بازخوانی تمایزات قاعدۀ فقهی و قاعدۀ اصولی در اصول امامیه و اهلِ‌سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم ـ قم

2 طلبه و پژوهشگر سطح چهار جامعة المصطفی العالمیة

چکیده

اندیشوران امامیه و اهلِ‌سنت تمایزاتی میان قاعدۀ فقهی و قاعدۀ اصولی ارائه نموده‌اند. در نوشتار پیشِ‌رو، این تمایزات تا پانزده مورد برشمرده و با روش توصیفی ـ تحلیلی تبیین و ارزیابی شده‌اند. برایند این ارزیابی این است که وجود دو ویژگی در قواعد فقهی، آنها را از قواعد اصولی متمایز می‌کند: یکم. قواعد اصولی یا در طریق «استنباط» قرار می‌گیرند یا مجتهد پس از فحص و ناامیدی از دستیابی به دلیل و حجت بر حکم شرعی، به آنها در مقام عمل تمسک می‌نماید؛ دوم. قواعد اصولی برای مسائل فقهی جنبۀ آلیت دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Review of the Distinctions between the Jurisprudential Rule and the Rule of Usul in Imamiyyah and Sunni Usul

نویسندگان [English]

  • Rahman Oshrieh 1
  • Mohammad Ali Esmaeili 2
1 Assistant Professor and Faculty Member at Quran Sciences and Education University, Qom
2 Phd Student and Researcher at Al-Mustafa International University
چکیده [English]

Imamiyyah and Sunni jurists have differentiated between the jurisprudential rule and the rule of Usul. In the following paper, there are up to fifteen distinctions and they are explained and evaluated by a descriptive-analytical method. The result of this evaluation is that the existence of two features in the jurisprudential rules distinguishes them from the rules of Usul. First, the rules of Usul are used either in inference or the Mujtahid resorts to them in practice after doing the research or being disappointed in the achievement of the reason and proof for religious ruling. Second, the rules of Usul for jurisprudential issues are used as a tool.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the jurisprudential rule
  • the rule of Usul
  • Sunni Usul
  • Imamiyyah Usul
1. ابن‌التلمسانی، عبدالله محمد‌بن‌علی (1419ق)، شرح المعالم فی أصول الفقه، بیروت، عالم الکتب، چاپ نخست.
2. ابن‌منظور، جمال‌الدین (1414ق)، لسان العرب، بیروت، دارالصادر، چاپ سوم.
3. ابوزهره، محمد (بی‌تا)، أصول الفقه، بیروت، دار الفکر العربی.
4. اسماعیلی، محمدعلی (1394)، «پژوهشی در حجیت ذاتی قطع در علم اصول»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی کاوشی نو در فقه، سال بیست‌ودوم، ش1، ص103-129.
5. ____________ (1395)، «پژوهشی در روش‌شناسی اصول فقه اهلِ‌سنت»، دوفصلنامه علمی ـ ترویجی مطالعات اصول فقه امامیه، سال سوم، ش6، ص42-56.
6. اصفهانی، محمدحسین (1416ق)، بحوث فی الأصول، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ دوم.
7. _____________‏ (1429ق)، نهایة الدرایة، بیروت، مؤسسة آل البیت:، چاپ دوم.
8. انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین (1428ق)، فرائد الأصول، قم، مجمع الفکر الإسلامی‏، چاپ نهم.
9. تبریزی، موسی‌بن‌جعفر (1369ق)، أوثق الوسائل فی شرح الرسائل، قم، کتبی نجفی‏، چاپ نخست.
10. تهانوی، محمدعلی (1996م)، کشّاف إصطلاحات الفنون و العلوم، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون‏، چاپ نخست.
11. جرجانی، میرسیدشریف (1370)، التعریفات، تهران، ناصرخسرو، چاپ چهارم.
12. حائری، سیدکاظم (1433ق)، مباحث الأصول: مباحث حجج؛ تقریرات درس اصول شهید سیدمحمدباقر صدر، قم، دار البشیر، چاپ سوم.
13. حکیم، محمدتقی‌بن‌محمدسعید (1418ق)، الأصول العامة فی الفقه المقارن، قم، مجمع جهانی اهل‌بیت:، چاپ دوم.
14. خراسانی، محمدکاظم (1427ق)، کفایة الأصول، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ نخست.
15. خضری بک، محمد (1424ق)، أصول الفقه، بیروت، دار الفکر.
16. خمینی (امام)، روح‌الله (1423ق)، تهذیب الأصول، تهران، مؤسسۀ تنظیم ونشر آثار امام خمینی1‏، چاپ نخست.
17. خمینی، سیدحسن (1391)، «بررسی تفاوت مسائل اصولی و قواعد فقهی»، پژوهشنامۀ متین، ش55، ص25-44.
18. خوئی، سیدابوالقاسم (1417ق)، مصباح الأصول، تقریرِ سیدمحمد سرور واعظ حسینی بهسودی، قم، نشرالفقاهة، چاپ نخست.
19. ____________ (1430ق)، محاضراتٌ فی أصول الفقه، قم، مؤسسۀ الخوئی الإسلامیة، چاپ چهارم.
20. رازی، فخرالدین (1432ق)، المحصول فی علم أصول الفقه، قاهره، دارالسلام، چاپ نخست.
21. الزحیلی، محمد (1436ق)، القواعد الفقهیة و تطبیقاتها فی المذاهب الأربعة، دمشق، دارالفکر، چاپ پنجم.
22. سبحانی، جعفر (1424ق)، إرشاد العقول إلی مباحث الأصول، قم، مؤسسۀ امام صادق7، چاپ نخست.
23. سیوطی، جلال‌الدین (1397ق)، الأشباه و‌ النظائر، قاهره‌، مطبعة الحلبی.
24. شاهرودی، سیدمحمود (1417ق)، بحوث فی علم الأصول، قم، مؤسسۀ دائرةالمعارف فقه اسلامی‏، چاپ سوم.
25. شبیر، محمد عثمان (1428ق)، القواعد الفقهیة و الضوابط الفقهیة، اردن، دارالنفائس، چاپ دوم.
26. شهید اول (محمد‌بن‌مکی) (1400ق)، القواعد والفوائد، قم، کتاب‌فروشی مفید، چاپ نخست.
27. شهید ثانی (زین‌الدین‌بن‌علی) (1416ق)، تمهید القواعد الأصولیة والعربیة، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، چاپ نخست.
28. شیخ طوسی (محمد‌بن‌حسن) (1417ق)، العُدة فی أصول الفقه، قم، نشر محمدتقی علاقبندیان‏، چاپ نخست.
29. صدر، محمدباقر (1421ق)، المعالم الجدیدة للأصول، قم، مرکز الأبحاث و الدراسات التخصّصیة للشهید الصدر، چاپ نخست.
30. علامه حلی (حسن‌بن‌یوسف) (1380)، تهذیب الوصول إلی علم الأصول، لندن، مؤسسة الإمام علی7‏، چاپ نخست
31. غزالی، ابوحامد (بی‌تا)، المستصفی من علم الأصول، بیروت، دار الأرقم.
32. کریمی، مهدی (1389)، «مدخلی بر قواعد فقهی اهلِ‌سنت، از نضج تا استقرار»، پژوهش‌نامۀ حکمت و فلسفۀ اسلامی، ش34، ص99-118.
33. لنکرانی، محمد فاضل (1416ق)، القواعد الفقهیة، قم، چاپخانۀ مهر، چاپ نخست.
34. نائینی، محمدحسین (1376)، فوائد الأصول، تقریرِ محمدعلی کاظمی، قم‏، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ، چاپ نخست‏.
35. الندوی، علی احمد (1994م)، القواعد الفقهیة، دمشق، دار القلم، چاپ سوم.
النملة، عبدالکریم (1420ق)، المهذب فی علم أصول الفقه المقارن، ریاض، مکتبة الرشد، چاپ نخست.