بازپژوهی شرط تساویِ محلْ در قصاص عضو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه میبد، یزد، ایران

2 استادیار دانشگاه میبد، یزد، ایران

3 دانشجوی دکتری رشته فقه و حقوق جزا دانشگاه میبد، یزد، ایران

چکیده

از جمله شروطی که برای قصاصِ عضوْ بیان شده‌‌، تساوی در محل است. فقها و حقوق‌‌دانان اتفاق نظر دارند بر این که با‌ بودن عضو در محلْ نمی‌توان عضوی دیگر و حتی مماثل آن را قصاص کرد، اما در صورت مفقود‌بودن عضو در محل، بین فقها اختلاف‌نظر وجود دارد: گروهی به طور مطلق به پرداخت دیه قائل‌اند و گروهی دیگر ـ در صورت وجود عضو مماثل در غیر محل‌‌ ـ قائل به قصاص عضو مماثل در غیر محل هستند و برخی نیز قائل به قصاص‌اند؛ هرچند اعضای مورد قصاص هم‌جنس نباشند. مقالهٔ حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی اقوال مختلف در این موضوع پرداخته و به این نتیجه رسیده است که در صورت مفقودبودن عضو در محل ـ در اعضای مماثل ـ عضو مماثل در غیر محلْ قصاص می‌‌شود‌‌، اما در مورد قصاص غیر هم‌جنس ـ با توجه به این‌که که خلاف اصل مماثلت در قصاص است‌‌ ـ باید به مورد نص اکتفا کرد و آن تنها قصاصِ پا به جای دستْ در صورت نبود دست و قصاص دست به جای پا، در صورت نبود پا است که البته، این قول ترکیبی از قول دوم و سوم است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An Investigation into the Condition of "Equality of Place" in Retaliation of Organ

نویسندگان [English]

  • Abbas Kalantari Khalilabad 1
  • Sayyid Ahmad Mirkhalili 2
  • Maryam Rahimi Darbid 3
1 Associate professor at Meibod University, Yazd, Iran.
2 Associate professor at Meibod University, Yazd, Iran.
3 PhD student in jurisprudence and criminal law, Meibod University, Yazd, Iran.
چکیده [English]

One of the conditions stated for retaliation of organ is the equality in the place. Jurists and legal experts agree that with the organ existing in the place, we cannot retaliate another organ and even its kinds, but if there is a missing organ in the place, there is disagreement among jurists: Some jurists absolutely agree to pay the blood money and some others believe in retaliation of the similar organ in another place once there is a similar organ in another place, and some jurists believe in retaliation even if the people being retaliated are not the same gender. The present paper is a descriptive-analytic study of different viewpoints in this field and the result showed that in case of missing organ in the place - in the similar organ – the similar organ will be retaliated in another place, but in case of retaliation of different genders, once it is against the principle of similarity in retaliation, it is sufficient to rely on the ruling and It will be only the retaliation of the foot in the absence of the hand and the retaliation of the hand in the absence of the foot, which of course this viewpoint is a combination of the second and third viewpoints.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Retaliation
  • similar organ
  • equality in the place
  • the same gender

مراجع

1. قرآن کریم‌‌ (ترجمه: محمدمهدی فولادوند‌‌) (1415ق)، تهران: دارالقرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی).
2. ابن بابویه قمی، محمد‌ بن علی (شیخ صدوق) (1413ق)، کتاب من لا یحضره الفقیه، ج4‌‌، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
3. ابن‌ادریس حلّی‌‌، محمد‌ بن منصور بن احمد (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج3‌‌، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
4. ابن‌زهره‌‌، حمزة‌ بن علی حسینی حلبی (1417ق)، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع‌‌، قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
5. ابن‌منظور‌‌، محمد‌ بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، ج11‌‌، چ3، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر و التوزیع ـ دار صادر.
6. احمدپور‌‌، احمد و صدیقه گلستان‌‌رو (1390)، قصاص عضو و لزوم همانندی اعضا، مطالعات حقوقی، 5(1)، 1-34.
7. اردبیلی‌‌، احمد‌ بن محمد (مقدس اردبیلی) (1403)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج14‌‌‌‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
8. اردبیلی‌‌، احمد‌ بن محمد (مقدس اردبیلی) (بی‌‌تا)، زبدة البیان فی أحکام القرآن‌‌. تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریه.
9. امامی‌‌، مسعود (1393)، رعایت مقدار طول و عرض و عمق در قصاص جراحات، فصلنامه فقه، 21(80)، 61-77.
10. برقی‌‌، احمد‌ بن محمد‌ بن خالد (1371ق)، المحاسن‌، ج2‌‌، چ2، قم: دار الکتب الإسلامیه.
11. بروجردی‌‌، آقاحسین طباطبایی (1429ق)، منابع فقه شیعه، ‌‌ج31‌‌‌‌، تهران: فرهنگ سبز.
12. بهبهانی‌‌، محمد باقر‌ بن محمد اکمل (1417ق)، حاشیة مجمع الفائدة و البرهان‌‌، قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی.
13. تبریزی‌‌، جواد (1426ق)، تنقیح مبانی الأحکام ـ کتاب القصاص، چ2، قم: دار الصدیقة الشهیدة(علیها السلام).
14. ترحینی عاملی‌‌، سیدمحمد حسین (1427ق)، الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیه. ج9‌‌، چ3، قم: دار الفقه للطباعة و‌النشر.
15. ثقفی تهرانی‌‌، محمد (1398ق)، تفسیر روان جاوید، ج2‌‌، چ3، تهران: برهان.
16. جوهری‌‌، اسماعیل‌ بن حماد (1410ق)، الصحاح ـ تاج اللغة و صحاح العربیه، ج3‌‌‌‌. بیروت: دار العلم للملایین.
17. حائری طباطبایی‌‌، سیدعلی‌ بن محمد (1418ق)، ریاض المسائل، ج16‌‌‌‌. قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم اتلسلام).
18. حرّ عاملی‌‌، محمد‌ بن حسن (شیخ حرّ عاملی‌‌) (1409ق)، وسائل الشیعه، ج29‌‌‌‌. قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم اتلسلام).
19. حسینی شیرازی‌‌، سیدمحمد (بی‌‌تا)، إیصال الطالب إلی المکاسب، ج16‌‌‌‌. تهران: منشورات اعلمی.
20. حلی‌‌، جمال‌الدین احمد‌ بن محمد اسدی (1407ق)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ج5‌‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
21. حلیّ، محمد‌ بن حسن‌ بن یوسف (علامه حلّی) (1387ق)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج4‌‌‌‌، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
22. حلیّ، محمد‌ بن حسن‌ بن یوسف (علامه حلّی) (1413ق‌‌، «الف»)‌‌، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، ج3‌‌‌‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
23. حلیّ، محمد‌ بن حسن‌ بن یوسف (علامه حلّی) (1413ق‌‌، «ب»)‌‌، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعه، ج9‌‌، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
24. حمیری‌‌، نشوان‌ بن سعید (1420ق)، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، ج9‌‌‌‌. بیروت: دارالفکر المعاصر.
25. خوئی‌‌، سیدابوالقاسم موسوی (1422ق)، مبانی تکملة المنهاج، ج42‌‌‌‌، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
26. راوندی‌‌، قطب‌الدین‌‌، سعید‌ بن عبداللّه (1405ق)، فقه القرآن، ج2‌‌، چ2، قم: کتابخانه آیة اللّه مرعشی نجفی.
27. روحانی‌‌، سیدصادق حسینی (1412ق)، فقه الصادق(علیه السلام)، ج26‌‌‌‌، قم: دار الکتاب ـ مدرسه امام صادق(علیه السلام).
28. سبحانی‌‌، جعفر (21/7/97)‌‌، درس خارج فقه (قصاص) (24/11/90)‌‌، وبگاه مدرسه فقاهت، به نشانی http://yon.ir/b0Ln4.
29. سبزواری‌‌، سیدعبدالأعلی (1413ق)، مهذّب الأحکام، چ4، قم: مؤسسه المنار ـ دفتر حضرت آیة اللّه سبزواری.
30. شهید ثانی‌‌، زین‌الدین‌ بن علی عاملی جبعی (1413ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، ج15‌‌‌‌، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
31. صاحب‌ بن عباد‌‌، اسماعیل‌ بن عباد (1414ق)، المحیط فی اللغة، ج10‌‌‌‌، بیروت: عالم الکتاب.
32. طباطبایی حکیم‌‌، سیدمحمد سعید (1427ق)، مسائل معاصرة فی فقه القضاء، چ2، نجف: دار الهلال.
33. طباطبایی‌‌، سیدمحمد حسین (علامه طباطبایی) (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج5‌‌، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
34. طبرسی‌‌، فضل‌ بن حسن (1372)، مجمع ‌البیان فی تفسیر القرآن؛ ج2 و 6‌‌، چ3، تهران: ناصرخسرو.
35. طریحی‌‌، فخرالدین (1416ق)، مجمع البحرین، چ3، تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی.
36. طوسی‌‌، محمد‌ بن حسن (شیخ طوسی‌‌) (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیه، ج7‌‌، چ3، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریه.
37. طوسی‌‌، محمد‌ بن حسن (شیخ طوسی‌‌) (1407ق‌‌، «الف»)، تهذیب الأحکام، ج10‌‌، چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
38. طوسی‌‌، محمد‌ بن حسن (شیخ طوسی‌‌) (1407ق‌‌، «ب»)، الخلاف، ج5‌‌‌‌. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
39. طوسی‌‌، محمد‌ بن حسن (شیخ طوسی‌‌) (بی‌‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، ج2 و 6‌‌، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
40. فاضل لنکرانی‌‌، محمد موحدی (1421ق)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة ـ القصاص‌‌، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(علیهم اتلسلام).
41. فاضل هندی‌‌، محمد‌ بن حسن (1416ق)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام؛ ج11‌‌‌‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
42. فیض کاشانی‌‌، محمد محسن‌ بن شاه مرتضی (1406ق)، الوافی. ج16‌‌‌‌، اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی(علیه السلام).
43. قرائتی‌‌، محسن (1383)، تفسیر نور. ج1 و 6‌‌، چ11، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
44. کلانتری خلیل‌‌آباد‌‌، عباس و صدیقه گلستان‌‌رو (1395ش)‌‌، احتیاط در دماء و کاربرد آن در حقوق کیفری. فصلنامه حقوق اسلامی، 13(51)، 129-160.
45. کلینی‌‌، ابوجعفر‌‌، محمد‌ بن یعقوب (1407ق)، الکافی‌‌، ج7‌‌، چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
46. کشّی‌‌، ابوعمرو محمد‌ بن عمر‌ بن عبد العزیز (بی‌‌تا)، رجال الکشی (مع تعلیقات المیر داماد)، ج2‌‌‌‌، قم: بی‌‌نا.
47. مجلسی‌‌، محمد باقر‌ بن محمدتقی (علامه مجلسی) (1403ق)، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار‌‌، ج101‌‌، چ2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
48. مدنی کاشانی‌‌، حاج‌آقا رضا (1410ق)، کتاب القصاص للفقهاء و الخواص، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
49. مصطفوی‌‌، حسن (1380)، تفسیر روشن، ج7‌‌‌‌. تهران: مرکز نشر کتاب.
50. مصطفوی‌‌، سیدمحمدکاظم (1421ق)، مائة قاعدة فقهیة‌‌، چ4، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
51. مقتدایی‌‌، مرتضی (20/7/97)، درس خارج فقه (قصاص) (22/1/90)، وبگاه مدرسه فقاهت، به نشانی http://yon.ir/MpRpo.
52. مقتدایی‌‌، مرتضی (23/1/90)، وبگاه مدرسه فقاهت به نشانی http //yon.ir/yypog
53. مکارم شیرازی‌‌، ناصر (1374)‌‌، تفسیر نمونه‌‌، ج2، ۴و11‌‌‌‌، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
54. موسوی خمینی‌‌، سیدروح‌اللّٰه (بی‌‌تا)، تحریر الوسیله، ج2‌‌‌‌. قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
55. موسوی سبزواری‌‌، سیدعبدالاعلی (1409ق)، مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن‌‌، ج3 و 11‌‌، چ2، بیروت: مؤسسه اهل‌ البیت(علیهم السلام).
نجفی، محمدحسن (صاحب جواهر) (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج42‌‌، چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 22 اسفند 1398
  • تاریخ پذیرش: 22 اسفند 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار