پژوهشی در حجیت ذاتی قطع در علم اصول

اسماعیلی, محمدعلی; احمدی, سیدمحمدمهدی

doi:10.22081/jf.2015.22664

پژوهشی در حجیت ذاتی قطع در علم اصول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ جامعه المصطفی العالمیه

² دانشگاه آزاد اسلامی قم

10.22081/jf.2015.22664

چکیده

از میان معانی حجیت، سه معنا در مسئله «حجیت قطع» مطرح است: الف) قرارگرفتن حد وسط؛ ب) کاشفیت و طریقیت؛ ج) معذریت و منجزیت. در اندیشه شیخ انصاری، اتصاف قطع به‌معنای اول صحیح نیست. در مورد معنای دوم، چهار دیدگاه درمیان اصولیان مطرح است: مطابق دیدگاه اول، کاشفیت و طریقیت، ذاتی باب ایساغوجی وجزء مقوم برای قطع است، اما مطابق دیدگاه دوم، کاشفیت و طریقیت، مقوم حقیقت قطع است و تمام حقیقت قطع را تشکیل می‌دهد. دیدگاه سوم بر این است که کاشفیت و طریقیت از لوازم قطع است. مطابق دیدگاه چهارم، کاشفیت قطع پذیرفتنی نیست. در مورد معنای سوم نیز پنج دیدگاه مطرح است:دیدگاه اول، ذاتی‌بودن معذریت و منجزیت برای قطع است؛دیدگاه دوم، لازم ذاتی‌بودن معذریت و منجزیت است؛دیدگاه سوم، حکم عقلی به معذریت و منجزیت است؛دیدگاه چهارم، اعتباری‌بودن معذریت و منجزیت استو دیدگاه پنجم، تبعیت معذریت و منجزیت از مولویت مولی است. نوشتار حاضر به تحلیل و بررسی این دیدگاه‌ها می‌پردازد. مسئله «حجیت قطع» با علم فقه نیز ارتباط تنگاتنگی دارد؛ زیرا از یک‌سو، مطابق دیدگاه ذاتی‌بودن حجیت برای قطع، امکان ردع از قطع از سوی شارع وجود ندارد، اما در مباحث فقهی، مواردی یافت می‌شود که با علم تفصیلی متولد از علم اجمالی، مخالفت شده که با حجیت ذاتی قطع ناسازگار می‌نماید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Research on the Intrinsic Authenticity of Certainty in Usūl al-Fiqh

نویسندگان [English]

null null ¹
Seyyed Mohammad Mehdi Ahmadi ²

² دانشگاه آزاد اسلامی قم

چکیده [English]

There are at least three meanings for the term authority (Al-Hujjīyyah) regarding "authority of certainty": A- the intermediate term in an analogy; B- Revealability (Presentivity); C- Justifiability and incontrovertibility.‎ Shaykh Anṣārī holds that the first meaning cannot be assigned to the Certainty. Regarding the second meaning, there are four opinions among Uṣūlī scholars: The first view maintains that Revealability (Presentivity) - as Isagoge's essential - is constituent of Certainty. ‎According to the second view, Revealability (Presentivity) forms the whole nature of Certainty. ‎The third view insists that Revealability (Presentivity) is a concomitant to the Certainty. ‎And according to the last view, Revealability of Certainty is not acceptable. ‎There are also five views respecting the third meaning: A- Justifiability and incontrovertibility are intrinsic to the Certainty. B- Justifiability and incontrovertibility are intrinsic concomitants to the Certainty. C- Justifiability and incontrovertibility are just rational judgments. D- Justifiability and incontrovertibility are conventional notions. E- Justifiability and incontrovertibility are subordinate to the mastery. ‎This paper studies and analyses these views. ‎Authenticity of Certainty has a close correlation with Fiqh, since, due to the "intrinsic authenticity of certainty" viewpoint, prohibiting from following Certainty is impossible. However, there are cases in the Fiqh that the Certainty which is caused from Uncertain Perception is disregarded. Definitely this opposition is in contrast with the Intrinsic Authenticity of Certainty.

کلیدواژه‌ها [English]

Authenticity
certainty
Essential
Revealability
Presentivity
Justifiability
Incontrovertibility

مراجع

1. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1379ش)، النجاة، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.

2. ابن‌منظور، جمال‌الدین(1414ق)، لسان العرب، دارالصادر، بیروت، چاپ سوم.

3. اسماعیلی، محمدعلی (1394ش)، «بررسی حسن و قبح در اندیشه شهید صدر»، فصلنامه علمی پژوهشی کلام اسلامی، ش90، مؤسسه امام صادق، قم.

4. ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1395ش)، «بررسی انتقادی حسن و قبح در اندیشه محقق اصفهانی»، ماهنامه معرفت، ش 221 (ویژه فلسفه)، مؤسسه امام خمینی، قم.

5. اصفهانى، محمدحسین(1416ق)،‏ بحوث فی الاصول، دفتر انتشارات اسلامی‏، قم، چاپ دوم‏.

6. ــــــــــــــــــــــــــــــ ‏(1429ق)، نهایة الدرایة، موسسة آل البیت، بیروت، ‏چاپ دوم.

7. انصارى اراکى، محمدابراهیم‏(1415ق)، جواهر الأصول: تقریرات درس شهید محمدباقر صدر، دار التعارف للمطبوعات‏، بیروت، چاپ اول.

8. انصارى، مرتضى بن محمدامین(1428ق)، فرائد الأصول، مجمع الفکرالإسلامی‏، قم، چاپ نهم.

9. بروجردى، حسین(1415ق)، نهایة الاصول، نشر تفکر، تهران، چاپ اول.

10. بهمنیار بن مرزبان(1375ش)، التحصیل، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.

11. حائری، سیدکاظم (1430ق)، مباحث الاصول، دارالبشیر، قم، چاپ اول.

12. حکیم، محسن(1408ق)، حقائق الاصول، بصیرتی‏، قم، چاپ پنجم.

13. حلی، حسن بن یوسف(1371ش)، الجوهر النضید، بیدار، قم، چاپ پنجم.

14. حیدری، سیدکمال(1427ق)، القطع، دارفراقد، قم، چاپ اول.

15. خراسانى، محمدکاظم(1410ق)، دررالفوائد فی الحاشیة على الفرائد، موسّسة الطبع و النشر التابعة لوزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی‏، تهران، چاپ اول.

16. خراسانی، محمدکاظم(1430ق)، کفایة الأصول، مؤسسة النشرالإسلامی، قم، چاپ اول.

17. خمینى، روح‌الله(1415ق)، أنوار الهدایة فی التعلیقة على الکفایة، مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی تهران، چاپ دوم.

18. ــــــــــــــــــــ (1423ق)، تهذیب الاصول، موسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی، تهران، ‏چاپ اول.

19. خمینى، سیدمصطفی(1418ق)، تحریرات فی الأصول، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، قم، چاپ اول.

20. خویی، سیدابوالقاسم(1417ق)، مصباح الأصول، نشرالفقاهه، قم، چاپ اول.

21. رازى، فخرالدین(1384ش)، شرح الإشارات و التنبیهات، انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، تهران، چاپ اول.

22. رازى، قطب الدین(1375ش)، المحاکمات بین شرحی الإشارات، نشر البلاغه، قم، چاپ اول.

23. راغب اصفهانی، حسین(1412ق)، مفردات الفاظ القرآن الکریم، دارالقلم، دمشق، چاپ اول.

24. سبزواری، ملاّهادی(1384ش)، شرح المنظومة، نشر ناب، تهران، چاپ سوم.

25. شاهرودی، سیدمحمود(1417ق)، بحوث فی علم الأصول، مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی‏، قم، چاپ سوم.

26. شهید صدر، محمدباقر(1426ق)، دروس فی علم الاصول، الحلقة الثالثه، مرکزالابحاث والدراسات التخصصیة للشهیدالصدر، قم، چاپ سوم.

27. شهید صدر، محمدباقر(1427ق)، فلسفتنا، مرکزالأبحاث والدراسات التخصصیة للشهیدالصدر، قم، چاپ دوم.

28. طباطبائی، سید محمدحسین(1385ش)، نهایة الحکمة، مؤسسه آموزشی امام خمینی، قم، چاپ سوم.

29. طوسی، نصیرالدین(1375ش)، شرح الاشارات و التنبیهات، نشر البلاغه، قم، چاپ اول.

30. عبدالساتر، حسن(‏1996م‏)، بحوث فی علم الأصول، الدارالإسلامیه، بیروت، چاپ اول‏.

31. فارابی، ابونصر(1405ق)، فصول منتزعة، مکتبة الزهراء، تهران، چاپ دوم.

32. محسنی، محمدآصف(1428ق)، صراط الحق، ذوی القربی، قم، چاپ اول.

33. محمدى، على(1387ش)، شرح رسائل، دار الفکر، قم، چاپ هفتم.

34. مصباح یزدی، محمدتقی(1381ش)، فلسفه اخلاق، چاپ و نشر بین الملل، تهران، چاپ اول.

35. مصباح یزدی، محمدتقی(1387ش)، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، چاپ دوم.

36. مظفر، محمدرضا(1421ق)، اصول الفقه، اسماعیلیان، قم، چاپ دهم.

37. نائینى، محمدحسین(1376ش)، فوائدالاصول، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، چاپ اول.

38. یزدان‌پناه، سیدیدالله(1389ش)، حکمت اشراق (گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفی سهروردی)، تحقیق ونگارش: مهدی علی‌پور، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، چاپ اول.