امکان‌‌سنجی فسخ نکاح به علت زنای زوجه، از دیدگاه فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری فقه و اصول، دانشجوی دکتری فقه جزایی دانشگاه علوم اسلامی رضوی و استاد سطوح عالی حوزه علمیه خراسان

2 ** مدرس خارج اصول و فقه جزا حوزه علمیه قم، عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران

چکیده

عقد نکاحْ یکی از عقود لازم است و بدین‌جهت، فسخ آن به دلیل خاص نیاز دارد. در فقه امامیه، برای فسخِ عقد نکاح ـ به دلیل اهمیت و تأثیر آن بر جامعه‌‌ ـ اسباب خاص و محدودی بیان شده است. یکی از مواردی که ممکن است زوجْ ادعای حق فسخ کند، زنای زوجه ـ پیش و یا پس از ازدواج ـ است. در همین راستا، پژوهش حاضر ـ با روش کتابخانه‌ای و با بهره‌گیری از مطالعه اسنادی‌‌ ـ به بررسی و واکاوی امکان فسخ عقد نکاح به دلیل ارتکاب زنا، اختصاص یافته است. نتایج و دستاوردهای این پژوهش نشان می‌دهد که به اعتقاد مشهور متأخرین‌‌، اگر زوجه پیش از ازدواجْ مرتکب زنا شود، مردْ حق فسخ ندارد؛ هر چند برخی فقها با استناد به قاعدۀ لاضرر و برخی روایات‌‌، بر این باورند که مردْ در این مورد نیز حق فسخ دارد. از دیدگاه نگارندهٔ این سطور، استناد به قاعدۀ لاضرر با توجه به لسان اثباتی نداشتن آن‌‌، صحیح نیست. البته‌‌، با توجه به تصریح معتبرۀ عبدالرحمن و صحیحه حلبی، اگر زن پیش از ازدواج مرتکب زنا شود و به هنگام عقد آن را مخفی و کتمان کند، شوهر حق فسخ دارد. روایات معارض این دو حدیث نیز بر عدم انفساخ و یا کراهت استفاده از حق فسخ حمل می‌شوند، اما اگر زن پس از ازدواج مرتکب این خیانت شود‌‌، از نگاه ابن ‌جنید بغدادی‌‌، شوهر می‌تواند اعمال فسخ نماید. البته، از دیدگاه نگارنده، دلایل ارائه‌شده برای اثبات این نظریه، مخدوش‌اند و شوهر ـ به دلیل اجماع‌‌، عمومات و استصحاب لزوم عقد ـ خیار فسخ ندارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Feasibility of Marriage Annulment Due to Wife's Adultery from the viewpoint of Imamiyah Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • mohammad arabshahe 1
  • Javad Habibi Tabar 2
1 PhD. Student of Razavi University of Islamic Sciences, studying Criminal Jurisprudence, and High level Master in Mashhad Seminary School
2 Professor of Kharij Usul and criminal jurisprudence in Qom Seminary, faculty member of Al-Mustafa University, Qom, Iran.
چکیده [English]

The marriage contract is one of the necessary contracts and therefore, its annulment requires a special reason. In the Imamiyah jurisprudence, special and limited instruments have been mentioned for the annulment of the marriage contract - because of its importance and impact on society. One of the cases that the husband can claim to annul the marriage is the wife's adultery - before or after marriage. In this regard, the present study - using library method and documentary study - is devoted to examining the feasibility of annulment of marriage due to adultery. The results and findings of this study show that, according to most of late jurists, if a man commits adultery before marriage, a man has no right to annul; however, some jurists believe that a man has the right of annulment in this respect, based on the principle of "no harm" and some narratives. From the author's point of view, it is incorrect to refer to the principle of "no harm" with regard to its unproven language. Of course, according to the valid statement of Abdul Rahman and Sahiheh Halabi, if the wife commits adultery before marriage and conceals it while concluding the (marriage) contract, the husband has the right to annul. The contradictory narratives of these two hadiths also relate to not being Makruh or permissible for annulment in order to use the right to annul, but based on Ibn Janid Baghdadi's view, if the wife commits adultery after marriage, the husband can terminate the marriage. Of course, from the author's point of view, the reasons presented to prove this theory are incorrect and the husband does not have the right to terminate the marriage due to consensus, publicity, and Istishab for necessity of the contract.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Marriage
  • annulment of marriage
  • adultery
  • principle of no harm
  • Imamiyah ju-risprudence

مراجع

1. قرآن کریم.
2. ابن بابویه، محمد‌ بن ‌علی (شیخ صدوق) (1415ق)، المقنع‌‌، قم: مؤسسه امام هادی(علیه السلام).
3. ابن‌غضائری‌‌، احمد‌ بن ‌أبی‌عبداللّه (بی‌تا)، کتاب الضعفاء رجال ‌ابن‌غضائری‌‌، قم: [بی‌نا].
4. اراکی‌‌، محمد علی (1419ق)، کتاب النکاح‌‌، قم: نورنگار.
5. اردبیلی‌‌، احمد‌ بن ‌محمد (1403ق)، مجمع الفائدۀ و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج5 و11‌‌‌‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
6. امامی خوانساری‌‌، محمد (بی‌تا)، الحاشیة الثانیة علی المکاسب‌‌، قم: [بی‎نا].
7. انصاری‌‌، مرتضی‌‌ (شیخ انصاری)‌‌ (1415ق)، المکاسب، ج4‌‌‌‌، قم: کنگره بزرگداشت شیخ انصاری.
8. بجنوردی‌‌، سیدحسن (1419ق)، القواعد الفقهیه، ج2‌‌‌‌، قم: الهادی.
9. برقی‌‌، احمد‌ بن ‌محمد‌ بن ‌خالد (1383)، رجال البرقی‌‌، تهران: دانشگاه تهران.
10. حرّ عاملی، محمد‌ بن ‌حسن (شیخ حرّ عاملی) (1409ق)، وسائل الشیعه، ج21‌‌‌‌، قم: آل‌البیت(علیهم السلام).
11. ‌‌حلّی محمد‌ بن ادریس (1410ق)، السرائر، ج2‌‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی قم.
12. حلّی، جعفر‌ بن حسن (محقق حلّی) (1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج2‌‌، چ2، قم: اسماعیلیان.
13. حلّی، حسن‌ بن ‌یوسف‌ بن ‌مطهر (علّامه حلّی) (1381ق)، خلاصة الأقوال ـ رجال العلامة الحلی (الطبعة الثانیة)، نجف: المطبعة الحیدریة.
14. حلّی، حسن‌ بن ‌یوسف‌ بن ‌مطهر (علّامه حلّی) (1413ق)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، ج7‌‌، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
15. حلّی، محمد بن حسن‌ بن ‌یوسف‌ بن ‌مطهر (فخر المحققین حلّی) (1387ق)، ایضاح الفوائد فی شرح المشکلات القواعد، ج3‌‌‌‌، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
16. خوئی‌‌، سیدابوالقاسم (1417ق)، مصباح الفقاهة، ج3 و 6‌‌‌‌، قم: انصاریان.
17. خوئی‌‌، سیدابوالقاسم (1418ق)، موسوعۀ الامام الخوئی، ج32‌‌‌‌، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
18. خوئی‌‌، سیدابوالقاسم (بی‌تا)، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، ج1‌‌، 6‌‌، 9-10‌‌، 14-16 و18‌‌، [بی‌جا]: [بی‌نا].
19. ذهبی‌‌، احمد‌ بن ‌محمد‌ بن ‌عثمان (1382ق)، میزان الإعتدال‌‌، بیروت: دارالمعرفه.
20. رضوی، سیدمحمد و رضوی، سید‌علی (1396)، گستره جواز عضل در فرض خیانت و تاثیر آن بر روابط حقوقی زوجین، پژوهش‌نامه زنان، 20(8)، 65-‌83.
21. سبحانی‌‌، جعفر (بی‌تا)، نظام النکاح فی الشریعة الاسلامیة الغراء، ج2‌‌‌‌، قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
22. سبزواری‌‌، سیدعبدالاعلی (1413ق)، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، ج24‌‌، چ4‌‌، قم: مؤسسة المنار.
23. سبزواری‌‌، محمدباقر (1423ق)، کفایة الأحکام، ج2‌‌‌‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
24. سیستانی‌‌، سیدعلی (1414ق)، قاعدة لاضرر و لاضرار‌‌، قم: دفتر آیت‌اللّه سیستانی.
25. شبیری زنجانی‌‌، سیدموسی (1419ق)، نکاح، ج11‌‌، 18، 20 و21‌‌‌‌‌، قم: مؤسسه پژوهشی رأی‌پرداز.
26. شهید ثانی‌‌، زین‌الدین‌ بن ‌علی (1413ق)، مسالک الأفهام الی تنقیح شرایع الإسلام، ج7‌‌‌‌، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه.
27. طباطبایی‌‌، سیدعلی‌ بن ‌محمد (1418ق)، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، ج10‌‌‌‌، قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام).
28. طوسی‌‌، محمد‌ بن ‌حسن (شیخ طوسی‌‌) (1387)، المبسوط فی الفقه الامامیه، ج4‌‌، چ3، تهران: المکتبة المرتضویه.
29. طوسی‌‌، محمد‌ بن ‌حسن (شیخ طوسی‌‌) (1390)، الإستبصار فی ما اختلف من الأخبار، ج3‌‌‌‌، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
30. طوسی‌‌، محمد‌ بن ‌حسن (شیخ طوسی‌‌) (1407ق)، تهذیب الأحکام، ج7‌‌، چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
31. طوسی‌‌، محمد‌ بن ‌حسن (شیخ طوسی‌‌) (1417ق)، العدّة فی أصول الفقه‌‌، قم: محمدتقی علاقبندیان.
32. طوسی‌‌، محمد‌ بن ‌حسن (شیخ طوسی‌‌) (بی‌تا)، الفهرست‌‌، نجف: المکتبة المرتضویه.
33. عاملی محمد‌ بن ‌علی (1411ق)، نهایة المرام فی شرح مختصر شرائع الإسلام، ج1‌‌‌‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
34. عسقلانی، احمد‌ بن علی (‌ابن‌حجر عسقلانی‌‌) (1404ق)، تهذیب التهذیب‌‌، بیروت: دارالفکر.
35. فاضل لنکرانی‌‌، محمد (1421ق)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة ـ نکاح‌‌، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(علیهم السلام).
36. فاضل هندی اصفهانی‌‌، محمدحسین (1416ق)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، ج7‌‌‌‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
37. قمی‌‌‌، سیدتقی (1426ق)، مبانی منهاج الصالحین، ج10‌‌‌‌، قم: منشورات قلم الشرق.
38. کَشی‌‌، ابوعمرو محمد‌ بن ‌عمر (بی‌تا)، رجال الکشی مع تعلیقات میرداماد، ج2‌‌‌‌، قم: [بی‌نا].
39. کلینی‌‌، محمد‌ بن ‌یعقوب (1407ق)، الکافی، ج5 و 10‌‌، چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
40. کمالی محبوبه و کیخا، محمدرضا (۱۳۹۵)، بررسی مفهومی فسخ و انفساخ و قابلیت اجرای آن در نکاح، نخستین همایش ملی واژه‌پژوهی در علوم اسلامی، یاسوج: دانشگاه یاسوج‌‌.
41. مجلسی، محمدباقر (علامه مجلسی) (1404ق)، مرآة العقول، ج20‌‌‌، چ2، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
42. مجلسی، محمدباقر (علامه مجلسی) (1410ق)، بحار الأنوار لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج100‌‌‌‌، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر.
43. مجلسی، محمدتقی (مجلسی اول) (1406ق)، روضة المتقین فی شرح کتاب من لایحضره الفقیه، ج8‌‌، چ2، قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.
44. محقق ثانی‌‌، علی‌ بن حسین (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج13‌‌، چ2، قم: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام).
45. محقق داماد‌‌، سیدمصطفی (1406ق)، قواعد فقه، ج2‌‌، چ12، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
46. محقق کرکی‌‌، علی‌ بن حسین (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج13‌‌، چ2، قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام).
47. مکارم شیرازی‌‌، ناصر (1424ق)، کتاب النکاح، ج4‌‌‌‌، قم: مدرسه امام علی‌ بن أبی‌طالب(علیه السلام).
48. نجاشی‌‌، احمد‌ بن ‌علی (1407ق)، رجال نجاشی‌‌‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
49. نجفی‌‌، محمدحسن (صاحب جواهر)‌‌ (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. ج30‌‌، چ7، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 22 اسفند 1398
  • تاریخ پذیرش: 22 اسفند 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار