:1390هـ.ق.), محمد رضا آل یاسین (م:1370هـ.ق.), سیداحمد خوانسارى (م:1405هـ.ق.), امام خمینى (م:1409هـ.ق.), سید ابوالقاسم خویى (م:1413هـ.ق.), سید محمد رضا گلپایگانى (م:1414هـ.ق.).

عوائد الایّام
مولى احمد نراقى (1185 ـ 1245هـ.ق.), تحقیق: مرکز تحقیقات دفتر تبلیغات اسلامى, قم, انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى, چاپ اول, 1375.
عوائد الایام, از مهم ترین و مشهورترین نوشته هاى فاضل نراقى است که قواعد اساسى اصولى و فقهى و همچنین پاره اى از موضوعهاى رجالى و ادبى را در بر دارد.

نویسنده, مباحثى را مطرح کرده که آگاهى از آنها در استنباط احکام, امرى لازم است.

(عوائد الایام) 88 عائده دارد و هرکدام ویژه موضوعى است.

پژوهشگران, با کمک گرفتن از دو نسخه دستنوشته و دو نسخه چاپ سنگى, این اثر را به گونه اى پذیرفته شده و خوش آیند, با ویژگیهاى زیر, عرضه کرده اند:

بیرون آوردنِ آیات, روایات, اقوال و آراء, تهیه فهرستهاى موضوعى, اعلام, آیات, احادیث, کتابها و مصدرها.

غنیة النزوع الى علمى الاصول والفروع
حمزة بن على حلبى (511 ـ 585هـ.ق.), تحقیق: ابراهیم بهادرى, قم, مؤسسه امام صادق(ع), چاپ اول, 1417.
این اثر, یک دوره کامل فقه استدلالى را در بر دارد, با ویژگیهاى زیر:

1. استدلال بسیار به 250 آیه از قرآن کریم در بحثهاى گوناگون.

2. استدلال بسیار به احادیث نبوى.

3 . اعتماد به اجماع در نزدیک به 650 مسأله و مراد او, اجماع اصطلاحى نیست.

4. پرداختن به دیدگاههاى فقیهان اهل سنت.

محقق با استفاده از سه نسخه, این اثر را تصحیح کرده و کارهاى مفید و راه گشایِ دیگرى هم انجام داده است:

الف. تصحیح متن.

ب . شرح لغتهاى دشوار

ج. استخراج منابع روایات.

د. تهیه و تنظیم فهرست آیات, روایات, اعلام, کتابها, مکانها, جماعتها, قبیله ها, فرق و مذاهب.

هـ. شرح حال اشخاصى که در متن نام برده شده اند.

غنایم الایّام فى مسائل الحلال و الحرام
میرزا ابوالقاسم قمى (1152 ـ 1221هـ.ق.), تحقیق: عباس تبریزیان, مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى, چاپ اول, ج1, 1375, ج2 و 3, 1376.
غنائم الایام, تاکنون به گونه چاپ سنگى نشر مى شد و به تازگى, با تلاش چندین تن از پژوهشگران زیر نظر جناب عباس تبریزیان, تحقیق و به گونه اى خوش آیند, به چاپ رسیده است. در تصحیح این اثر, از سه نسخه دستنویس استفاده شده است.

جلد اول ویژه طهارت است و جلدهاى دوم و سوم, ویژه نمازند.

فقه العترة فى زکاة الفطرة
سید محمد تقى حسینى جلالى, تقریرات درس آیت الله العظمى خویى, قم, چاپ دوم, 1416.
نویسنده از سال 1380هـ.ق. در درس آیت اللّه خویى حضور مى یافته و تقریرات درسى زیر را نگاشته است:

صلاة (14 جزء), صوم (4 جزء), زکات (5 جزء), خمس و حجّ.

کتاب (فقه العترة فى زکاة الفطرة) جزء اخیر از کتاب زکات است که پس از دیدن آیت اللّه خویى, به چاپ رسیده است.

متنِ عروة الوثقى, بالاى صفحه و شرحها در ذیل آمده است. نویسنده افزون بر یادآورى منابع, گاه شرحهاى سودمندى در پاورقى ارائه داده است.

جناب حسینى جلالى در سال 1402هـ.ق. در زندان رژیم بعثى عراق زیر شکنجه به شهادت رسید. روحش شاد و راهش پر رهرو باد.

فقه و طب
فریدون عزیزى, تهران, دفتر نشر فرهنگ اسلامى, چاپ چهارم, 1375.
نویسنده در این کتاب, تلاش ورزیده ضمن گردآورى کلیه مطالبى که امام خمینى در زمینه هاى پزشکى و یامسائلى که به گونه اى با پزشکى ارتباط دارند, بیان کرده, نمونه هاى پزشکى احکام را در اختیار خواننده قرار دهد.

بسیارى از فتواها, تفسیر و نمونه هاى درخور یادى ندارند که در این موارد, شرحى بر آنها زده نشده است. همچنین سعى نشده دلیلهاى پزشکى احکام ذکر شود.

در این اثر, از مقوله هاى زیر بحث شده است:

بلوغ, روزه, روشهاى بارورى, سقط جنین, جلوگیرى از حاملگى, تغییر جنسیت, ضامن بودن طبیب, معاینات پزشکى, سایر فتاوى حضرت امام خمینى(ره) مرتبط با حِرَف پزشکى.

تاریخ فقه و فقها
ابوالقاسم گرجى, تهران, سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانى دانشگاهها, چاپ اول, 1375.
نویسنده در مقدمه به طور کلى هفت منبع براى تاریخ فقه و فقها و اصول و اصولیان یاد مى کند, سپس به شرح چند اصطلاح که در مباحث مطرح شده بارها به کار رفته مى پردازد. فهرست اجمالى مطالبى که در این کتاب درباره آنها بحث مى شود, بدین قرار است:

با توجه به فرقهایى که در فقه, بین شیعه و اهل سنت وجود دارد, پس از بیان دوره تشریع, در بخشى جداگانه, ادوار فقهى شیعه و سنى آورده شده است. البته چون درباره ادوار فقه اهل سنت, کتابهاى بسیار و با شرح, نگاشته شده, در این بخش بحثها, فشرده بیان شده است. و نیز با توجه به این که علم اصول فقه, از علوم آلى است و به عنوان ابزار مهمى در دست فقیه قرار دارد و بررسى دگرگونیهاى علم فقه, بدون توجه به تکامل علم اصول, کم وبیش ناممکن است, افزون بر یادکرد ادوار علم فقه, بخشى به بررسى سیر تطوّر علم اصول ویژه شده است. بنابراین, کتاب (تاریخ فقه و فقها) پس از مقدمه در چهار بخش سامان یافته است:

بخش اول: عصر تشریع: این عصر از بعثت پیامبر اکرم(ص) تا رحلت آن بزرگوار را در بر مى گیرد. در این دوره, بحث خواهد شد که آیا قرآن در زمان حیات رسول خدا(ص) جمع و تدوین شده یا در عصر خلفاى راشدین؟ آیا پیغمبر هم اجتهاد مى کرده است؟ آیا صحابه و دیگر اعلام آن عصر اجتهاد مى کرده اند؟

در ادامه, خلاصه اى از زندگى پیامبر(ص) آورده مى شود و نویسندگان وحى نیز, معرفى مى شوند.

بخش دوم: ادوار فقه اهل سنت و فقهاى آنان: دوره هاى دگرگونى فقه اهل سنت به ترتیب عبارتند از: عصر صحابه, عصر تابعان, عصر پیشوایان مذاهب, عصرتوقّف اجتهاد و گزینش مذاهب, عصر تقلید محض, عصر حاضر.

بخش سوم: ادوار فقه شیعه و معرفى فقهاى شیعه: عصر تفسیر و تبیین (عهد ائمه علیهم السلام), عصر محدّثان, عصر آغاز اجتهاد (عصر شیخ مفید و سید مرتضى) عصرکمال اجتهاد (عصر شیخ طوسى) عصر تقلید (حدود یک قرن پس از شیخ طوسى) عصر نهضت, عصر پیدایش مذهب اخباریان, عصرجدید استنباط, عصر حاضر.

بخش چهارم: ادوار علم اصول فقه, و دانشمندان این علم: دوره تأسیس, دوره تصنیف, دوره اختلاط, دوره کمال و استقلال, دوره رکود استنباط, دوره نهضت مجدد, دوره ضعف, دوره جدید.

فقه تطبیقى قاعده درء
سعید منصورى, تهران, تدبیر, چاپ اول, 1375.
قاعده درء, پایه بسیارى از قانونهاى موضوعه کیفرى در نظام جمهورى اسلامى ایران است. از آن جا که بیش تر مسائلى که درباره این قاعده طرح شده, در متون عربى موجود است و کم تر به فارسى نگاشته شده اند, دسترسى گروهى از محققان را, که آشنایى کم ترى به زبان عربى دارند, با مشکل رو به رو ساخته است; از این روى, نویسنده, اثرى در این باره به فارسى نگاشته است.

نویسنده در مقدّمه, مباحث کلّى در موضوع قواعد فقهى مطرح مى سازد, سپس مباحث اصلى را در سه بخش, سامان مى دهد.

1 . فقه تطبیقى در شبهات ساقط کننده حدّ (قاعده درء)

نویسنده پس از تعریف لغوى و اصطلاحى قاعده, روایاتى که در آنها جمله: (ادرأوا الحدود بالشبهات) یاد شده, از عامه و خاصه آورده, سپس به بحث از حجت بودن احادیث, اجماع امامیه, فراگیرى قاعده و برابرى قاعده با دلیلها پرداخته است.

2 . بررسى تطبیقى مفاد قاعده.

در این بخش, دیدگاههاى اهل سنت همراه با دیدگاههاى گروهى از فقهاى شیعه بیان شده است.

3 . مسائلى پیرامون قاعده درء.

در این بخش, عنوانهاى زیر مورد بحث قرار گرفته است:

مراتب شبهه, آثار شبهه, ملاک در عروض شبهه, دامنه شمول قاعده, آیا قاعده (درء) شامل تعزیرات نیز مى شود؟ شبهه در شبهه دارئه, کار برد قاعده (درء) در حقوق جزا.

القول المبین عن وجوب مسح الرجلین
ابوالفتح محمد بن على کراجکى (م: 449هـ.ق.), تحقیق: على موسى کعبى, قم, مؤسسه آل البیت(ع), چاپ اول, 1417.
نویسنده در این رساله کوچک, ثابت کرده است هنگام وضو, باید پا را مسح کرد, برخلاف اهل سنت که به شستن پا نظر دارند.

این رساله را پیش از این کتابفروشى مصطفوى به گونه چاپ سنگى و دارالاضواء همراه با کنزالفوائد, امّا بدون تحقیق, چاپ و منتشر کرده اند, لیکن آقاى على موسى کعبى, بر آن مى شود آن را با تحقیق و تصحیح, نشر دهد که بر این کار توفیق مى یابد.

در تصحیح جدید, منابع احادیث و گفته ها و شرح حال اشخاصى که در متن از آنها نام برده شده در پاورقى آمده است.

در ابتدا استدلال نویسنده درباره وجوب مسح پا به آیه زیر است:

(یا ایها الذین آمنوا اذا قمتم الى الصلاة فاغسلوا وجوهکم وایدیکم الى المرافق وامسحوا برؤسکم وارجلکم الى الکعبین.) (مائده6/)
پس از بحث دراز دامن در پیرامون این آیه, روایاتى را مبنى بر واجب بودن مسح دو پا مى آورد.

قواعد فقه
بخش مدنى, سید مصطفى محقق داماد, مرکز نشر علوم اسلامى, چاپ پنجم, 1376.
نویسنده پس از بیان کلیاتى در موضوع ارکان علوم, ارکان اساسى علم فقه, قواعد فقهى, احکام تکلیفى و وضعى, اماره واصل, به شرح به بررسى چند قاعده فقهى پرداخته است:

قاعده ید, قاعده ضمان ید, قاعده اتلاف, قاعده تسبیب, قاعده لاضرر, قاعده غرور, قاعده تلف, قاعده صحت.

نویسنده, گاه قواعد فقهى در قانون مدنى را نیز, مورد بررسى قرار داده است.

6 قرآن در آینه احکام (احکام شرعى مربوط به قرآن کریم مطابق با فتاواى مراجع تقلید)

هادى حجت, قم, مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى, چاپ اول, 1375.

این کتاب, فتواهایى از چهار مرجع بزرگ شیعه: آیات عظام: حضرت امام خمینى, گلپایگانى, اراکى و خویى را در بردارد که به گونه اى با قرآن مجید در پیوندند.

متن کتاب, براساس فتواهاى حضرت امام خمینى,تدوین شده و اگر در مسأله اى به اختلاف نظرى برخورد شده, به گونه پاورقى در پایین همان صفحه, آورده شده است.

از ویژگیهاى برجسته این اثر, تقسیمات احکام به صورت نمودار, در پایان هر بخش است.

القواعد الفقهیّه, ج1
آیت اللّه محمد فاضل لنکرانى, قم, 1416 ق.
در مقدمه اى که بر آن نگاشته شده, مباحث کلّى مربوط به قواعد فقهى, به شرح آمده است, سپس بیست قاعده فقهى زیر, به گونه علمى و دقیق, بررسى شده اند:

ضامن نبودن امین, مگر با زیاده روى و کوتاهى کردن .

اتلاف

اقرار عقلا علیه خود.

قاعده على الید.

الزام

من ملک شیئاً ملک الاقرار به

رجوع فریب خورده به فریب دهنده

نفى سبیل

جبّ

احسان

اشتراک

مشترک بودن کافران, با مؤمنان در تکلیف

شرط نبودن بلوغ در احکام وضعى

مشروع بودن و نبودن عبادتهاى بچه.

اماریت ید.

قرعه.

حرام بودن کمک به گناه

حجت بودن بیّنه.

حجت بودن بازار مسلمانان

گرفتن دستمزد, براى امر واجب

کشف الرّموز
حسن بن ابى طالب یوسفى آبى, تحقیق: شیخ على پناه اشتهاردى و حسین یزدى, قم, دفترنشر اسلامى, چاپ سوم, 1417هـ.ق, 2 جلد.
کتاب ارزنده (المختصر النافع) از جمله آثارى است که از دیر باز مورد توجه فقیهان و اندیشه وران اسلامى بوده و تاکنون دهها شرح بر آن نگاشته شده است.

نخستین شرحى که بر این اثر نگاشته شده, شرح شاگرد محقق حلّى, شیخ حسن بن ابى طالب, به نام (کشف الرموز) است.

(کشف الرموز) و متن (المختصر النافع) توسط دو تن از فاضلان برجسته حوزه علمیه با استفاده از چندین نسخه دستنوشته و چاپى, تحقیق و تصحیح شده و با پاورقیهاى سودمند به چاپ رسیده است.

در این نسخه, از (کشف الرموز) متن (المختصر النافع) در بالاى صفحه ها و شرح عبارتها, در پایین صفحه, چاپ شده است.

مصباح الفقاهه فى المعاملات
محمد على توحیدى تبریزى, قم, مؤسسه انصاریان, چاپ چهارم, 1417, 7 جلد.
آقاى محمد على توحیدى, از شاگردان برجسته آیت اللّه خویى, تقریرات درس استاد را, با عنوان (مصباح الفقاهه) پس از دیدن استاد به زیور چاپ آراسته است.

این اثر, تنها تقریرات درس استاد نیست, بلکه در کنار آن وهمراه آن, مقرر پژوهش ارزنده و مفید و کارگشاى خود را نیز عرضه مى دارد و فایده رسانى اثر را, چند برابر مى کند.

او, در بسیارى موارد, روایات را به گونه کامل, با آدرس در پاورقى مى آورد, واژگان دشوار روایات, یا مکاسب را (که متن درس آیت اللّه خویى بوده) شرح مى دهد و بسیار پیش مى آید که ضعف روایات و علت ضعف آنها را در پاورقى مى نمایاند و….

نگارش این اثر ارزش مند, در سال 1377 هـ.ق.به پایان رسیده است.

مسائل من الفقه الاستدلالى
حسین مؤیّد, دفتر نویسنده, چاپ اول, ج1, 1415هـ.ق و ج2 1417هـ.ق.
نویسنده در دو جلد, چند فرع فقهى پراکنده را که بیش تر مورد نیاز بوده مورد بررسى قرارداده که پاره اى از آنها از مسائل نوپیدایند. درحقیقت, مى توان این دو اثر را مجموعه مقالات فقهى ـ استدلالى دانست.

در جلد نخست, مقوله زیر مطرح و بررسى شده است:

تلقیح مصنوعى, مجسمه سازى, قهر میان دو نفر, مصرف مجهول المالک, حکم ازدواج با دختر خاله در صورتى که در کودکى با مادر دختر آمیزش کرده است, بلاد کبیره, حکم طواف پشت مقام, حکم صروره از جهت حلق و تقصیر, سایه گرفتن محرم, کسى که توانایى ذبح قربانى در منى را ندارد, حکم پرتاب سنگ بر مقدارى از جمره ها که سپس ها, بیش از بناى پیشین ساخته شده است.

در جلد دوم مقوله هاى زیر بررسى شده است:

تشریح, حکم تصدّى امور از سوى حاکمان ظالم, همکارى با ظالم, سنّ بلوغ دختران, حکم لهو, حکم غنا در اسلام, گرفتن مزد بر انجام واجبات, تراشیدن ریش, حکم به نزاع انداختن گاوها (براى مسابقه).

مسائل الناصریات
سید مرتضى, تحقیق, مرکز البحوث و الدراسات العلمیة, ناشر: رابطة الثقافة والعلاقات الاسلامیّة, 1417.
(مسائل ناصریات), درواقع شرح (فقه الناصر) نگاشته جدّ سید مرتضى است و 207 مسأله را در بر دارد که از (فقه الناصر) برگزیده شده است.

اکنون پاره اى از ویژگیهاى این اثر:

1 . یادکرد دیدگاههایى از مذاهب فقهى که در غیر این کتاب دیده نمى شود.

2 . یادآورى دلیل مسائلى که در (فقه الناصر) یاد شده است.

3 . ردّ نسبت پاره اى از دیدگاهها, به شمارى از فقیهان که این, نشانه آگاهى سید مرتضى از دیدگاه دیگران و انصاف و تقواى علمى اوست. درمسأله 13 مى نویسد:

(من حکى عن الشافعى أنّه لیس بنجس فقد وهم علیه.)

4 . نگهداشت ادب, نسبت به دیگران.

به تازگى این اثر ارزش مند با استفاده از چهار نسخه دستنوشته و یک نسخه چاپ سنگى تصحیح و به فقه پژوهان عرضه شده است.

در پاورقى, مأخذ اقوال, آیات و روایات یاد شده و در پایان 5 فهرست زیر آمده است:

آیات, احادیث, تراجم, مصادر تحقیق ومحتویات.

کتاب مسائل الناصریات, در بردارنده بابهاى زیر است:

طهارت, صلوة, زکات, صوم, حج, نکاح, طلاق, بیوع, شفعه, رهن, غصب, دیات, ایمان, فرائض, قضاء و مسائل متفرقه.

المعلّقات على العروة الوثقى
محمد على گرامى قمى, قم, چاپ اول, جلد اول و دوم 1415, جلد سوم, 1417ق.
متن کامل (عروة الوثقى) بالاى صفحه یاد شده و شارح هر جا نیاز به توضیح دیده است, بخشى از متن را در پایین صفحه یادآور شده, سپس به دلیل حکم و یا ردّ آن پرداخته و دیدگاه خود را بیان داشته است.

درجلد اول مسائل مربوط به تقلید و طهارت, بحث شده و کتاب صلات تا قسمتى از بحث ستر و ساتر آورده شده است.

درجلد دوم, به خاطراهمیت بحث لباس مصلّى و ستر و ساتر, به شرح حاشیه زده (120 صفحه) که بیش تر آنها تقریرات درس مرحوم آیت الله داماد است. پس از پایان این بخش, بحث مکان مصلّى, شروع و تا پایان نماز قضاى ولى,ادامه مى یابد.

در جلد سوّم, بحث نماز جماعت دنبال مى شود و در ادامه, کتابهاى صوم, اعتکاف, زکات و خمس مورد بررسى قرار مى گیرند.

مختلف الشیعة فى احکام الشریعة, ج9
علامه حلى (648 ـ 726هـ.ق.), مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامى, قم, انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى, چاپ اول, 1376.
در جلد نهم, مقوله هایى چون: ارث, حدود, قصاص و دیات, پس از تحقیق و تصحیح به چاپ رسیده است.

جلدهاى دیگر آن, پیش چاپ و در دسترس فقیهان و پژوهشگران قرار گرفته است.

6 منهج الفقه الاسلامى
سید هاشم موسوى, رابطه الثقافة والعلاقات الاسلامیة, 1417ق.
این اثر, براى تدریس درمدارس, در دو کتاب, نگاشته شده است:

کتاب نخست, احکام عبادات, تعریف فقه, مصادر احکام, اجتهاد, تقلید و مذاهب اسلامى را در بردارد.

کتاب دوم فقه معاملات را در بر دارد.

این اثر که اکنون در دسترس قرار دارد کتاب اوّل است. هر بخش از کتاب, براى تدریس در یک جلسه تدوین شده و در پایان هر بخش, زیر عنوان (المناقشة) پرسشها و تمرینهایى به چاپ رسیده است.

مسائل من الاجتهاد والتقلید
حسین نورى همدانى, قم, مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى, چاپ دوم, 1417.
این اثر تقریرات درسى آیت الله نورى همدانى است که در واقع شرحى است بر بعضى از مسائل باب اجتهاد و تقلید درعروة الوثقى.

پاره اى از عنوانها:

وجوب الاجتهاد والتقلید, تقلید الاعلم, التبعیض فى التقلید, وجوب الفحص عن الاعلم, هل الاورعیّة من المرجّحات, ولایة الفقیه, تقلید المیت و….

مقالات فقهیّه
سید محمود هاشمى, بیروت, الغدیر, چاپ اول, 1417.
این اثر, چند مقاله از آیت الله سید محمود هاشمى را در بردارد که همه آنها درمجله فقه اهل بیت به چاپ رسیده است:

1 . الذبح بالمکائن الحدیثة.

در این مقاله, شرایط حلال بودن حیوان در صورت کشتار آن با ابزار پیشرفته و پرشتاب مورد بررسى قرار گرفته است و اشکالها, به گونه علمى و دقیق به بوته نقد و بررسى گذارده شده اند.

2. ضمان انخفاض قیمة النقد.

در میان فقها مشهور است که پول در بدهیها و جبران خسارتها, همانند دیگر کالاهاى مثلى است.نویسنده این مسأله فقهى را در دو بخش بررسى کرده است: بخش نخست: بررسى قواعد اولیه. بخش دوم: بررسى روایات. در پایان, برخى فروع فقهى دیگر که با این مسأله در پیوندند, بررسى شده اند.

3 . شمول حکم المفسد فى الارض لغیر من شهر السلاح وسلب الامن من سایر انواع الفساد.

این بحث, در چهار بخش سامان یافته است:

الف . مستفاد از آیه 33 از سوره مائده.

ب . مستفاد از روایات.

ج . مستفاد از کلمات فقها.

د . مقتضاى قاعده.

4 . مقدار مایضمنه الجانى من خسائر المجنیّ علیه.

در این مقاله سه پرسش زیر بررسى شده است:

الف . آیا جانى, هزینه هاى پزشکى را افزون بر دیه, ضامن است؟

ب . آیا زیانهاى دیگر مجنى علیه در شغل و مانند آن, به عهده جانى است؟

ج . آیاهزینه هاى دادخواهى و رسیدگى قضایى به عهده جانى است؟

5 . اصناف الدیة الستّة ومایجب ان یدفع منها الیوم.

در این مقاله عنوانهاى زیر بررسى شده اند:

تشکیک در دیه بودن حلّه, اختیار در پرداخت گونه هاى ششگانه دیه, اصل در دیه چیست؟ مراد از درهم و دینار به عنوان دیه.

6 . مدى سلطة الحاکم على العفو فى العقوبات.

براى پژوهش در موضوع بالا, سه گونه کیفر بررسى شده است:

الف . حدود شرعى که حق خداوند به شمار مى رود.

ب . کیفرهایى که حقى از حقوق انسانها است.

ج . کیفرهاى تعزیرى.

منیة الطالب فى شرح المکاسب, ج1
موسى بن محمد نجفى خوانسارى (م:1363هـ.ق.), قم, دفتر انتشارات اسلامى, چاپ اول, 1418.
این اثر, تقریرى از درس میرزا محمد حسین نایینى (م:1355هـ.ق.) است که به همت دفتر انتشارات اسلامى, پس از پژوهش و سامان دهى به چاپ رسیده است.

در آغاز کتاب, شرح حال شیخ موسى نجفى به قلم فرزند ایشان آمده است.

جلد اول, افزون بر مکاسب محرّمه, کتاب بیع تا شروط متعاقدین (خریدن عبد, خود را از مولایش) را در بردارد.

المکاسب المحرّمه
شیخ مرتضى انصارى (1214 ـ 1281 هـ.ق.), ج1, تحقیق: محمد حسین امراللهى و محمد رضا فاکر, قم, دفتر انتشارات اسلامى, چاپ اول 1418.
آقایان: محمد حسین امراللهى و محمد رضا فاکر, مکاسب محرّمه را با استفاده از شانزده نسخه دستنوشته و چاپى تصحیح و با ویژگیهاى زیر, به زیور چاپ آراسته اند.

1 . به کارگیرى رسم الخط جدید عربى و اعراب گذارى در موارد ضرورى.

2 . مکاسب محرّمه در دو جلد سامان یافته: جلد اول از ابتدا تا پایان مبحث غنا و جلد دوم مبحث غیبت تا پایان را در بردارد.

3 . محققان عبارتهایى که به شرح نیاز داشته, خود و یا با استفاده از شرحهایى که بر مکاسب نگاشته شده, شرح کرده اند.

4 . یادکرد مأخذ آیات, روایات و گفته ها و دیدگاهها.

5 . تهیه فهرستهاى زیر در پایان کتاب:

آیات, احادیث, اسماء معصومان, راویان, کتابها, اعلام, مذاهب و طوائف, اسماء حیوانات, لغات و اصطلاحاتى که در پاورقى توضیح داده شده, اماکن و بلدان, مصادر تحقیق و موضوعات.

النسب و فروعه الفقهیّة
عبدالرحمن محمدى هیدجى, چاپ اول, 1375.
در این اثر, احکام فقهى مربوط به نسب مورد بررسىفقهى قرار مى گیرد. پاره اى از مقوله هاى مطرح شده عبارتند از:

چگونگى تحقق نسب, تلقیح مصنوعى, احکام مربوط به بیت الولادة, مسائل مربوط به تبعیت, نکاح حرام, احکام میان پدر و فرزند, میراث, نظر به محارم, تحمّل عاقله دیه خطائى و….

حقوق
اسلام, حقوق و آزادیهاى سیاسى انسان و مسئله حقوق بشر
مصطفى الرافعى, ترجمه محمود رضا افتخارزاده, قم, دفترنشر معارف اسلامى, چاپ اول, 1375.
در شرایط کنونى, تبرئه اسلام از زندان اتهام تاریخ و زمان, یک رسالت و ضرورت است. این کتاب کوششى است در این راه و با وجودى که جهان معاصر دهه هفتاد میلادى را مخاطب قرارداده, اما موضوع آن فراگیر است.

نویسنده کوشیده تا تصویرى روشن از اسلام ارائه کند و سیماى نورانى اسلام را از پس انبوه تحریف و تخریب به نسل معاصر بشناساند; از این روى, تصاویرى انسانى, حقیقى, حقوقى, سیاسى, اجتماعى, اقتصادى از فلسفه سیاسى ـ اجتماعى اسلام ارائه کرده است.

کتاب در شش بخش زیر سامان یافته است:

اسلام درگذر عصرها, آزادیهاى عمومى در اسلام, جامعه ایده ال, دموکراسى از دست رفته, برابرى اسلامى, زن و آزادى.

تسبیب در قوانین کیفرى
جلال الدین قیاسى, قم, انتشارات مدین, چاپ اول, پاییز 75.
این اثر با مقدمه اى در مورد واژه سبب شروع مى شود و پس از آن, با عنوان (جایگاه بحث در کتب فقهى و حقوقى) به محل بحث تسبیب و علیت در منابع فقهى و حقوقى اشاره مى شود و آن گاه سیزده مقوله به شرح زیر, به بحث گذاشته مى شود:

1 . تعریف اصطلاح سبب و شرط و تفاوت آنها, پیشینه تاریخى واژه سبب در کتابهاى فقهى.

2 . ارتباط بحث تسبیب با موجبات ضمان.

3 . تفاوت سه حالت اجتماع سبب و مباشر و اجتماع اسباب و تسبیب.

4 . صور مختلف تسبیب.

5 . اجتماع اسباب, تفاوت این بحث با بحث علیت در حقوق, دیدگاههاى گوناگون درمورد حالت اجتماع اسباب, دیدگاههاى چهارگانه در باب علیت, ارزیابى دیدگاههاى مطرح شده و مقایسه آنها با دیدگاههاى چهارگانه.

6 . اجتماع سبب و مباشر و صور سه گانه آن و اشاره به عواملى که سبب را اقوى از مباشر مى سازد.

7 . پرسش از تسبیب درحقوق مدنى و جزائى که یکسان مورد بحث قرار گرفته, یا میان آن دو فرقى وجود دارد.

8 . مشکلات عملى این بحث و صور گوناگون اجتماع اسباب و سبب و مباشر, در حالت عمد و تقصیر و خطا و حل آن.

9 . شرط بودن تقصیر در ضمانِ ناشى از تسبیب.

10 . تفاوت دو اصطلاح عدوان و تفریط.

11 . عدوان و تقصیر در قوانین موضوعه.

12 . نقد رویه کارشناسان و گروهى از قاضیان در تعیین ضمان نسبى.

13 . اختلاف بعضى از دادگاههاى بدوى و دیوان عالى کشور در نقض مقرراتى که منجر به حادثه زیانبارى شود, که آیا موجب زیان خواهد بود یا نه؟ دیدگاههاى گوناگون در این باره و ارزیابى آنها.

توسل به زور در روابط بین الملل از دیدگاه حقوق بین الملل و فقه شیعه
حمید حیدرى (حاجى حیدر), تهران, انتشارات اطلاعات, چاپ اول, 1376.
این اثر, در سه فصل سامان یافته است:

در فصل اول, مسأله مورد پژوهش شرح داده شده و حدّ و مرز بحث تعیین گردیده ومفهوم توسل به زور و تفاوت آن با مفهوم جنگ و مفهوم مداخله روشن شده و مبنى و هدف حقوق بین الملل و مبنا و هدف فقه اسلامى شرح داده شده است.

در فصل دوم, مسأله توسل به زور از دیدگاه حقوق بین الملل عمومى مورد بررسى قرارگرفته, به سیرتاریخى این مسأله اشاره شده و تحریم جنگ و توسل به زور از دیدگاه منشور ملل متحد, به بحث گذارده شده است.

در فصل سوم, مسأله توسل به زور را از دیدگاه فقه شیعه, منابع فقهى, جایگاه منابع و مقررات حقوق بین الملل عمومى در فقه, مواردى را که فقیهان اسلام با اتفاق نظر, کاربرد زور را در آنها مشروع دانسته اند و موارد اختلافى و… به بحث گذارده شده و تک تک این مقوله ها بررسى شده است.

نویسنده در پایان, با ذکر خلاصه و نتیجه فصلهاى دوم و سوم, نشان داده که همانندیها و ناهمانندیهاى احکام و مقررات حقوقى بین المللى با احکام فقهى اسلامى, در زمینه کاربرد زور در روابط بین الملل چیست, تا بتوان دیدگاه فقه اسلامى را در زمینه جنگ و صلح, به طور مستند و روشن درک کرد.

نکات مهم حقوق قرارداد
مهدى شیدائیان و صادق عبدى, قم, مؤسسه انتشارات مدین, چاپ اول, پاییز 75.
این کتاب, در بردارنده نکته هـاى حقوقى قرار دادهاست که از چنـد کتـاب LaW Made Simple ـ G. C. S. E Law و Law Texts گرد آورى شده و در یک مقدمه و هفت فصل ارائه شده است که فصول آن عبارتند از: کلیات, عناصر قرارداد, مندرجات قرارداد, رسمیت, ختم قرارداد, جبران خسارت ناشى از قرارداد, نسبیت قرارداد.

در این اثر, یک صفحه متن انگلیسى و در صفحه برابر, ترجمه آن آمده است.

صلاحیتهاى قانونى دادگاههاى انقلاب اسلامى
سید مجتبى قرشى, قم, مؤسسه انتشارات مدین, چاپ اول, بهار 1376.
نویسنده در مقدمه مى نویسد:

(با تدبر در حدود صلاحیتهاى دادگاههاى انقلاب در زمانهاى مختلف, به این نتیجه مى رسیم که جرائمى که ماهیّتاً, با اساس نظام اسلامى و امنیت کشور در ارتباط مى باشد و برخورد ضعیف با مجرمین آن, بنیان کشور و نظام را تهدید مى کند, از سوى قانونگذاران به عهده دادگاههاى انقلاب اسلامى سپرده شده است. ولى از آن جا که در بزهکاریهاى گوناگون و تطبیق آنها با قوانین موجود به وسیله قضات, گه گاه برداشتهاى مختلفى و گاه متضادى شده و منتهى به طرح پرونده در هیأت عمومى دیوان عالى کشور و منجر به صدور رأى وحدت رویه گشته و یا برخى از قضات در موارد شبهه سؤالاتى را از اداره حقوقى قوه قضائیه نموده و با نظریه مشورتى آن اداره مشکل خود را حل نموده اند و مجموعه قوانین مربوط به صلاحیتهاى دادگاه هاى انقلاب و آراء وحدت رویه دیوان عالى کشور و نظریات مشورتى اداره حقوقى در کتب مختلف و به صورت پراکنده و بعضاً دور از دسترس قضات دادگاه هاى انقلاب اسلامى بوده, نگارنده را بر آن داشت که مجموعه قوانین و مقررات مربوط به صلاحیتها را به صورت کتابى جامع تدوین نماید, تا بتواند به تنهایى پاسخ گوى نیاز قضات در محاکم انقلاب سراسر کشور باشد.)

کتاب حاضر, با همین ایده تدوین یافته و به ترتیب, ابتدا به قوانین کلى حاکم بر محاکم که دادگاههاى انقلاب اسلامى, باید از آنها پیروى کنند, شامل: قانون تشکیل دادگاههاى عمومى و انقلاب و آیین نامه اجرایى آن, سپس حدود صلاحیتهاى مصوب و قوانین مختلفى که در هر موضوع مرتبط با آن صلاحیت است, به گونه اى جداى از هم, در فصول جداگانه یاد شده و در پایان هر فصل, آراء وحدت رویه و دیدگاههاى مشورتى مربوط به آن فصل نیز آورده شده است.

6 علل نقض آراء محاکم در موضوعات احوال شخصیه و مدنى در دیوان عالى کشور

ییدالله بازگیر, تهران, انتشارات ققنوس, چاپ اول, 1376.

هدف از تهیه این اثر, تعیین علتهاى نقض آراى محاکم مدنى خاص در سالهاى هفتاد و بعد از آن در شعب دیوان عالى کشور بوده است. قریب چهل درصد تمام پرونده هایى که به این محاکم ارجاع شده, مربوط به طلاق بوده و حدود 45 درصد این آراى مربوط به طلاق در دیوان عالى کشور نقض و باعث اطاله دادرسى گردیده است.

این اثر, مى تواند راهنما براى قاضیان محاکم باشد تا از عللى که سبب نقض آراء مى شود آگاه شوند و با دقّت درمفاد قانون و نگهداشت آنها, آرایى هر چه کامل تر صادر کنند.

نویسنده, علل نقض آراء محاکم را در موضوعات زیر گردآورده است:

طلاق, فسخ نکاح, تمکین, نفقه, مهریه, حضانت, ملاقات فرزند, ازدواج مجدّد, اثبات زوجیت, ثبت ازدواج عادى, موضوعات متفرقه مربوط به خانواده, اثبات نسب, حجر, وصیتنامه, وقف.

اصول
اصول الاستنباط
سید على نقى حیدرى, بیروت, دار السیرة, چاپ اول, 1418.
مرحوم آیت اللّه خویى این اثر را این گونه مى ستاید:

(وجدته کتاباً بدیعاً فى بابه, سلساً فى اسلوبه, جمیل البیان, حسن الترتیب, قوى الحجّة, لم یوجزه الى حد یخل بالمقصود ولم یفصله بما یوجب الملل للمطالع والقارئ. وان فى مقدمة الکتاب إلماعاً الى تاریخ الفقه و اصوله لابد من معرفته لکلّ من اراد درس الکتاب او مطالعته.

والکتاب هذا بحسن ترتیبه الرائق, وبیانه الفائق, لجدیر بالطبع ونشر نسخه لیستفید منه طلاب الوصول الى مرتبة الاستنباط.)

الاستصحاب
امام خمینى, تحقیق و نشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى, چاپ اول, 1375.
آنچه در این اثر, بیش تر نمود دارد, این است که: نویسنده بزرگوار و والا مقدار, در مباحث, دقت عقلى و عرفى را به کار مى برد و از هر کدام, در جاى مناسب خود بهره مى برد و بر این اساس, نظر بسیارى از اصولیان پیشین را به نقد مى کشد.

این اثر ارزش مند, به تازگى به همت مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى, پس از مقابله نسخه چاپى با نسخه دستنوشته حضرت امام, با ویژگیهاى زیر به چاپ رسیده است:

1. پاراگراف بندى و به کارگیرى نشانه هاى سجاوندى.

2 . استخراج آیات و روایات و دیدگاهها.

3 . شناساندن اعلام و راویانى که در متن نام برده شده اند.

4 . تهیه فهرستهاى راه گشا: آیات, احادیث, اسماء انبیاء و ائمه(ع), اعلام, کتابها, مصادر تحقیق و موضوعها.

البدایة فى توضیح الکفایة
على عارفى پشى, تهران, نشر نیایش, چاپ اول, 1375.
کفایة الاصول, از دیرباز از کتابهاى پرمایه و ژرفِ درسى حوزه هاى علمیه است و بسیار مورد توجه عالمان و محققان و باریک اندیشان, از این روى, شرحها بر آن بسیار نگاشته اند و تلاش ورزیده اند فهم آن را براى خوانندگان و مطالعه کنندگان, چه استاد و چه شاگرد آسان سازند.

آقاى على عارفى با همین هدف, به شرح آن پرداخته و تلاش ورزیده, با مثالهاى مناسب, عبارتهاى دشوار فهم را شرح کند و فهم آنها را آسان سازد.

جلد نخست, از آغاز کفایه, تا پایان بحث مقدمه حرام و مکروه را در بردارد.

تنقیح الاصول, ج1
حسین تقوى اشتهاردى, تقریرات درس حضرت امام خمینى, مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى, چاپ اول, 1376.
آثار فقهى و اصولى حضرت امام را مى توان به دو بخش تقسیم کرد:

1. آثارى که حضرت امام خود نگاشته, مانند: انوار الهدایة, مناهج الوصول الى علم الاصول, کتاب الطهارة, کتاب الخلل فى الصلاة, المکاسب المحرّمة و…

2 . تقریرات درس حضرت امام که توسط شاگردان ایشان, نگارش شده از جمله: حضرات آیات: فاضل لنکرانى, جعفر سبحانى, محمد واعظ زاده, محمد مؤمن, سید محمد حسن مرتضوى لنگرودى و….

کتاب تنقیح الاصول یک دوره کامل علم اصول است که حضرت امام در قم, تدریس کرده و آقاى حسین تقوى اشتهاردى, از شاگردان امام, تقریر و اکنون مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى, به گونه اى زیبا و چشم نواز, در دسترس اندیشه وران قرار داده است.

التقدیر والتحبیر
محمد بن محمد حلبى حنفى معروف به ابن امیر الحاجّ (825 ـ 879 هـ.ق.), بیروت, دارالفکر, چاپ اول, 1417, 3 جلد.
ابن همام (م: 861هـ.ق.) اثرمختصرى نگاشته به نام: (التحریر فى اصول الفقه) که خلاصه بودن بیش از اندازه آن, سبب مى شود که پاره اى از عبارتهاى این اثر, براى خوانندگان,نامفهوم باشد; از این روى شاگرد وى, ابن امیر الحاج, به شرح مزجى آن همت مى گمارد و آن را (التقریر و التحبیر) نام مى نهد.

به نوشته ابن امیرالحاج, ابن همّام, مباحثى از دانش اصول را در این اثر آورده که بسیارى از نویسندگان دانش اصول در بین عامه بدانها نپرداخته اند.

ابن همّام, این اثررا براساس دو مذهب: حنفى و شافعى, نگاشته است.

التعادل والترجیح
امام خمینى, تحقیق و نشر: موسّسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى, چاپ اول, 1375.
بحث (التعادل والترجیح) پیش از این, در جلد دوّم کتاب (رسائل) امام, با حاشیه شیخ مجتبى تهرانى با عنوان: (رسالة فى التعادل و الترجیح) در سال 1385هـ.ق. به چاپ رسیده بود.

لیکن به تازگى مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى این اثر را با تحقیق جدید و ویژگیهاى زیر, به چاپ رسانده و در دسترس اهل فن قرارداده است:

1 . مقابله نسخه چاپى با نسخه دستنوشته و اصلاح اشتباههایى که در نسخه چاپى پدید آمده بود.

2 . به کارگیرى نشانه سجاوندى و پاراگراف بندى مطالب.

3 . قرار دادن عنوانهایى که حضرت امام, در حاشیه نسخه دستنوشته نگاشته بوده, در محل مناسب آنها.

4 . روشن ساختن مصادر آیات, روایات و دیدگاههاى علما.

5 . شرح حال علما و راویانى که در متن کتاب یاد شده است.

6 . گاه در متن از شخصى به روشنى نام برده نشده; اما در پاورقى روشن شده, در مثل در متن امام مى نویسد:

استاد ما چنین گفت و در پاورقى, استاد شناسانده شده است.

7 . تهیه فهرستهاى: آیات, روایات, اسماء معصومان(ع), اعلام, اماکن و بلدان و بقاع, کتابها, مصادر تحقیق و موضوعها.

نگارش (التعادل و الترجیح) در سال 1370 هـ.ق. پایان پذیرفته است.

دروس فى الرسائل
محمدى بامیانى, قم, دار المصطفى لاحیاء التراث, 1417, 6 جلد.
اگر چه کتاب ارزش مند (فرائد الاصول) معروف به (رسائل) ویژگیهاى کتاب درسى را ندارد, لیکن از دیرباز در حوزه هاى علمیه تدریس مى شود و تاکنون شرحهاى بسیارى بر آن نگاشته شده است.

شیخ محمدى بامیانى, از اساتید حوزه علمیه دمشق, بیش از ده بار رسائل را تدریس کرده و در هنگام تدریس شرحى بر آن نگاشته که به تازگى با عنوان (دروس فى الرسائل) در شش جلد به چاپ رسیده است.

متن رسائل در بالاى صفحه و شرح عبارتهاى دشوار در پایین صفحه آمده و در پاورقى, به آدرس آیات و روایات اشاره شده است.

رسالة فى الترتّب
محمد حسین عاملى, بیروت, دارالصفوة, چاپ دوم, 1417.
از جمله مباحث مورد اختلاف در بین اصولیان مسأله (ترتّب) است که ثمره ها و نتیجه هاى فقهى بسیار بر آن بار است.

این اثر, تقریرات درس خارج آیت اللّه سبحانى است که در سال 1416 هـ.ق نگاشته شده است.

العدّة فى اصول الفقه
شیخ طوسى (م460 هـ.ق.), تحقیق: محمد رضا انصارى قمى, قم, چاپ اوّل, 1417, 2 جلد.
این اثر ارزش مند با تلاش شبان وروزان پژوهش گر توانا آقاى محمد رضا انصارى قمى, تصحیح و با ویژگیهاى بسیار خوب زیر, در دسترس اهل فن, قرار گرفته است:

1 . شرح حال شیخ در مقدمه.

2 . یادکرد آدرس آیات, روایات و دیدگاهها در پانوشت.

3 . یادآورى اختلاف نسخه ها.

4 . شیخ طوسى در آغاز هر فصل, آراء بسیارى از اصولیان معاصر و پیشین خود را یاد مى کند. محقق تلاش کرده تا دیدگاهها و آراء اصولیان دیگر که پیش از شیخ یا معاصر وى, بوده اند و شیخ از آنان یاد نکرده, یاد بکند.

5 . تعیین محل نزاع در مباحثى که شیخ, محل نزاع را روشن نساخته است.

6 . استفاده از (حاشیه عدّة الاصول), نوشته خلیل بن غازى قزوینى در شرح و زدودن ابهام از عبارتهاى دشوار.

7 . معرّفى اشخاصى که شیخ از آنان نام برده است.

8 . شرح واژگان نامأنوس.

9 . شماره گذارى فصلها.

10 . استفاده از رسم الخط جدید عربى.

11. تهیه فهرستهاى بسیار در پایان جلد دوم:

آیات, احادیث, آثار و اقوال, اعلام, فرق و طوائف و مذاهب, کتابها, اشعار, اماکن و بقاع, مصادر تحقیق, محتواى کتاب.

6 قواعد کلّى استنباط (ترجمه و شرح حلقه اول از (دروس فى علم الاصول)) ج1

شهید سید محمد باقر صدر, ترجمه و شرح رضا اسلامى, قم ـ انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى, چاپ اول, 1375.

ویژگیهاى این اثر

1 . آمدن متن عربى دربالاى صفحه و ترجمه در پایین صفحه.

2 . اصلاح اشتباههاى چاپى.

3 . شرح واژگان نامأنوس در لابه لاى متن عربى, در داخل کروشه.

4 . نگاشتن زندگى نامه نویسنده در آغاز کتاب.

5 . شرح جاهاى مورد نیاز, در پاورقى.

6 . آوردن خلاصه مطالب در پایان هر بخش.

مباحثى از اصول فقه
دفتر دوم: منابع فقه, سید مصطفى محقق داماد, مرکز نشر علوم اسلامى, چاپ هفتم, 1375.
ویژگیهاى این اثر, عبارتند از: قلم روان.

نویسنده این اثر ارزش مند, به شرح و بررسى منابعى که به عنوان منبع استنباط احکام, شناخته شده اند, با قلمى روان و به دور از قلم فرساییهاى بیهوده و خسته کننده و با دسته بندى خوش آیند و پذیرفته شده پرداخته است که همانا عبارت باشند از: کتاب, سنت, اجماع, عقل, شهرت, سیره, قیاس, استحسان, مصالح مرسله, ستر ذرایع.

الهدایة فى الاصول
تقریرات بحث آیت اللّه سید ابوالقاسم خویى, تألیف: آیت اللّه حسن صافى اصفهانى, تحقیق و نشر: مؤسسه صاحب الامر, چاپ اول, 1417, جلد 1 و 2.
مرحوم آیت اللّه شیخ حسن صافى, دومین دوره درس خارج اصول مرحوم آیت اللّه خویى را که در سال 1369هـ.ق. پایان یافته, تقریر کرده و مؤسسه صاحب الأمر, این اثر ارزش مند را تحقیق و نشر داده است.

ویژگیهاى این اثر

1 . تکرار نشدن مطالب علمى.

2 . شرح معانى علمى و دشوار, با مثال.

3 . در برداشتن تمام مباحث اصول از ابتدا تا انتها.

4 . در برداشتن دیدگاههاى علمى مقرر.

جلد نخست, مباحث علم اصول تا پایان بحث اوامر و جلد دوم مباحث مقدمه واجب تا مجمل و مبین را در بردارد.

رجال
اصول علم الرجال
بین النظریة والتطبیق, تقریرات درس شیخ مسلم داورى, مقرّر محمد على صالح معلّم, چاپ اول, 1416هـ.ق.
همان گونه که از نام کتاب, روشن مى شود, موضوع کتاب, کلیات علم رجال است.

ویژگیهاى اثر

1 . در این اثر سعى شده بسیارى از روایات, بویژه روایات کتابهاى چهارگانه تصحیح و از ضعف و ارسال خارج گردند.

2 . تصحیح بسیارى از کتابها و ارائه راههایى که به اعتماد آنها مى انجامد, مانند: (مستطرفات السرائر).

3 . تحقیق درباره مصادر موسوعه هاى روایى مهم, مانند وسائل و مستدرک.

4 . استقصاء اسناد و اخراج اسماء راویان ثقه از کتابهایى که اعتبار روایات آنها ثابت شده است, مانند تفسیر قمى.

5 . معالجه توثیقات عامه.

6 . بحث و تحقیق درباره چهارده راوى برجسته که ثقه بودن آنها مورد اختلاف میان بزرگان است.

7 . طرح اشکالهاى فراوان و پاسخ به آنها.

اضبط المقال فى ضبط اسماء الرجال
حسن حسن زاده آملى, تحقیق: سید محمد کاظم مدرّسى, فاضل عرفان, محمد کاظم محمودى, قم, انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى, چاپ اول, 1376.
در میان نام راویانى که در زنجیره اسناد وجود دارند, نامهایى وجود دارد که شاید مراجعه کننده در تلفظ آنها به اشتباه افتد یا به خاطر همانندى دو نام, نتواند آنها را بازشناسد, در مثل , امکان دارد, نام دو راوى از جهت حروف همانند باشند; اما در تلفظ فرق داشته باشند.

براى حل این مشکل, آیت اللّه حسن زاده آملى, دست به نگارش (اضبط المقال فى ضبط اسماء الرجال) زده است.

از آن جا که لغزشهایى در چاپ اول راه یافته بود, چند تن از محققان به رفع لغزشها و اضافه کردن نامهایى که نویسنده به آنها برخورد نکرده, پرداخته اند و در دسترس خوانندگان مشتاق قرار داده اند.

خلاصة الاقوال فى معرفة الرجال
علامه حلى (648 ـ 726 هـ.ق.), تحقیق: جواد قیّومى, مؤسسه نشر الفقاهة, چاپ اول, 1417.
این اثر, در دو بخش سامان یافته است: در بخش نخست راویانى معرفى شده اند که نویسنده به روایت آنها اعتماد مى کرده و در بخش دوم راویانى شناسانده شده اند که نویسنده در عمل به روایت آنها توقّف مى کرده است, یا به خاطر ضعف آنان, یا به خاطر اختلاف رجالیان در توثیق و تضعیف آنان, یا به خاطر ناشناخته بودن آنان.

در خاتمه, مباحثى مربوط به رجال یاد شده است.

بخش عمده عبارتهاى نقل شده در این کتاب, عبارتهاى مشایخ سه گانه و بیش تر از رجال نجاشى است.

در بیش تر جاها مآخذ یاد نشده, مگر در صورتى که کتابها درنام راویان یا در توثیق و تضعیف آنان, اختلاف داشته باشند.

آقاى جواد قیّومى, این اثر را با استفاده از سه نسخه دستنوشته و چاپى تصحیح و با ویژگیهاى زیر, در دسترس محققان و پژوهشگران قرار داده است:

الف. یادآورى لغزشهاى نویسنده در پانوشت.

ب . شرحهاى سودمند در پاورقى, مانند: شرح عبارتها و واژگان دشوار, یادآورى یکى بودن پاره اى عنوانها یا چندتا بودن آنها, با ذکر دلیل و….

ج . گذاردن شماره مسلسل براى تمام نامها که به 1779 مى رسد و شماره مسلسل دیگر براى نامهاى هر باب.

د . تهیه فهرست رجالى که در این اثر از آنان یاد شده است.

دروس تمهیدیه فى القواعد الرجالیه
باقر ایروانى, ناشر: حبیب, چاپ اول, 1417هـ.ق.
پس از گذراندن چهارمرحله, فقیه مى تواند با یک روایت, حکم معینى را استنباط کند:

1 . اثبات دلالت روایت بر حکم معین. 2 . اثبات حجت بودن دلالت, به دیگر سخن, ثابت کردن حجت بودن ظهور. 3 . اثبات حجّت بودن خبر ثقه. 4. اثبات این که این خبر, خبر ثقه است.

ثابت کردن مورد اخیر, مربوط به علم رجال است.

کتاب (دروس تمهیدیه فى القواعد الرجالیه) در موضوع کلیات علم رجال, در دو سطح تدوین یافته است: در سطح اول, به گونه فشرده و خلاصه, به مباحث کلى رجال پرداخته شده و در سطح دوم, به شرح بیش تر مباحث پرداخته شده و هر دو سطح, در یک مجلد به چاپ رسیده است, با مقوله هاى زیر:

طرق اثبات وثاقة الراوى, التوثیقات العامه,مدرک حجیّة قول الرجالى, اقسام الحدیث, نظرات فى بعض کتب الحدیث, نظرات فى کتبنا الرجالیة.

از ویژگیهاى این اثر, طرح پرسشهاى بسیار از مباحث مطرح شده در پایان هر قسمت است.

الرسائل الرجالیه
سید محمد باقر موسوى شفتى (1175 ـ 1260هـ.ق.), تحقیق: سید مهدى رجایى, اصفهان, کتابخانه مسجد سید, چاپ اول, 1417.
به تازگى سید مهدى رجایى, با استفاده از نسخه هاى دستنوشته و چاپ سنگى, 20 رساله رجالى حجت الاسلام شفتى را تصحیح و با عنوان (الرسائل الرجالیة), در دسترس دوستداران این دانش قرارداده است:

1 . رسالة فى تحقیق الحال فى ابان بن عثمان و اصحاب الاجماع.

2 . رساله فى تحقیق الحال فى ابراهیم بن هاشم.

3 . الارشاد الخبیر البصیر الى تحقیق الحال فى ابى بصیر.

4 . رسالة فى تحقیق الحال فى احمد بن محمد بن خالد البرقى.

5 . رسالة فى تحقیق الحال فى احمد بن محمد بن عیسى الاشعرى.

6 . رسالة فى تحقیق الحال فى اسحاق بن عمار.

7 . رسالة فى تحقیق الحال فى حسین بن خالد.

8 . رسالة فى تحقیق الحال فى حماد بن عیسى.

9 . رسالة فى تحقیق الحال فى سهل بن زیاد الآدمى.

10 . رسالة فى تحقیق الحال فى شهاب بن عبد ربّه.

11 . رسالة فى تحقیق الحال فى عبد الحمید العطار وابنه.

12 . رسالة فى تحقیق الحال فى عمر بن یزید.

13 . رسالة فى بیان الاشخاص الذین لقّبو بما جیلویه.

14 . رسالة فى تحقیق الحال فى محمد بن احمد الراوى عن العمرکى.

15 . رسالة فى تعیین محمد بن اسماعیل.

16 . رسالة فى تحقیق الحال فى محمد بن خالد البرقى.

17 . رسالة فى تحقیق الحال فى محمد بن سنان.

18 . رسالة فى تحقیق الحال فى محمد بن عیسى الیقطینى.

19 . رسالة فى تحقیق الحال فى محمد بن الفضیل.

20 . رسالة فى تحقیق الحال فى معاویة بن شریح.

الفهرست
شیخ طوسى (385 ـ 460هـ.ق.), تحقیق: جواد قیومى, مؤسسه نشر الفقاهة, چاپ اول, 1417.
فهرست شیخ طوسى از جمله آثار ماندگار در علم رجال است که در آن, نویسندگان امامیه شناسانده شده اند و بیش تر شیخ طریق خود به آنان را نیز یادآور شده و گاه به شرح حال آنان, پرداخته است.

اگر چه شیخ در مقدمه وعده داده, به جرح و تعدیل مصنفان خواهد پرداخت و به مذهب آنان اشاره خواهد کرد, لیکن در عمل, همه جا چنین نکرده و مذهب بعضى از کسانى را که داراى مذهب فاسدند, نشناسانده است. همچنین بسیارى ضعیفان را نشناسانده است. بنابراین, همین که نام کسى در فهرست شیخ طوسى آمده, نمى توان او را امامى به معناى اخص نامید, مگر این که شیخ از مذهب او سخن بگوید. بله, تنها نام بردن از کسى, روشن مى شود که از اهل سنت نیست.

فهرست شیخ, به تازگى به همّت آقاى جواد قیومى, تحقیق و تصحیح شده است و با این ویژگیها به چاپ رسیده است:

الف . تفسیر بعضى واژه ها و اشاره به یکى بودن بعضى عنوانها, یا اختلاف آنها در پاورقى و همچنین شناساندن شمارى از مصنفان در پانوشت.

ب . گذاردن شماره مسلسل براى تمام نامها که به 917 شماره مى رسد. همچنین گذاردن شماره مسلسل براى نامهاى هر باب, جداگانه.

ج . یادآورى اختلاف نسخه ها.

د . تهیه چهار فهرست زیر:

رجال, ثقات و ضعیفان, منسوبین به مذاهب فاسد و موضوعها.

هـ. محقق در پایان, فصلى گشوده و در آن درستى طرق شیخ به مصنفان را یادآور شده و در این فصل, از مبناى مرحوم آیت اللّه خویى در (معجم رجال الحدیث) و آیت اللّه میرزا جواد تبریزى پیروى شده است.

المفید من معجم رجال الحدیث
محمد جواهرى, قم, چاپ اول, 1417.
کتاب (معجم رجال الحدیث), نوشته آیت اللّه خویى از جمله آثار برجسته علم رجال است که بسیار مورد مراجعه محققان قرار مى گیرد; از این روى, آقاى محمد جواهرى, براى آسان کردن کار بر محققان, اطلاعات ضرورى از هر راوى که در (معجم رجال الحدیث) یاد شده است, در کتاب (المفید من معجم رجال الحدیث) به گونه خلاصه گردآورده است: