نوع مقاله : مقاله پژوهشی
تحقیق و کندوکاو در هر مقوله ای, در گرو شناسایی جامع و کامل مدارک و منابع آن مقوله است.
گستردگی دامنه مقوله های فقهی و پراکندگی دلیلها و مواد زیرساز هر بنای فقهی, در کتابهای
تفسیری و روایی, ما را بر آن داشت که در مقوله بسیار مهم مجسمه سازی و نقاشی, سیری در آیات,
کتابهای روایی داشته باشیم و هر کجا از این مقوله سخنی به میان آمده و یا امکان دارد راهی برای حلّ
مسائل این هنر, بگشاید, بنمایانیم تا محققان را به کار آید.
فقه
آیات
*(واذ واعدنا موسی اربعین لیلةً ثمّ اتّخذتم العجل من بعده وانتم ظالمون.)
بقره/51
* (واذقال موسی لقومه یاقوم انکم ظلمتم انفسکم باتّخاذکم العجل.)
همان/54
*(وجاوزنا ببنی اسرائیل البحر فاتوا علی قوم یعکفون علی اصنام لهم قالوا یا موسی اجعل لنا الهاً کما
لهم الهة قال انّکم قوم تجهلون).
اعراف/138
* (واذ قال ابراهیم لابیه ازر اَتّتخذُ أصناماً الهةً انّی اراکَ وقومک فی ضلال مبین).
انعام/74
* (واذ قال ابراهیمُ ربِّ اجعل هذا البلد امنا واجنبنی وبنی ان نعبدَ الاصنام).
ابراهیم/35
* (اذ قال لابیه وقومه ماهذه التَّماثیلُ الَّتی انتم لها عاکفون).
انبیاء/53
* (وتاـ لاکیدَنَّ اصنامَکم بعد ان تولُّوا مدبرین.)
همان/57
* (فجعلهم جذاذاً الاّ کبیراً لهم لعلَّهم الیه یرجعون).
همان/58
* (قالوا من فعل هذا بالهتنا انّه لمن الظالمین.)
همان/59
* (واتلُ علیهم نَبا ابراهیم اذ قال لابیه وقومه ماتعبدون قالوا نعبد اصناماً فنظلُّ لها عاکفین.)
شعرا, /69, 70, 71
* (… إنّی اخلق لکم من الطّین کهیئةِ الطَّیر فانفخ فیه فیکون طیراً باذن اـ).
آل عمران/49
* (…واذتخلق من الطّین کهیئةِ الطیر باذنی فتتفخ فیها فتکون طیراً باذنی.)
مائده/110
* (یعملون له ما یشاء من محاریب وتماثیل).
سبأ/13
روایات
بازداشتن از رنگ آمیزی و تزیین خانه ها با عکس و نقش:
1 . (عن ابی بصیر عن ابی عبداـ علیه السلام قال: قال رسول الّه صلی اـ علیه وآله وسلّم: أَتانی
جبرئیلُ وَقالَ: یا مُحَمّد إنَّ ربَّکَ یُقْرِئکَ السّلامَ ویَنْهی عن تَزْویقِ البُیُوتِ.
قالَ ابَوبصیرُ: فقُلتُ: ما تَزْویقُ البیوتِ؟
فقال: تصاویر التماثیل.1)
2 . (عن ابی بصیر عن ابی عبداـ علیه السلام قال: قال رسول اـ صلی اـ علیه وآله وَسَلّمَ: أتانی
جبرئیلُ فقال: یا محمّدُ ان رَبَّکَ یَنهی عن التماثیلِ3)
3 . (عَنْ جرّاحِ الْمَدائنی عن أبی عبداـِ علیه السَّلامُ قالَ: لا تَبنُوا عَلَی الْقُبُورِ ولا تُصَوِّروا سُقُوفَ
البیوتِ فانّ رَسُولَ اـِ صَلَّی
اـُ علیه وآله وَسَلَّمَ کَرِهَ ذلک.)
5 . (عن الحسین بن زید عن جعفر بن محمد عن ابیه ـ فی حدیث المناهی ـ قال: نَهی رَسُولَ اـِ
صَلَّی اـُ علیهِ وآلهِ وَسَلَّمَ عَنِ التَّصاویرِ وَقالَ: من صَوَّرَ صُورَةً کَلَّفَهُ اـُ تعالی یوم القِیامَةِ اَن یَنْفُخَ فیها
ولیس بنافِخٍ)4
5 . (عن محمد بن مسلم إیّاکُمْ وَعَمَلَ الصُّوَرِ فَاِنَّکُمْ تُسْأَلونَ عَنْها یَوْمَ القیامَةِ.5)
صورتگری, مانند کردن خود به خدا
عن رسول اـ صلی اـ علیه وسلّم
1 . (عن القاسم بن محمّد عن عائشَةَ:
قال: إنّ من اشدّ الناس عذاباً یوم القیامة. الذین یُشَبِّهوُنَ بِخَلْقِ اـ).6
2 . (وقال صلّی اـ علیه وسلّم: یا عائِشَةُ أشَدُّ الناسِ عذاباً عنداـ یوم القیامة الذین یُضاهون بِخَلْقِ اـ.
7)
صورتگری, مخالفت با خدا
1 . (عن سَعْدِبن طریف عن ابی جعفرٍ علیه السلام قال: إنّ الّذین یُؤذَونَ اـَ ورسولَه ـ هُمُ الْمُصَوِّرون
یُکَلَّفُونَ یوم القیامَةِ اَنْ یَنْفُخُوا فیها الرُّوحَ.8)
2 . (عن القطب الراوندی فی لُبّ اللباب روی انه یخرج عنق من النار فیقول: این من کذب علی اـِ؟
وأیْنَ من ضادّ اـَ؟ واَین من اسْتَخَفَّ باـ؟ فیقول: ومَنْ هذا الاصناف الثلاثة؟
فیقول: من سحر فقد کذب علی اـ ومن صورَ التصاویر فقدضادّ اـ ومَن تَرائا فی عمَلِه فقد استخف باـ.9
)
ستمکار و ملعون بودن صورتگران
1 . (عَنِ اْلأَصْبَغِ بن نُباتَةَ قال: قال امیرالمؤمنین علیه السلام: مَنْ جَدَّرَ قَبْراً أوْ مَثَلَ مِثالاً فَقَدْ خَرَجَ مِنَ
الاسْلامِ.10)
2. (عَنْ أبی زُرْعَةَ قَال: دخلتُ مع أبی هُرَیْرَةَ فی دارِ مَرْوانَ فَرای فیها تَصاویرَ فقال: سمعتُ رسولَ اـ
صلی اـ علیه وسلم یقول: قال اـ عزّوجلّ: وَمَنْ أظْلَمُ مِمَّنْ ذَهَبَ یَخْلُقُ خَلْقاً کَخَلْقی؟ فَلْیَخْلُقُوا دَرَّةً اَوْ
لِیَخْلُقُوا حَبَّةً اَوْ لِیَخْلُقُوا شَعیرَةً)11.
1. (عن عونِ بن ابی حُجَیْفَةَ عن ابیه انه اشْتَری غُلاماً حجّاماً فقال: إنَّ النبیّ صلی اـ علیه وسلّم نهی
عن ثَمَنِ الدَّمِ وثَمَنِ الْکَلْبِ وکَسْبِ الْبَغّی ولَعَنَ آکِلَ الرِّبا ومُوکِلَه وَالواشِمَةَ وَالْمُستَوْشِمَةَ وَالْمُصَوِّرَ.12)
واداشتن مجسمه سازان, به دمیدن روح به ساخته های خود
1 . (عن ابن ابی عُمَیْرٍ عن رجلٍ عن ابی عبداـ علیه علیه السلام قال: مَنْ مَثَّلَ
تِمْثالاً کُلِّفَ یَوْمَ القِیامَةِ اَنْ یَنْفُخَ فیه الرُّوحَ.13)
2 . (عن الحسین بن المُنْذِر قال: قال ابو عبداـ علیه السلام: ثلاثة مُعَذَّ بُون یوم القیامَةِ رجل کذب
فی رؤیاه یُکَلَّفُ اَنْ یَعْقِدَ بین شَعیرَتَیْن ولیس بعاقد بینهما.
وَرَجُلٌ صَوَّرَ تَماثیلَ یُکَلَّفُ اَنْ یَنْفُخَ فیها ولیس بنافِخٍ14.)
در (محاسن) پس از (ولیس بنافخٍ) آمده است:
(وَالْمُسْتَمِعُ بینَ قومٍ وَهُمْ له کارِهون یُصَبُّ فی أذُنَیْهِ الانک وهو الاسرب.15)
3 . (عن محمد بن مروان عن ابی عبداـ علیه السلام قال: سمعتُه یقول: ثَلاثَةٌ یُعَذَّبُونَ یوم القیامَةِ.
من صور صورةً مِنَ الْحَیوانِ یُعَذَّبُ حتّی یَنْفُخَ فیها ولیس بِنافِخٍ فیها.
وَالْمکَذِّبُ فی مَنامِه یُعَذَّبُ حتّی یَعْقِدَ بین شَعیرَ تین ولیسَ بعاقدبینهما.
وَاْلمُسْتَمِعُ الی حدیثِ قومٍ وَهُم له کارِهون یُصَبُّ فی أذُنِه الآنُک وهوالاُسرب.16)
4 . (ابن ابی جُمْهُور الأحسائی فی غوالی الآلی عن النبی, صلی اـ علیه وآله وسلَّمَ: مَنْ صَوَّرَ صُورَةً
عُذِّبَ حتی یَنْفُح فیه17).
5 . (عن الحسین بن زید عن الصادق عن آبائه علیهم السلام ـ فی حدیث المناهی ـ قال صلی اـ
علیه وآله وسلم:
من صَوَّرَ صورةً کَلَّفَهُ اـُ تعالی یوم القیامَةِ اَنْ یَنْفُخَ فیها ولیس بِنافِخٍ18).
6 . (عَنْ عِکْرَمَةَ عن ابنِ عباسٍ قال: قال رسول اـ صلی اـ علیه وآله وسلّم: مَنْ صَوَّرَ صُورَةً عُذِّبَ
وکُلّفَ اَنْ یَنْفُخَ فیها وَلَیْسَ بِفَاعِلٍ وَمَنْ کَذِبَ فی حُلُمِه عُذِّبَ وَکُلّفَ اَنْ یَقْعِدَ بین شَعیرتین ولیسِ بفاعِلٍ
ومَن اسْتَمعَ الی حدیثِ قومٍ وهُم له کارهونَ یُصَبُّ فی أذُنَیْهِ الانک یوم القیامَة.
قال سفیان: الانک الرصاص19.)
7 . (فی مُنْیَةِ الْمُرید عن النبی صلّی اـ علیه وآله وسَلَّم اَنّه قالَ: أشَدُّ النّاسِ عَذاباً یَوْمَ الْقِیامَةٍ رجل
قَتَلَ نبیّاً او قَتَلَه نبیُّ او رجل یُضِلُّ الناسَ بغیر علمٍ او مصوّرٌ یُصَوِّر التماثیلَ20)
8 .(ابن ابی جمهورِ الأحسائی فی غوالی اللآلی عن النبی صلی اـ علیه وآله وسلّم الْمُصَوِّرونَ یُعَذَّبُونَ
یَومَ القیامَةِ ویُقالَ: اَحْیُوا ما خَلَقْتُمْ.21)
9 . (ابن ابی جمهورالأحسائی عن ابن عباس عن النبی صلی اـ علیه وآله وسَلَّم
ومن صور صورةً عُذّب حتی یَنْفُخَ فیها الروحَ ولیس بِنافِخٍ.22)
کراهت داشتن رسول خدا و ائمه(ع) از رنگ آمیزی وتزیین خانه ها
1 . (عن ابن ابی عمیر عن المُثَنّی عن ابی عبداـ علیه السلام قال: إنَّ عَلیّاً علیه السلام کَرِهَ الصُّورَةَ
فی البُیوتِ23).
2 . (عن جَرّاحِ الْمَدائنی عن ابی عبداـ علیه السلام قال: لاتُبنُوا علی القُبور ولاتُصَوِّروا سُقوفَ البُیوت
فإنَّ رسولَ اـ صلی اـ علیه وآله وسلّم کَرِهَ ذلک24)
3 . (عن یَحیی ابن العلاء عن ابی عبداـ علیه السلام: أنّه کَرِهَ الصُّوَرَ فی البیوت.25)
4 . (عن حاتم بن اسماعیل المدائنی عن جعفرٍ عن ابیه: أنَّ عَلیّاً علیه السلام کانَ یکره الصورةَ فی
البیوت.26)
5 . (عن محمدبن مسلم عن ابی جعفر علیه السلام قال: قال له رجل: رَحِمَکَ اـُ ما هذه التماثیل
التی أراها فی بیوتکم؟
فقال: هذا للنساء او بیوت النساء27).
6 . (فی الجعفریات عن ابی هریرةَ ان النبی صلی اـ علیه وآله وسلّم. رأی علی بعضِ أزواجه ستراً فیه
صلیب فامر به فقصّ وقال فیه قولاً شدیداً.28)
7 . (عن علی, علیه السلام: ویکون السّتْرُ علی باب بَیْتِهِ فتکون فیه التصاویر فیقول: یا فلانةُ ـ
لاحدی أزواجه ـ غَیبیهِ عنّی.29)
ابراز ناراحتی پیامبر(ص) از پرده های رنگارنگ آویخته بردر و دیوار:
1 . (عن سَعْدبنِ هِشامٍ عن عائشَةَ قالت: کان لناسِتْرٌ فیه تِمْثالُ طائِرٍ وکان الداخلُ اذا دَخَلَ فقال لی
رسولُ اـ ـ صلی اـ علیه وآله وسلّم ـ حَوِّلی هذا فإنّی کُلَّما دَخَلْتُ فرأیتُه ذکرتُ الدنیا.
قالتْ: وکانتْ لنا قطیفَةُ کنّا نقولُ عَلَمُها حریرَ فکنَانَلْبَسُها.30)
2 . (عن عائشةَ قالتْ: قَدِمَ رسولُ اـ صلی اـ علیه وآله وسلّم مِنْ سَفَرٍ وقد سَتَّرْتُ علی بابی دُرنُوکاً
فیه الْخَیْلُ ذَواتُ الأجْنِحَةِ فَامَرَنی فَنَزَعْتُه.31)
3 .(عن عائشةَ قالتْ: دَخَلَ عَلیَّ رسول اـ صلی اـ علیه وسلّم وأنا مُتَسَتِرَةُ بِقِرامٍ فیه صورةٌ. فَتَلَوَّنَ
وَجْهُهُ ثُمّ تَناوَلَ السِّتْرَ فَهَتَکَهُ ثم قال:
إنّ مِن أشَدِّ الناسِ عَذاباً یومَ القیامَةِ الذَین یُشَبِّهُونَ بِخَلْقِ اـ.32)
4 . (عن عَبْدِالرَّحمنِ بنِ القاسِمِ عن أبیهِ
أنَّهُ سَمِعَ عائشَةَ تقولُ: دَخَلَ عَلیَّ رسولُ اـ صلی اـ علیه وسلّم وقدْ سَتَرْتُ سَهْوَةً لی بِقرِامٍ فیهِ
تماثیلُ فَلَمّا رآهُ هَتَکَهُ وتَلَوَّنَ وَجْهُهُ وقال: یا عائشَةُ أشَدُّ الناسِ عِذاباً عنداـِ یوم القیامةِ الّذین یُضاهونَ
بِخَلْقِ اـ. قالتْ: عائشَةُ فَتعلَّغناهُ فجعلنامنه وِسادَةً وَوِسادَتین)33.
5 . (عن عَبْدِالرّحمنِ بن القاسمِ قال: سمعتُ القاسِمَ یُحَدِّثُ عن عائشَةَ أنَّه کانَ لَها ثَوْبٌ فیه تصاویرُ
مَمدورٌ الی سَهْوَةٍ فَکانَ النبی صلی اـ علیه وسلّم یُصَلّی الیه فقال: أَخِّریهِ عَنّی. قالتْ: فَاخَّرْتُه فَجَعلْتُه
وَسائِهَ)34.
6 . (عن القاسمِ بن محمد عن عائشَةَ أنّها اشْتَرَتْ نُمْرُقَةً فیها تَصاویرٌ. فَلَمّا رأها رسوُلُ اـ صلی اـ
علیه وسلّم قامَ علی البابِ فَلَمْ یَدْخُلْ فَعَرَفْتُ او فَعُرِفَتْ فی وَجْهِهِ الْکراهِیَةُ فقالت: یا رسولَ اـ, أتُوبُ الی
اـ والی رسولِه فماذا اَذْنَیْتُ؟ فقال رسول اـ صلی اـ علیه وسلّم: ما بالُ هذهِ النُّمْرُقَةِ؟
فقالتْ: اشْتَرَیْتُها لک تَقعُدُ علیها وتَوَسَّدُها.
فقال رسول اـ صلی اـ علیه وسلّم: لانّ أصْحابَ هذهِ الصُّورِ یُعَذَّبُونَ ویُقالُ لَهم: أحْیُوا ما خلقْتُم الخبر.35
)
داخل نشدن فرشتگان به خانه های آراسته به عکس
1 . (عن مُحَمَّدِ بنِ مَرْوان عن ابی عبداـ علیه السلامُ قال: قال رسولُ اـ صلی اـ علیه وآله وسَلَّمَ:
ان جبرئیلَ علیه السلام اتانی فقال: إنّما مَعاشِرَ الْمَلائِکَةِ لانَدْخُل بَیْتاً فیه کَلْبٌ ولاتِمْثالُ جَسَدٍ وَلا إناءٌ
یُبال فیه36.)
2 . (عن ابی بصیر عن ابی عبداـ علیه السلام قال: ان جبرئیلُ علیه السلام قالَ: إنّا لانَدْخُلُ بَیْتاً فیه
صورةٌ ولاکَلْبٌ ـ یعنی صورة الانسان ـ ولا بَیتاً فیه تماثیلُ)37.
3 . (عن عمروبن خالد عن ابی جعفر علیه السلام قال: قال جبرئیل علیه السلام: یا رسولَ اـ إنا
لاندخلُ بیتاً فیه صورةُ انسانٍ ولابیتاً یُبالُ فیه ولابیتاً فیه کَلْبٌ.38)
4 . (عن عبداـ بن یحیی الکندی عن ابیه ـ و کان صاحب مطهرة علی علیه السلام ـ عن علی علیه
السلام قال: قال رسول اـ صلی اـ علیه وآله وسلّم قال جبرئیلُ: انا لاندخل بیتاً فیه تمثالٌ لایُوطَأَ الحدیث
مختصراً.)39
5 . (عن ابان عن ابی عبداـ علیه السلام ان رسول اـ صلی اـ علیه وآله
وسلّم. قال: إنّ جبرئیلَ قال: إنّا لانَدْخُلُ بیتاً فیه کلب ولاصورةُ انسانٍ ولابیتاً فیه تمثال.40)
6 . (عن الصدوق فی الفقیه قال الصادق علیه السلام: لاتُصَلِّ فی دارٍ فیها کلبٌ الاّ ان یکون کلبَ
صیدٍ. وَأَغْلَقْتَ دَونَهُ باباً فلا بأسَ.
وإنّ المَلائِکَةَ لاتَدْخَلُ بیتاً فیه کلبٌ ولابیتاً فیه تماثیلَ ولابیتاً فیه بولُ مجموعٌ فی آنِیةٍ.41)
دستور به نابودکردن صورتها, مجسمه ها ونقشها:
1 . (عن ابن القدّاح عن ابی عبداـ علیه السلام قال: قال امیرالمؤمنین علیه السلام بَعَثَنی رسولُ اـِ
صلی اـ علیه وآله وسلّم فی هَدْمِ الْقُبور وَکَسْرِ الصُّوَرِ).
2 . (عن السَّکُونی عن ابی عبداـ علیه السلام قال: قال امیرالمؤمنین علیه السلام بَعَثَنی رسولُ اـِ
صلی اـ علیه وآله وسلّم الی المدینةِ فقال: لاتَدَع صورةً إلاّ مَحَوْتَها ولاقَبراً إلاّ سَوَّیّتَه ولاکَلَّباً الاّ قَتَلْتَه.42
)
نگهداری مجسمه و بازی با آن.
1 . (عن مُثَنّی رَفَعَهُ قال: التّماثیلُ لایَصْلَحُ اَنْ یُلْعَبَ بها.43)
2 . (عن علی بن جعفرٍ عن أخیه موسی أنَّه سَأَلَ أباهُ عن التماثیلِ فقال: لایَصْلَخُ اَنُْ یُلْعَبَ بِها.44).
3 . (عن علی بن جعفر عن اخیه موسی علیه السلام قال:سألتُه عن التماثیلِ هَلْ یَصْلَحُ ان یُلْعَبَ بها؟
قال: لا.45)
4 . عن هِشامِ بنِ عُرْوَةَ عن ابیه عن عائِشَةَ أنّها کانتْ تَلْعَبُ بالبَناتِ عندَ رسول اـ صلی اـ علیه وسلّم
قالت: وکانتْ تَأتینی صَوُاحِبیِ فَکُنَّ یَنقَمِعْنَ مِن رسول اـ صلی اـ علیه وسلّم. قالت: فکان رسول اـ صلی
اـ علیه وسلّم یُسَرِّ بُهُنَّ اِلیَّ.46)
5 . (عن عائِشَةَ: کنتُ اَلْعَبُ بِالْبَناتِ فی بیتِه وهُنَّ اللُّعَبُ.47)
استفاده از فرشها و پرده های دارای صورت و نقش
1 . (عن ابی بصیر عن ابی عبداـ علیه السلام قال: سألته عن الوِسادَةِ والبِساطِ یکون فیه التماثیلُ؟
فقال: لابأس به, یکون فی البیت, قلت: التماثیل؟ فقال: کلُّ شیٍ یُوطَأ فلابأس به.48)
2 . (عن زرارةَ بنَ أعْیَن عن ابی جعفرٍ علیه السلام قال: لابَأسَ بان یکونَ التماثیلُ فی البیوت اذا
غُیِّرَتْ رُوُوسُها منها وترک ما سوی ذلک.49)
3 . (عن ابی بصیر قال: قلت لابی
عبداـ علیه السلام: إنَّما یُبسَطُ عِندَناالوَسائِدُ فیها التماثیلُ ونَفْتَرِشُها؟
قال: لابأس بما یُبْسَطُ منها ویُفْتَرشُ ویُوطَأُ وانّما یُکْرَه منها ما نُصِبَ علی الحائطِ وعلی السَّرِیرِ.50)
4 . (عن محمدبن مسلم عن ابی جعفر علیه السلام قال: لابأسَ ان تکونَ التَماثیلُ فی الثَّوبِ اذا
غُیِّرَتِ الصورةُ منه.51)
5 . (عن عبداـ بن الْمُغَیْرَة قال: سمعت الرضا علیه السلام یقول: قال قائل لابی جعفرٍ علیه السلام:
یَجْلِسُ علی بِساطٍ فیه تماثیلُ؟ فقال: الأعاجِمُ تُعَظِّمُهُ وَإنّا لَنُمْتَهِنُه52)
6 . (عن ابی الحسنِ علیه السلام قال: دخل قوم علی ابی جعفرٍ علیه السلام وهو علی بِساطٍ فیه
تماثیلُ فَسَأَلوه فقال: اَرَدّتُ أن أهینَهُ.53)
7 . (عن جعفر بن بشیر عمّن ذکره عن ابی عبداـ علیه السلام قال: کانت لعلی بن الحسین علیه
السلام وَسائِدُ وَاَنّماطُ فیها تماثیل یَجلسِ علیها.54)
گرفتن مزد برای ساخت مجسمه ٌو…
1 . (عن عبداـ بن طلحةَ عن ابی عبداـ علیه السلام انه قال: من أکل السحتِ سبعةٌ إلی اَنْ قال:
والذین یصورون التماثیل.55)
ساحت مجسمه وکشیدن تصویر غیر جانداران
1 . (عن ابی العباس عن ابی عبداـ علیه السلام فی قول اـ عَزوجلّ: یَعْلَمُونَ لَهُ ما یَشاءُ مِنْ محاریبَ
وتماثیلَ. فقال: واـ ما هی تماثیل الرّجال والنساء ولکنّها الشجرُ وشِبْهُهُ.56)
2 . (عن محمد بن مسلم قال: سألتُ ابا عبداـ علیه السلام:عن تماثیلِ الشّجرِ والشّمسِ وَالْقَمَرِ فقال:
لابأس مالم یکن شیئاً من الحیوان.57)
3 . (عن زرارة عن ابی جعفرٍ علیه السلام قال:لابأس بتماثیل الشَّجرِ.58)
گزاردن نماز با لباس و انگشتر و در مکان دارای نقش
1 . (عن محمّد بن مسلم قال: سألتُ أحدَهما علیهما السلام عن التماثیلِ فی البیت. فقال: لابأس اذا
کانت عن یمینک وعن شمالک وعن خلفک اَوْ تَحتَ رجْلَیْکَ وان کانتِ فی الْقِبْلَةِ فَاَلْقِ علیها ثَوْباً.59)
2 . (فی الخصال ـ فی حدیث الأربعمأة ـ عن علی علیه السلام قال: لایَسْجُدُ الرَّجُلُ علی صورةٍ ولا
علی بِساطٍ فیه صورةٌ ویجوز ان تکونَ الصورةُ تحتَ قَدَ مَیْه او یُطْرَحَ علیها
مایُواریها ولایَعقِدُ الرَجُلُ الدّراهِمَ التی فیها صورةٌ فی ثَوْبه وهو یُصلّی ویجوز ان تکون الدّراهمُ فی
هِمیانٍ او فی ثوبٍ اذا خاف ویجعلها فی ظَهْره.60)
3 . (عن محمد بن مسلم قال: (قلت لابی جعفرٍ علیه السلام: أصَلّی والتماثیلُ قُدّامی وأنا أنْظُرُ الیها؟
قال: لا. اِطْرَحْ علیها ثوباً ولا بأس بها اذا کانت عن یمینک او شمالک او خلفک او تحتَ رِجْلِک او فوقَ
رأسک وان کانت فی القبلة فَالْقِ علیها ثَوْباً وَصَلِّ.61)
4 . (عن ابن ابی عُمَیْرٍ عن بَعضِ أصْحابِه عن ابی عبداـ علیه السلام قال: سَأَلْتُه عن التّماثیلِ تکونُ
فی البِساط لها عینانِ واَنْتَ تُصَلّی. فقال: ان کان لها عینٌ واحدةٌ فلابأس وان کان لها عینان فلا.62)
5 . (عن حمّادبن عثمان قال: سألتُ ابا عبداـ علیه السلام عن الدّراهمِ السُّودِفیها التّماثیلُ أیُصَلّی
الرَّجُلُ وهی معه؟
فقال: لابأس بذلک اذا کانتْ مُواراة.63)
6 . (عن محمد بن مسلم عن ابی جعفرٍ علیه السلام قال: لابأس اَنْ تُصَلّی علی کُلِّ التّماثیلِ اذا
جعلتَها تَحْتَکَ.64)
7 . (عن لیث المُرادی قال: قلتُ لابی عبداـ علیه السلام: الوسائدُ تکونَ فی البیت فیها التماثیلُ عن
یمینٍ او شمالٍ. فقال: لابأس مالم تکن تِجاهَ القِبْلَةِ فان کان شیئ منها بینَ بدلِک ممّا یلی القبله فغطّه
وصلّ واذا کانت معک دراهم سودفِیها تماثیل فلا تجعلها من بین یدیک واجعلها من خلفک.65)
8 . (عن محمد بن مسلم عن ابی جعفرٍ علیه السلام قال: لابأس بان تُصَلّی علی المِثال اذ جَعَلْتَه
تَحْتَکَ.66)
9 . (عن علی بن جعفر عن أخیه موسی بن جعفر علیها السلام قال: وسألتُه عن الرَّجُل هل یصلح ان
یُصَلّی فی بیت فیه أنماطٌ فیها تماثیلُ قد غطّاها؟ قال: لابأس.67)
10 . (عن علی بن جعفر عن أخیه قال: وَسَأَلْتُه عن البیتِ قَدْ صُوِّرَفیه طَیْرٌ او سَمکَةٌ او شِبْهُهُ یَلْعَبُ به
اهل البیت هل تصلحُ الصلاةُ فیه؟
قال: لا حتّی یقطع رأسُهُ او یُفْسِدَه وان کان قد صَلّی فلیس علیه إعادَةٌ.68)
11 . (عن علی بن جعفر عن أخیه علیه السلام قال وسألتُهُ عن البیت فیه الدّراهمُ السُّور فی کیسٍ او
تحتَ فِراشٍ اوموضوعةٌ فی جانب البیت فیه التماثیلَ هل تصلح
الصلاة فیه؟ قال: لابأس.69)
12 . (عن علی بن جعفرٍ عن أخیه علیه السلام قال: وسَألتُه عن رَجُلٍ کانَ فی بَیته تماثیلُ او فی
سِتْرٍولم یَعْلَم بها وهو یُصَلّی فی ذلک البیت ثم علم ما علیه؟ فقال: لیس علیه فیما لایعلم شییٌ فاذا علم
فَلْیَنْزَعِ السِّتْرَ وَلْیُکَسِّرِْ رؤسَ التَماثیلِ.70)
13 . (عن علی بن جعفر عن ابی الحسن علیه السلام قال: سألتُه عن الداروالحجرة فیها التماثیلُ
أیُصَلّی فیها؟ فقال: لاتُصَلِّ فیها وفیها شیءٌ یَسْتَقْبِلُکَ إلاّ اَنْ لاتَجِدَ بُدّاً نَتَقْطَعُ رؤوسَها وإلاّ فلا تُصَلِّ فیها.
71)
14 . (عن علی بن جعفرٍ عن أخیه علیه السلام قال: وسَأَلْتُه عَنِ الْمَسْجِدِ یَکونُ فیه الْمُصَلّی تَحْتَه
الفلُوسُ والدّراهِمُ البیضُ اوالسُّودُ هَلْ یَصْلَح القیامُ علیها وهو فی الصَلاةِ؟
قالَ: لابأسَ.72)
15 . (عن الحلبی قال: قال ابو عبداـ علیه السلامُ: رُبَما قُمْتُ فَاَصَلّی وبینَ یَدَیَّ اَلْوِسادةُ وفیها تماثیلُ
طیرٍ فجعلتُ علیها ثوباً.73)
16. (فی الفقیه قال الصادق علیه السلام: لابأس بالصّلاةِ وانتَ تَنْظُرُ الی التَصاویرِ اذا کانت بعینٍ واحدةٍ.
74)
17 . (عن عبداـ بن سنان عن ابی عبداـ علیه السلام: أنَّه کَرِهَ اَنْ یُصَلّی وعلیه ثوبٌ فیه تماثیلُ.75)
18 . (عن عبدالرحمن بن الحجّاج عن ابی عبداـ علیه السلام اَنَّه سُئِلَ عن الدّراهمِ السُّودِ تکون مع
الرَّجُلِ وهو یصلّی مربوطةٌ او غیرُ مَرْبُوطَةٍ فقال: ما اشتهی ان یُصلّی ومعه هذه الدراهمُ التی فیها التماثیلُ
ثم قال: ما للناس بُدُّ من حِفْظِ بَضایِعِهم فان صلَی وهی معه فَلْتَکُنْ من خَلْفِه ولا یَجْعَل شیئاً منها بینه.76
)
19 . (عن اسماعیلَ بنَ بَزیعٍ عن ابی الحسن الرضا علیه السلام أنَّه سألَه عن الصَلاةِ فی ثَوْبِ الْمُعَلَّم
فَکَرِهَ ما فیه من التماثیل77).
20 . (عن محمدبن مسلم قال سألتُ ابا جعفرٍ علیه السلام عَنِ الرَّجُلِ یُصَلّی وفی ثوبه دَراهِمُ فیها
تماثیلُ فقال: لابأس بذلک.78)
21 . (عن سَعْدِبنِ اسماعیلَ عن أبیهِ قال: سألتُ ابا الحسن الرضا علیه السلام عَنِ الْمُصَلّی والْبِساطُ
یکونُ علیه تماثیلُ أیَقُومُ علیه فَیُصَلّی أم لا؟ فقال: واـ إنّی لأکره.
وعن رجلٍ دَخَلَ علی رَجُلٍ عنده بساط
علیه تمثالٌ فقال: أتَجِدُ هیهنا مِثالاً؟ فقال: لاتَجْلِسْ علیه ولا تُصَلِّ علیه.79)
22 . (عن عمّادِ عن ابی عبداـ علیه السلام ـ فی حدیث ـ عن الثَوْبِ یکونُ فی عَلَمِه مثالُ طَیْرٍ او
غیرِ ذلک أیُصَلّی فیه؟ قال: لا. وعن الرَّجُلِ یَلْبس الخاتَم فیه نَقْشُ مِثالِ الْطَیْرِ او غیرِ ذلک قال:لاتجوز
الصلاة فیه.80)
23 . (عن علی بن جعفرٍ عن أبیه قال: سألتُه عن الرَّجُلِ یَصْلَحُ ان یُصَلّی فی بیتٍ علی بابِه سِتْرٌ خارجٌ
فیه تماثِیلُ ودُونَه مما یَلی البیتَ سِتْرٌ آخَرُ لیس فیه تماثیلُ, هل یَصْلَحُ اَنْ یُرخی السِّتْرُ الّذی لیس فیه
تماثیلُ حتی یحولَ بَینَه وبینَ السِتْرِ الّذی فیه التماثیلُ او یجیف الباب دُونَه ویُصلّی فیه؟
قال: لابأس قال: وسألتُه عن الثوب یکون فیه التماثیلُ او فی عَلَمِه أیُصَلّی فیه؟ قال: لایُصَلّی فیه81).
24 . (عن علی بن جعفرٍ عن أخیه قال: وسألتُه عن الْخاتم یکون فیه نقشُ تماثیلَ سَبُعٍ او طَیْرٍ یُصَلّی
فیه؟ قال: لأبأس.82)
( عن سَماعَةَ بنَ مِهْران عن ابی عبداـ علیه السلام فی لباس الحریر والدیباج فقال: أمّا فی الحربِ فلا
بأس وان کان فیه التماثیلُ.83)
25 . (عن محمد بن اسماعیلَ بن بزیع قال: سألتُ اباالحسن علیه السلام عن الصَلاة فی الثوبِ
الدّیباج فقال: مالم یکن فیه التماثیلُ فلابَأسَ.84)
26 . (عمروبن ابراهیم الهمدانی رفع الحدیثَ قال: قال ابوعبداـ علیه السلام لابأس اَنْ یُصَلّی الرَّجُلُ
والنّارَ والسِّراجُ والصورةُ بین یَدَیْهِ ان الذی یُصَلّی له أقرب الیه من الذی بین یَدَیْه.85)
27 . (محمد بن عثمان العمری عن صاحب الزمان علیه السلام فی جواب مسأئلُه. أمّا مأسأَلتَ عنه من
أمْرِ الْمُصَلّی والنَّارُ والصورةُ والسِّراجُ بین یَدَیْه وانّ الناسَ قد اخْتَلَفُوا فی ذلک قَبِلَکَ فانّه جائز لمن لم
یکن من اولاد عبدة الاصنام والنیران.86)
28 . (عن انس, قال: کان قِرامٌ لعائِشَةَ سَتَرَتْ به جانب بیتِها فقال لها النبی صلّی اـ علیه وسلم:
أمیطی عنّی فانه لاتزالُ تصاویرُهُ تَعرُضُ لی فی صلاتی.89)
پی نوشتها
1 . (فروع کافی), ج6/526; (مرآت العقول), ج22/437; (محاسن) /416; (وافی), ج20/797; (وسائل
الشیعه), ج3/560.
2 . (تهذیب الاحکام), ج1/461; (محاسن), برقی /612; (بحارالانوار), ج82/19; (وسائل الشیعه),ج3/
562.
3 . (محاسن), برقی/614; (وسائل الشیعه), ج3/562.
4 . (من لایحضره الفقیه), ج4/10; (امالی), شیخ صدوق /255; (وسائل الشیعه), ج3/322; ج12/220
.
5. (خصال)/635; (مستدرک الوسائل), ج13/210.
6 .
7 . (صحیح مسلم), ج3/1667; (صحیح بخاری), باب 91, ج5959; (فتح الباری, شرح صحیح
بخاری) ابن حجر عسقلانی/387; (شرح صحیح بخاری) کرمانی, ج21/134.
8 . (محاسن)/616.
9 . (مستدرک الوسائل), ج3/454; (وسائل الشیعه), ج3/562.
10 . (محاسن)/612; (من لایحضره الفقیه), ج1/189; (روضة المتقین), ج1/483; (تهذیب الاحکام),
ج1/459; (ملاذالاخبار), ج3/293; (بحارالانوار), ج82/16; (معانی الاخبار)/181; (الاخبار الدخیله), ج1/
49; (وسالئل الشیعه), ج3/562.
11 . (صحیح مسلم), ج3/1671; (صحیح بخاری), باب 6, ح5953; (فتح الباری), ج10/385.
12 . (صحیح بخاری), باب 96, ح5962; (فتح الباری), ج10/393.
13 . (فروع کافی), ج6/527; (مرآت العقول), ج22/438; (محاسن) /615; (وافی), ج2/799;
(وسائل الشیعه), ج3/560.
14 . (فروع کافی), ج6/528; (مرآت العقول), ج22/440; (وافی), ج20/800;(وسائل الشیعه), ج3/
561.
15 . (محاسن)/616.
16 . (خصال), ج1/108; (ثواب الاعمال)/266; (وسائل الشیعه), ج12/221.
17 . (مستدرک الوسائل), ج3/453; (غوالی اللآلی), ج1/122; (مسند) احمدبن حنبل, ج1/216, 241
, 246.
18 . (من لایحضره الفقیه), ج4/10; (روضة المتقین), ج14/147; (امالی), صدوق/345; (وسائل
الشیعه), ج12/220.
19 . (منیة المرید), شهید, تحقیق رضا مختاری /281, انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی, قم;
(مستدرک الوسائل), ج13/210; (مسند) احمد بن حنبل,
ج1/407.
21 . (مستدرک الوسائل), ج13/211; (غوالی اللآلی), ج1/148; (مسند) احمدبن حنبل, ج2/4.
22 . (مستدرک الوسائل), ج13/211; (غوالی اللآلی), ج1/122.
23 . (فروع کافی), ج6/527; (مرآت العقول), ج22/438; (محاسن) ج/616; (وسائل الشیعه), ج3/
561.
24 . (تهذیب الاحکام), ج1/461; (محاسن) /612;(بحارالانوار), ج82/19; (وسائل الشیعه), ج3/562
.
25 . (محاسن)/617; (وسائل الشیعه), ج3/563.
26 . (محاسن)/621; (وسائل الشیعه), ج3/564.
28 . (مستدرک الوسائل), ج3/453.
29 . (نهج البلاغه),صبحی صالح خطبه 160.
30 . (صحیح مسلم), ج3/1666.
31 . (همان مدرک).
32 . (همان مدرک)/1667.
33 . (همان مدرک)/1668.
34 . (همان مدرک).
35 . (همان مدرک)/1669. ونیز ر.ک: (صحیح بخاری), باب 90, 91, 92; (فتح الباری), ج10/385 ـ
391.
36 . (فروع کافی), ج6/527; (مرآت العقول); ج3/393; ج15/299; ج22/438; (تهذیب الاحکام),
ج2/377; (محاسن)/615; (خصال), ج1/68; (وسائل الشیعه), ج3/464.
37 . (فروع کافی), ج6/527; (مرآت العقول), ج22/438; (محاسن)/614; (بحارالانوار), ج76/391;
(وسائل الشیعه), ج3/465.
38 . (فروع کافی), ج3/393; (مرآت العقول), ج15/299; (تهذیب الاحکام), ج2/377; (محاسن)/
615; (بحارالانوار), ج76/159; (وافی), ج20/798; (وسائل الشیعه), ج3/465.
39 . (فروع کافی), ج6/528; (مرآت العقول), ج22/441; (محاسن)/615; (وافی), ج20/799;
(وسائل الشیعه), ج33/465.
40 . (محاسن)/614; (بحارالانوار), ج83/291; (وسائل الشیعه), ج3/465.
41 . (من لایحضره الفقیه), ج1/246; (روضة المتقین), ج2/119; (وافی), ج7/459; (وسائل الشیعه),
ج3/465 و نیز ر . ک: (سنن ترمذی), ج4/200; (صحیح مسلم), ج3/1664.
42 . (فروع کافی), ج6/440; (مرآت العقول), ج22/440 ـ 441; (محاسن)/614; (بحارالانوار), ج79/
286; (وسائل الشیعه), ج3/562.
43.
44 .
45 .(قرب الاسناد)/295; (محاسن)/185, 618; (بحارالانوار), ج83/288; (وسائل الشیعه), ج3/563
; ج12/221.
46 . (صحیح مسلم), ج4/1890; (فتح الباری), ج10/526; الاحکام السلطانیه)/251.
47 . (صحیح مسلم), ج4/1891.
48 . (فروع کافی), ج6/527; (مرآت العقول), ج22/439; (وافی), ج20/805.
49 . (فروع کافی), ج6/527; (مرآت العقول), ج22/439; (محاسن) /619; (وافی), ج20/801;
(وسائل الشیعه), ج3/564.
50 . (تهذیب الاحکام), ج6/381; ج7/135; (ملاذالاخیار), ج10/403; ج11/199; (وافی), ج20/806;
(وسائل الشیعه), ج12/220.
51 . (تهذیب الاحکام), ج2/363; (وسائل الشیعه), ج3/320.
52 . (فروع کافی), ج6/477; (مرآت العقول), ج22/369; (وافی), ج20/369; (وافی),20/805;
(وسائل الشیعه), ج3/563.
53 . (مکارم الاخلاق)/132, اعلمی بیروت; (وسائل الشیعه), ج3/565.
54 . (فروع کافی), ج6/477; (مرآت العقول), ج22/368; (وافی), ج20/806.
55 . (مستدرک الوسائل), ج13/210.
56 . (فروع کافی), ج6/367, 439; (مرآت العقول), ج22/367, 439; (محاسن)/688; (وسائل
الشیعه), ج3/561; ج12/219.
57 . (محاسن)/619.
58 . (وسائل الشیعه), ج12/220; ج3/564.
59 . (فروع کافی), ج3/392; (مرآت العقول),ج15/297; (وافی), ج7/463; (وسائل الشیعه), ج3/
317, 462.
60 . (خصال), ج2/226; (وسائل الشیعة), ج 3/318.
61 . (تهذیب الاحکام), ج2/226; (ملاذالاخیار), ج4/233, (وافی), ج7/463; (وسائل الشیعه), ج3/
318, 461.
62 . (فروع کافی), ج3/392; (مرآت العقول), ج15/297; (تهذیب الاحکام), ج2/363; (ملاذ
الاخیار), ج4/588; (وسائل الشیعة), ج3/319, 462.
63 . (فروع کافی), ج3/402;(مرآت العقول), ج15/317; (تهذیب الاحکام), ج2/364; (ملاذ
الاخیار),
ج4ج589; (وسائل الشیعة), ج3/319.
64 . (تهذیب الاحکام), ج2/363; (ملاذالاخیار), ج4/588; (من لایحضره الفقیه), ج1/245; (روضة
المتقین), ج2/119; (وافی), ج7/464; (وسائل الشیعه), ج3/319.
65 . (تهذیب الاحکام), ج2/363; (ملاذالاخیار), ج4/588; (من لایحضره الفقیه), ج1/245; (روضة
المتقین), ج2/119; (وافی), ج7/464; (وسائل الشیعه), ج3/319.
66 . (تهذیب الاحکام), ج2/312; (ملاذالاخیار), ج4/462; (وافی), ج7/464; وسائل الشیعه), ج3/
320.
67 . (قرب الاسناد)/185, (بحارالانوار), ج83/289; (وسائل الشیعه), ج3/321.
68 . (قرب الاسناد)/185, 620; (بحارالانوار), ج83/288; (وسائل الشیعه), ج3/45.
69 .(قرب الاسناد), /185, (بحارالانوار), ج83/290; (وسائل الشیعه), ج3/321.
70 . (قرب الاسناد)/186; (بحارالانوار), ج83/290, (وسائل الشیعه), ج3/321.
71 .(فروع کافی), ج6/527; (مرآت العقول), ج22/440; (محاسن)/620; (قرب الاسناد)/186;
(بحارالانوار), ج83/288; (وافی) ج7/463; (وسائل الشیعه), ج3/321.
72 . (قرب الاسناد)/186; (بحارالانوار), ج83/290; (وسائل الشیعه), ج3/321, 463.
73 . (تهذیب الاحکام), ج2/226; (ملاذ الاخیار), ج4/233; (مکارم الاخلاق) /132; (وافی), ج7
/464.
74 . (من لایحضره الفقیه), ج1/246; (روضة المتقین), ج2/119; (محاسن)/620; (وافی), ج7/465;
(وسائل الشیعه), ج3/463, 464.
75 .(فروع کافی), ج3/402; (مرآت العقول), ج15/317; (من لایحضر الفقیه), ج1/256; (روضة
المتقین), ج2/143.
76 . (من لایحضره الفقیه), ج1/256; (روضة المتقین), ج2/143; (فروع کافی), ج3/402; (مرآت
العقول), ج15/318; (وسائل الشیعه), ج3/317.
77 . (من لایحضره الفقیه),ج1/264; (روضة المتقین), ج2/163.
78 . (تهذیب الاحکام), ج2/363; (ملاذ الاخیار) ج4/588; (وسائل الشیعه), ج3/318, 319.
79 . (تهذیب الاحکام), ج2/370; (ملاذالاخیار), ج4/603; (وافی),ج7/465; (وسائل الشیعه),
ج3/320.
80 . (تهذیب الاحکام), ج2/372; (ملاد الاخیار), ج4/607; (من لایحضره الفقیه), ج1/255; (روضة
المتقین), ج2/142; (وسائل الشیعه), ج3/320.
81 . (محاسن)/617; (قرب الاسناد)/185; (بحارالانوار), ج83/288; (وسائل الشیعه), ج3/320.
82 . (قرب الاسناد)/211; (بحارالانوار), 83/252.
83 . (فروع کافی), ج6/453; (مرآت العقول), ج22/333; (تهذیب الاحکام), ج1/208; (ملاذ
الاخیار), ج4/190; (من لایحضره الفقیه), ج1/264; (روضة المتقین), ج2/161; (استبصار), ج1/386.
84 . (تهذیب الاحکام), ج2/208; (ملاذالاخیار), ج4/190; (استبصار, ج1/386; (وسائل الشیعه), ج3
/268.
85 . (تهذیب الاحکام), ج2/326; (ملاذ الاخیار), ج4/232; (استبصار), ج1/396; (من لایحضره
الفقیه),ج1/251; (روضة المتقین),ج2/133.
86 . (اکمال الدین), ج2/521; (وسائل الشیعه), ج3/460.
89 . (صحیح بخاری), کتاب اللباس, باب 93; (فتح الباری), ج10/391; (الفقه علی مذاهب الاربعه),
ج1/378.
منابع و مدارک;کتابهای تفسیری
* (تبیان),
شیخ طوسی, ج1/236, داراحیاء التراث العربی, بیروت.
* (مجمع البیان), امین الاسلام طبرسی, ج1/243, دارمکتبة الحیاة, بیروت.
* علی بن ابراهیم قمی, ج2/270.
* (الجامع الاحکام القرآن), قرطبی, ج13/221; ج14/271; ج18/307, دارالکتاب العربی لطباعة والنشر
.
* (احکام القرآن), ابن عربی, تحقیق, علی محمد البجاری, خ4/1598, دارالمعرفة, بیروت.
* (کشّاف), جاراللّه زمخشری, ج3/282, دارالمعرفة, بیروت.
* (بیضاوی, ج2/257.
* (روح المعانی), آلوسی, ج8/118, دارالفکر, بیروت.
* (المنار) سید رشید رضا, ج9/105, دارالمعرفة, بیروت.
* (الفرقان), دکتر صادقی, ج22/247, اعلمی, بیروت.
کتابهای روایی
* (فروع کافی), ثقة الاسلام کلینی, ج3/391, 392, 393, 394;
ج6/526; دارالتعارف, بیروت.
* (من لایحضره الفقیه) شیخ صدوق, ج1/190 ـ 240: ج2/119, 142, 143, 163. انتشارات اسلامی,
وابسته به جامعه مدرسین, قم.
* (تهذیب الاحکام) شیخ طوسی, ج1/459, ح142; ج2/203, 226, 312, 355, 363, 370, 372,
377.
* (استبصار) شیخ طوسی, ج1/394.
* (محاسن) برقی, تحقیق محدث ارموی/612, دارالکتب الاسلامیه, تهران.
* (قرب الاسناد), حمیری/185 ـ 186,مؤسسه آل البیت, قم.
* (وافی), فیض کاشانی, ج7/458 ـ 465; ج20/797, مکتبة امیرالمؤمنین, اصفهان.
* (بحارالانوار), علامه مجلسی, ج76/159; ج79/281; ج82/16; ج83/243, 288, 293, 327; ج10/
132, 136, مؤسسة الوفاء, بیروت.
* (وسائل الشیعه), شیخ حرّ عاملی, تحقیق ربانی شیرازی, ج2/868, 869; ج3/317, 322, 461,
464, 560, 564, 493; ج12/219, داراحیاء التراث العربی, بیروت.
* (مستدرک الوسائل), محدث نوری, ج3/453; ج13/210, مؤسسه آل البیت, قم.
* (مرآت العقول), علامه مجلسی, ج/299; ج22/366, 437.
* (ملاز الاخبار), علامه مجلسی, ج3/293;ج4/190, 233, 462, 587, 588, 607, 620.
* (امالی) شیخ صدوق/345, مجلس66, مؤسسه اعلمی, بیروت.
* (علل الشرایع), شیخ صدوق, ج2/342, داوری, قم.
* (کمال الدین), شیخ صدوق, تحقیق علی اکبر غفاری, ج2/521.
* (مصابیح الانوار), سیّد شبر,ج2/188.
* (احتجاج), طبرسی, تحقیق سید محمد باقر خرسان ج2/299, مصطفوی, قم.
* (مکارم الاخلاق), طبرسی/132, مؤسسه اعلمی, بیروت.
* (روضة المتقین) ملا محمد تقی مجلسی, ج1/483; ج2/483; ج2/119, 142, 143, 163, بنیاد
فرهنگ اسلامی کوشانپور, تهران.
* (خصال), شیخ صدوق, ج1/108, ج2/627, 635, انتشارات اسلامی, قم.
* (معانی الاخبار) تحقیق علی اکبر غفاری/181, دارالمعرفة, بیروت.
* (ثواب الاعمال وعقاب الاعمال), تحقیق علی اکبر غفاری /266, مکتبة الصدوق, تهران.
* غوالی اللآلی) ابن ابی جمهور أحسائی,
ج1/122, 148.
* (الاخبار الدخیله), شیخ محمد تقی تستری, ج1/49.
* (صحیح مسلم), ج3/1664; ج4/1890.
* (شرح صحیح بخاری), ابن حجر عسقلانی, ج10/391, 526.
* (شرح صحیح بخاری), کرمانی, ج21/134.
* (مسند) احمد حنبل, ج1/216, 241, 246, 407; ج2/4, 145.
کتابها و رساله های فقهی
* (مقنعه), شیخ مفید/151, انتشارات اسلامی, وابسته به جامعه مدرسین.
* (نهایة), شیخ طوسی /99, 100, 108, 363, 403, دارالکتاب العربی, بیروت.
* (مبسوط), شیخ طوسی, تحقیق سید محمد تقی کشفی, ج1/83, 84, 86, 160, 236; ج4/322 ـ
323, المکتبة المرتضویة.
* (خلاف), شیخ طوسی, ج1/506, 507, انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین, قم.
* (سرائر), ابن ادریس, ج1/263, 270; ج2/215.
* (معتبر), محقق حلّی, ج10/304; ج2/98 ـ 114,مؤسسه سیّد الشهداء, قم.
* (مختلف الشیعه), محقق حلّی ج2/85, 86, 87, 110; ج5/13, 14,انتشارات اسلامی, وابسته به
جامعه مدرسین, قم.
* (تذکره), علامه, ج1/88, 99; ج2/582, 578, 579.
* (تحریرالاحکام), ج1/31, 33, 161.
* (منتهی المطلب),ج1/234; ج2/1013.
* (نهایة الاحکام), ج1/346, 348; ج2/467, 469, مؤسسة آل البیت.
* (ذکری) شهید /69, 76, 147, بصیرتی, قم.
* (دروس), ج1/147, 152, 155; ج2/163, انتشارات اسلامی, وابسته به جامعه مدرسین, قم.
* (تنقیح الرائع), فاضل مقداد, ج2/11, کتابخانه مرعشی نجفی, قم.
* (مجمع الفائدة والبرهان), محقق اردبیلی, ج2/92, 93, 138, 156; ج8/56, انتشارات اسلامی,
وابسته به جامعه مدرسین,قم.
* (مدارک الاحکام), ج3/214, مؤسسه آل البیت, قم.
* (جامع المقاصد), محقق کرکی, ج2/114, ج4/22, مؤسسه آل البیت, قم.
* (روض الجنان), شهید ثانی, /212, 237, مؤسسه آل البیت, قم.
* (شرح لمعه) شهید ثانی, ج1/52, 54, 55, 90, 94, 97.
* (مسالک), ج1/24, 165.
* (کشف اللثام), فاضل هندی, ج1/193,
198, 203, عبدالحسین سمسار, اصفهان.
* (ذخیرة المعاد), محقق سبزواری/231, 250, مؤسسه آل البیت, قم.
* (کفایة الاحکام), محقق سبزواری/85, مدرسه صدر, اصفهان.
* (ریاض المسائل), سید علی طباطبایی, ج3/220, انتشارات اسلامی, وابسته به جامعه مدرسین, قم.
* (ریاض المسائل), ج1/501, چاپ قدیم.
* (حبل المتین), شیخ بهایی/163, 187, بصیرتی,قم.
* (حدائق الناضره), شیخ یوسف بحرانی, ج7/154, 158, 277; ج18/98.
* (مستند الشیعه), فاضل نراقی, ج1/298; ج2/337, مکتبة مرتضویة.
* (کشف الغطاء), شیخ جعفر کاشف الغطاء, /216.
* (مطالع الانوار), حجت الاسلام شفتی, ج1/188, 190, 205.
* (موسوعة البرغانی), شیخ محمد صالح برغانی قزوینی, ج5/119, 121, ج6/53, 56, 143, 145,
نمایشگاه دائمی کتاب.
* (مفتاح الکرامه), سید جواد جبل عاملی, ج2/191, 219; ج4/47, مؤسسه آل البیت, قم.
* (جواهر الکلام), محمد حسن نجفی,ج8/271, 272, 384, 393, ج22/41, 43, داراحیاء التراث
العربی, بیروت.
* (مکاسب), شیخ انصاری/23, چاپ تبریز.
* (عروة الوثقی), سید کاظم یزدی, فصل فی الامکنة المکروهة وفصل فیما یکره من اللباس حال
الصلاة, اسلامیه.
* (مصباح الفقاهه), حاج آقا رضا همدانی /168, 194.
* (الفقه), سید محمد شیرازی, ج12/430.
* (فقه الصادق), سید صادق روحانی, ج11/169.
* (حدود الشریعه), شیخ محسن آصفی, ج1/391.
* (جامع المدارک), سید احمد خوانساری, ج3/13, 14.
* (المواهب فی احکام المکاسب), جعفر سبحانی/340.
* (الفقه علی المذاهب الاربعه), عبدالرحمن جزیری, ج1/278; ج2/39.
* (الاحکام السلطانیه), ماوردی/251; ابویعلی/294, انتشارات دفترتبلیغات حوزه علمیه قم.
* (السراج الوهاج), شیخ محمد زهرا غمراوی (شرح منهاج یحیی نووی) /396, 397, مکتبة صبا.
* (مغنی) ابن قدامه, ج8/14.
* (نیل الاوطار), شوکانی, ج2/72.
* (الیواقیت والدرر فی احکام التماثیل والصور), سید ابراهیم صاحب هندی,
چاپ هند, موجود در کتابخانه آیة اللّه مرعشی نجفی, به شماره 88470, مسلسل 89109, قفسها
283, ردیف 12, شماره 12.
* (احکام التصویر فی الفقه الاسلامی), الشیخ محمد الحبش, دارالخیر, بیروت.
* (رأی الدین فی الصور والتماثیل), عبدالمجید وافی, چاپ شده در مجله (رسالة الاسلام), شماره 13,
سال 13/348, دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه, قاهره.
کتابهای تاریخی
* (الاصنام), هشام بن محمد کلبی, ترجمه سید محمد رضا جلالی نائینی /51,52, 53, 58, 620, 896
.
* (اخبار مکه), ابی الولید محمد بن عبداللّه بن احمد ازرقی, ج1/116 ـ 174, شریف رضی, قم.
* (تاریخ تمدن), ویل دورانت, ج1/105, 179, 222, 225, 228, 299, 956, 957; ج4/205, 345, 350
, 353,آموزش انقلاب اسلامی.
* (تاریخ تمدن اسلام و عرب), گوستاولوبون, ترجمه فخر داعی گیلانی/655 ـ 658.
* (تاریخ تمدن اسلام), جرجی زیدان, ترجمه جواهر کلام/620, 896, امیرکبیر.
* (مبانی هنر معنوی), مجموعه مقالات, حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی, تهران.
* (الأعمال الکامله), دکتر زکی محمد حسن,ج2, الفن اسلامی فی مصر; ج3, فنون الاسلام; ج5,
الفنون الایرانیه; ج6, التصویر فی الاسلام عندالفرس; ج7, فی الفنون الاسلامیه; ج9, الصین وفنون
الاسلام, دارالرائد العربی, بیروت.
* (دائرة المعارف الاسلامیه), ج14/372, دارالمعرفة, بیروت.
* (دائر المعارف), بطرس بستانی, ج/6/137; ج8/591, دارالمعرفة, بیروت.
* فصلنامه (هنر) شماره, 20/126; شماره 23/9, 63; شماره 22/124 وزارت ارشاد.
* (هنر در قلمرو مکتب), جواد محدثی 280/ ـ 311, مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی, قم.
* (کارنامه اسلام), دکتر زرین کوب/150, امیرکبیر.
* (کتاب سوره, جنگ چهارم), محسن مخملباف,حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
* (مقدمه ای برهنر اسلامی), محسن مخملباف, حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
* (کیهان فرهنگی), سال دوّم, شماره 10.
* (کیهان اندیشه), شماره 50/21.
)