درنگی در ادلۀ مشروع نبودن بیع گزاف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه پیام نور

2 مدرس موسسه آموزش عالی شاندیز مشهد

3 مدرس مؤسسه آموزش عالی شاندیز مشهد

چکیده

مشهور فقیهان امامیه معاملۀ تخمینی را سبب بطلان عقد بیع می‌دانند؛ حال‌آنکه امروزه در بسیاری از موارد، امکان آگاهی دقیق از مورد معامله فراهم نیست. نوشتار پیش‌ِرو با روشی توصیفی ـ تحلیلی و به‌شیوۀ کتابخانه‌ای،میزان اعتبار چنین ادعایی را نقد و بررسی کرده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد روایاتی که فقیهان برای بطلان بیع گزاف به آ‌نها استناد کرده‌اند، بر مدعای ایشان دلالت نداشته و اخص از مدعا هستند؛ افزون‌براین، به‌نظر می‌رسد ابزارهای اندازه‌گیری وزن کالا در فرض مسئله موضوعیت ندارد؛ بلکه ملاک مشخص شدن مورد معامله به‌نحوی است که سبب اختلاف نشود و این مهم ازطریق مشاهده و اعتماد عرفی نیز می‌تواند احراز شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A contemplation about the reasons for illegality of Gazaf sale

نویسندگان [English]

  • Qasem Obaidavi 1
  • Raziyeh Amini 2
  • Ali Mohammadian 3
1 Payame Noor University, Tehran, Iran
2 PHD student of Islamic Jurisprudence and principles of Islamic law, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
3 PHD in Islamic Jurisprudence and principles of Islamic law
چکیده [English]

The famous Imami Jurisprudents believe that a conjectural transaction makes a sale contract null and void while nowadays in a lots of cases , there is no possibility of accurate information about the subject-matter of the contracts. In a descriptive- analytical method and library way, this paper has considered and analyzed the amount of validity of such a claim. The results of this research show that the traditionswhich are referred by the Jurisprudents to nullity of Gazaf sale do not indicate their claim and they are more special than the mentioned claim. Moreover, it seems that in the supposition of question, the instruments of weighing a goods are not important, but the criterion is to be specified the subject matter of a contract in a way that does not cause any difference, and this significant issue can be determined by observation and customary confidence methods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • gazaf sale
  • specifying object of sale
  • measured and weighted
  • conjecture and guess
  • and customary observation
1. ابن‌بطال، علی‌بن‌خلف (1423ق)، شرح صحیح البخاری، تحقیقِ یاسر ابراهیم، ریاض، دار المکتبة الرشد.
2. ابن‌حنبل، احمدبن‌محمد (1416ق)، مسندالإمام احمد بن حنبل، بیروت، مؤسسة الرسالة.
3. ابن‌حمزه، محمدبن‌علی (1408ق)، الوسیلة إلی نیل الفضیلة، قم، انتشارات کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی.
4. ابن‌عابدین، محمد امین (1407ق)، حاشیة رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دار إحیاء التراث.
5. ابن‌عبدالبر، ابوعمر یوسف‌بن‌عبدالله (1419ق)، التمهید لما فی الموطأ من المعانی و المسانید، تحقیقِ: عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة.
6. ابن‌منظور، محمد مکرم (1424ق)، لسان العرب، به‌تحقیقِ عامر احمد حیدر، بیروت، دار الکتب العلمیة.
7. ابوداود، سلیمان بن الاشعث (بی‌تا)، سنن ابی داود، ریاض، مکتبة المعارف.
8. احسایی، ابن‌ابی‌جمهور، محمدبن‌علی (1405ق)، عوالی اللئالی العزیزیة، قم، دار سید الشهداء للنشر.
9. اردبیلی، احمد‌بن‌محمد (1403ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، چهارده‌جلدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
10. اصفهانی، محمدحسین کمپانی (1418ق)،‌ حاشیة کتاب المکاسب، قم، أنوار الهدی‌.
11. امامی، سیدحسن (1383)، حقوق مدنی، ج1، تهران، اسلامیة.
12. الأنصاری، شیخ الإسلام زکریا (1422ق)، أسنی المطالب فی شرح روض الطالب، تحقیقِ محمد تامر، بیروت، دار الکتب العلمیة.
13. انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین (1415ق)، المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری‌.
14. ایروانی، باقر (1427ق)، دروس تمهیدیة فی الفقه الإستدلالی علی المذهب الجعفری، قم، دار الفقه للطباعة والنشر، چاپ دوم.
15. بحرانی، یوسف‌بن‌احمد (1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
16. البخاری، محمد‌بن‌اسماعیل (1424ق)، صحیح بخاری، بیروت، دار ابن حزم.
17. البهوتی، منصور‌بن‌یونس (1425ق)، الروض المربع شرح زاد المستقنع، تحقیقِ عماد عامر، القاهرة، دار الحدیث.
18. ترمذی، محمدبن عیسی (بی‌تا)، سنن الترمزی، ریاض، مکتبة المعارف.
19. حر عاملی، محمدبن‌حسن (1409ق)،‌ وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة‌، قم، مؤسسه آل‌البیت:.
20. خمینی، سیدروح‌اللّه موسوی (1421ق)، کتاب البیع، پنج‌جلدی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی1.
21. خوانساری، سیداحمدبن‌یوسف (1405ق)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، هفت‌جلدی، قم، اسماعیلیان.
22. خوئی، ابوالقاسم (1412ق)، مصباح الفقاهة، بیروت، دارالهادی.
23. _____________ (1422ق)، مصباح الأصول، قم، موسسة إحیاء آثار السید الخوئی.
24. الدسوقی، شمس‌الدین محمد عرفة (بی‌تا)، حاشیة الدسوقی، قاهره، دار إحیاء الکتب العربیة.
25. زبیدی، سیدمحمدمرتضی حسینی(1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیست‌جلدی، بیروت، دار الفکر.
26. الزرکلی، خیرالدین (1999م)، الأعلام، بیروت، دار العلم للملایین.
27. سعدی، ابوجیب (1419ق)، موسوعة الإجماع فی الفقه الإسلامی، دمشق، دار الفکر.
28. السیوطی، جلال‌الدین عبدالرحمن ابوالفضل (1420ق)، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، به‌تحقیقِ عرفان العشا حسونه، بیروت، دارالفکر.
29. شوشتری، محمدتقی (1406ق)، النجعة فی شرح اللمعة، تهران، کتاب‌فروشی صدوق.
30. شهید ثانی (زین‌الدین‌بن‌علی) (1413ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام‌، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.
31. شیخ صدوق (محمد‌بن‌علی‌بن‌بابویه) (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، چهارجلدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
32. شیخ طوسی، محمدبن‌حسن (1390)، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
33. _____________ (1407ق)، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
34. _____________ (1407ق)،‌ الخلاف،‌ قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.‌
35. _____________ (1387ق)،‌ المبسوط فی فقه الإمامیة‌، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة‌.
36. طباطبائی، سیدعلی‌بن‌محمد (1418ق)، ریاض المسائل، شانزده‌جلدی، قم، مؤسسۀ آل‌البیت:.
37. العسقلانی، احمد‌بن‌علی (1419ق)، فتح الباری بشرح صحیح البخاری، تحقیقِ عبدالعزیز بن باز، قاهره، دار الحدیث.
38. علامه حلی (حسن‌بن‌یوسف) (بی‌تا)، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آل‌ البیت: لإحیاء التراث.
39. الغمراوی، محمد الزهری (1416ق)، السراج الوهاج علی متن المنهاج، بیروت، دارالکتب العلمیة.
40. فاضل لنکرانی، محمد موحدی (1430ق)، دراسات فی الأصول، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار:.
41. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد (1410ق)، کتاب العین، قم، هجرت.
42. فیومی، احمد‌بن‌محمد مقری (بی‌تا)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، یک‌جلدی، قم، منشورات دار الرضی، چاپ نخست.
43. قیلوبی، شهاب‌الدین احمد‌بن‌احمد (بی‌تا)، حاشیة قلیوبی و عمیرة علی شرح جلال الدین المحلی، القاهرة، دار احیاء الکتب العربیة.
44. کاتوزیان، ناصر (1381)، حقوق مدنی، تهران، شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.
45. کلینی، ابوجعفر محمدبن‌یعقوب (1429ق)، الکافی،‌ قم، دار الحدیث للطباعة و النشر، چاپ نخست.
46. مجلسی اول، محمدتقی (1406ق)، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، سیزده‌جلدی، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.
47. مجلسی دوم، محمدباقر (1404ق)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول:‌، تصحیحِ سیدهاشم رسولی‌، تهران، دار الکتب الإسلامیة‌.
48. _____________(1406ق)، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی نجفی.
49. محقق حلّی (جعفربن‌حسن) (1408ق)،‌ شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام‌، قم، اسماعیلیان‌.
50. ‏مرعشی نجفی، شهاب‌الدین (1415ق)، القصاص علی ضوء القرآن و السنة، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی نجفی.
51. المرغینانی، برهان‌الدین (1415ق)، الهدایة شرح البدایة، تحقیقِ أیمن صالح شعبان، القاهرة، دار الحدیث.
52. مسلم بن الحجاج (1422ق)، صحیح مسلم، قاهره، دار إبن رجب.
53. مغربی، ابوحنیفه (نعمان‌بن‌محمد‌ تمیمی) (1385ق)، دعائم الإسلام، دوجلدی، قم، مؤسسه آل‌البیت:.
54. مغنیه، محمدجواد (1379)، فقه الإمام جعفر الصادق7، قم، انصاریان.
55. میرزای قمی، ابوالقاسم‌بن‌محمدحسن (1378)، قوانین الأصول، تهران، مکتبة العلمیة الإسلامیة.
56. نراقی، احمد‌بن‌محمدمهدی (1375)، عوائد الأیام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
57. النسائی، احمد‌بن‌شعیب (بی‌تا)، سنن النسائی، ریاض، مکتبة المعارف.
58. نوری، سیدمسعود (1379)، «بیع با ثمن شناور از دیدگاه فقه»، نامه مفید، دورۀ 6، ش2.
59. النووی،
یحیی‌بن‌شرف أبوزکریا (1422ق)، شرح صحیح مسلم، تحقیقِ عرفان حسونه، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
60. النیشابوری، أبوعبدالله محمد‌بن‌عبدالله الحاکم (1424ق)، معرفة علوم الحدیث و کمیة أجناسه، تحقیقِ احمد بن فارس، بیروت، دار ابن حزم.
دوره 23، شماره 88 - شماره پیاپی 88
شماره 87 و 88 به صورت دوفصل‌نامه به چاپ رسیده است
مهر 1395
صفحه 91-110
  • تاریخ دریافت: 11 فروردین 1396
  • تاریخ بازنگری: 18 مهر 1396
  • تاریخ پذیرش: 27 آذر 1396