بررسی قاعدۀ فقهی حرمت تغریر جاهل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار جامعة المصطفی العالمیة قم، قم، ایران.

چکیده

تغریر جاهل ـ چه با کتمان حقیقت و چه با اظهار خلاف آن ـ در صورت وجود شرایط مشخص، حرام است و این از قواعد فقهی مشهور است که در موارد گوناگون و حتی در مسائل مستحدثه، مورد اشاره و استناد قرار گرفته، ولی همه جوانب آن ـ در یک اثر مستقل و متمرکز ـ به شکل تفصیلی بررسی نشده است. این مقاله برای نخستین‌بار با روش تحقیق توصیفی۔تحلیلی و اسناد کتابخانه‌ای‌‌، مفاد‌‌، ادله حجیت (آیات‌‌، روایات‌‌، عقل‌‌، قواعد فقهی و اطلاق برخی ادله) و قلمرو این قاعده را بررسی و روشن می‌سازد تا مورد توجه جدّی فقها در استنباط فقهی قرار گیرد. برخی قواعد فقهی ‌‌همچون حرمت تسبیب به حرام‌‌، وجوب اعلام جاهل در اعطاء‌‌، وجوب ارشاد جاهل‌‌، نفی غرر‌‌، حرمت کتمان حقیقت و حرمت اعانه بر گناه، می‌توانند دلیل یا شاهدی بر صحت این قاعده فقهی باشند. این قاعده گزاره‌‌‌ای است که شامل حکم فقهی کلی بوده و همه یا بیشتر باب‌های فقه را پوشش می‌دهد و قابل تطبیق بر موارد جزئی است و از همین‌رو، استثناءپذیری آن در برخی موارد اختلالی در صحت و حتی کلیت آن ایجاد نخواهد کرد؛ زیرا همه قواعد ـ اعم از فقهی و غیرفقهی ـ در برخی موارد، استثناء می‌پذیرند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Examination of Jurisprudential Principle of Deceiving the Uninformed Person as Harram

نویسنده [English]

  • akbar mahmoudi
Assistant professor at al-Mustafa University, Qom, Iran.
چکیده [English]

Deceiving the Uninformed Person (Taqrir Jahil) is forbidden, either with the concealment of the truth or expressing something against it - if specific conditions exist and this is one of the famous jurisprudential principles that has been mentioned and cited in various cases and even in the novel issues of jurisprudence. However, But all its aspects have not been elaborated in a centralized independent work. This paper, for the first time, through descriptive-analytical research methodologies and library documents, examines and clarifies the contents, argument of the jurisprudence (Qur'anic verses, narrations, reason, jurisprudential rules and the application of some arguments) and the scope of this principle so that the jurists' attention can be taken seriously in jurisprudential inference. Some jurisprudential principles, such as principle of Tasbib (wasting) as forbidden, the necessity of uninformed person in giving, the necessity of guidance of the uninformed person, the denial of Gharar (uncertainty), the concealment of the truth and the relying on sin, can be evidence or proof for the validity of this jurisprudential principle. This is a propositional rule that includes the general jurisprudential ruling and covers all or most of the jurisprudential topics and is applicable to minor cases. Therefore, in some cases, not taking exception will not disrupt its accuracy or even its generality since all the principles including jurisprudential and non- jurisprudential take exceptions in some cases.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Taqrir
  • Jahil
  • Iqra'
  • being uninformed about reality
  • Izlal
  • the reason for igno-rance
  • jurisprudential principle

مراجع

1. قرآن کریم.
2. ابن بابویه قمی، محمد بن علی (شیخ صدوق) (1403ق)، الخصال‌‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
3. ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق) (1404ق)، کتاب من لایحضره الفقیه، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
4. ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق) (1415ق)، المقنع‌‌، قم: مؤسسه امام هادی(علیه السلام).
5. احسائی‌‌، محمد (1403ق)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم: بی‌نا.
6. استرآبادی‌‌، محمدامین (1424ق)، الفوائد المدنیه‌‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
7. اشعری‌‌، احمد (1408ق)، النوادر‌‌، قم: مدرسه امام مهدی(عج).
8. انصاری‌‌، مرتضی‌‌ (شیخ انصاری)‌‌ (1420ق)، کتاب المکاسب، چ2، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
9. بجنوردی‌‌، سیدمحمدحسین (1419ق)، القواعد الفقهیه‌‌، قم: نشر الهادی(علیه السلام).
10. بحرانی‌‌، یوسف (1363)، الحدائق الناضره‌‌‌‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
11. برقی‌‌، احمد (1371ق)، المحاسن، چ2، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
12. تمیمی‌‌، نعمان (1383ق)، دعائم الاسلام‌‌، قاهره: دارالمعارف.
13. جوهری‌‌، اسماعیل (1429ق)، معجم الصحاح، چ3، بیروت: دارالمعرفه.
14. حرّ عاملی‌‌، محمد‌ بن حسن (شیخ حرّ عاملی‌‌) (1409ق)، وسائل الشیعه‌‌، قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام).
15. حمیری‌‌، عبداللّه (1413ق)، قرب الإسناد‌‌، قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام).
16. حناط‌‌، عاصم (1405ق)، أصل عاصم‌‌، ضمن «الأصول الستة عشر»، چ2، قم: دارالشبستری.
17. خوئی‌‌، سیدابوالقاسم (1365ق)، المستند فی شرح العروة الوثقی‌‌، قم: مدرسه دارالعلم.
18. خوئی‌‌، سیدابوالقاسم (1377ق)، مصباح الفقاهه‌‌، قم: مکتبه داوری.
19. رازی‌‌، احمد (1387)، ترتیب مقاییس اللغه‌‌، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
20. راغب‌‌، حسین (1427ق)، مفردات ألفاظ القرآن، چ2، قم: طلیعه نور.
21. زامل‌‌، عبدالمحسن (1422ق)، شرح القواعد السعدیه‌‌، ریاض: داراطلس الخضراء.
22. سبحانی‌‌، جعفر (1427ق)، مصادر الفقه الإسلامی و منابعه‌‌، قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
23. سدلان‌‌، صالح (1417ق)، القواعد الفقهیة الکبری‌‌، ریاض: داربلنسیه.
24. شعیری‌‌، محمد (بی‌تا)‌‌، جامع الأخبار‌‌، نجف: مطعبة حیدریه.
25. طباطبایی‌‌، سیدعلی (1418ق)، ریاض المسائل‌‌، قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام).
26. طبرسی‌‌، فضل (1372)، مجمع البیان، چ3، تهران: ناصر خسرو.
27. طوسی‌‌، محمد بن حسن (شیخ طوسی‌‌) (1363)، الإستبصار، چ3، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
28. طوسی‌‌، محمد بن حسن (شیخ طوسی‌‌) (1365)، تهذیب الأحکام، چ4، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
29. طوسی‌‌، محمد بن حسن (شیخ طوسی‌‌) (1991م)، التبیان‌‌، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
30. عاملی‌‌، زین‌الدین (1409ق)، منیة المرید‌‌، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
31. علامه مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالأنوار، چ2، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
32. فرحی‌‌، سیدعلی (1431ق)، تحقیق فی القواعد الفقهیه، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
33. فیض کاشانی‌‌، محمدمحسن (1406ق)، الوافی‌‌، اصفهان: کتابخانه امیرالمؤمنین(علیه السلام).
34. فیومی‌‌، احمد (1425ق)، المصباح، چ3، قم: دارالهجره.
35. کراجکی‌‌، محمد (1410ق)، کنز الفوائد‌‌، قم: دارالذخائر.
36. کلینی‌‌، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، چ4، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
37. متقی‌نژاد‌‌، مرتضی (1397)، «قاعده قبح اغراء به جهل و کاربست آن در علم کلام»، مجله پژوهش‌های اعتقادی کلامی، 8(30)، ص135-152.
38. مراغی‌‌، سیدمیرعبدالفتاح (1425ق)، العناوین، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
39. مرکز فرهنگ و معارف قرآن (1391)، دائرةالمعارف قرآن کریم‌‌، قم: بوستان کتاب.
40. مشکینی‌‌، علی (1384)، مصطلحات الفقه، چ4، قم: دفتر نشر الهادی(علیه السلام).
41. مصطفوی‌‌، سیدمحمدکاظم (1417ق)، القواعد، چ3، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
42. مظفر‌‌، محمدرضا (1415ق)، اصول‌ الفقه، چ2، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
43. معزّی‌‌، اسماعیل (1419ق)، جامع أحادیث الشیعه، چ2، قم: مؤلف.
44. مقدّس‌‌، احمد (1421ق)، زبدة البیان، چ2، قم: انتشارات مؤمنین.
45. مکارم‌‌، ناصر (1411ق)، القواعد الفقهیه‌‌، قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین(علیه السلام).
46. موسوی خمینی‌‌، سیدروح‌اللّه (امام خمینی) (بی‌تا)، تحریر الوسیله‌‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
47. نجفی‌‌، محمدحسن (صاحب جواهر)‌‌ (1362)، جواهر الکلام، چ7، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
48. نراقی‌‌، احمد (1427ق)، عوائد الأیام‌‌، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
49. هاشمی‌‌، سیدمحمود و همکاران (1395)، فرهنگ فقه، ج6‌‌‌‌، قم: مؤسسه دائرةالمعارف فقه.
50. هاشمی‌‌، علی (1406ق)، صحیفة الإمام الرضا(علیه السلام)‌‌، مشهد: کنگره جهانی امام رضا(علیه السلام).

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 22 اسفند 1398
  • تاریخ پذیرش: 22 اسفند 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار