واکاوی فقهی-حقوقی وثیقه‌گذاری برای دیون آینده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، حقوق خصوصی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

2 دانش‌آموخته دکتری، حقوق خصوصی و مدرس حوزه و دانشگاه، مشهد، ایران.

3 استادیار، گروه حقوق، دانشکده حقوق و علوم اداری دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

چکیده

یکی از شرایط لازم برای صحّت عقد رهن، وجود حق یا دست‌کم وجود سبب حق است؛ براین‌اساس وثیقه‌گذاری برای دینی که در آینده خواهد آمد، مانند وامی که در آینده دریافت خواهد شد، مورد اختلاف قرار می‌گیرد و مشهور فقیهان این نوع وثیقه را نمی‌پذیرند. مسئله اصلی این است که دیدگاه بطلان وثیقه‌گذاری برای دیون آینده، بر ادله مسلم و انکار‌ناپذیری مبتنی است یا اینکه امکان خدشه در ادله آنها وجود دارد. افزون‌براین‌ با توجه به تبعی‌بودن وثیقه نسبت به دین، وجود دین در ایجاد وثیقه ضروری است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در این زمینه دو دیدگاه اصلی وجود دارد: دیدگاه اول، بطلان وثیقه‌گذاری برای دیون آینده را تأیید می‌کند؛ در‌حالی‌که دیدگاه دوم به اصل وثیقه‌گذاری دیون آینده پایبند است و آن را صحیح می‌داند. در قانون مدنی هم صراحتی در این مسئله وجود ندارد. رویه قضایی نیز با تبعیت از مشهور فقیهان وثیقه‌گذاری برای دیون آینده را نمی‌پذیرد. پس از نقد و بررسی ادله دیدگاه‌های موجود نتیجۀ پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی این بود که چون هدف حقوق، حفظ نظم و عدالت اجتماعی است و باید با ضرورت‌های اجتماعی امروزی همراه باشد، در وثیقه نیز با توجه به اعتباری و عرفی و عقلایی‌بودن آن، دلیلی بر اشتراط ثبوت دین وجود ندارد و این مسئله مشمول عمومات و اطلاقات عقود می‌شود؛ از‌این‌رو وثیقه‌گذاری برای دیون آینده که مقتضی آن موجود است، براساس حاکمیت اراده دو‌طرف به عنوان یک ضابطه صحیح در نظام حقوقی در نظر گرفته می‌شود؛ زیرا اشخاص برای اطمینان خاطر از معاملات خود، به وثیقه در روابط معاملاتی خود نیاز دارند. این امر، افزون بر حفظ تعادل قراردادی و ثبات قراردادی، انگیزۀ سرمایه‌گذار را بیشتر می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Jurisprudential Examination of Security Deposits for Future Debts

نویسندگان [English]

  • Mehdi Miri 1
  • Farzaneh Karami (Corresponding author) 2
  • Mohammad Yousuf Naseri Forg 3
1 Ph.D. student in Private Law, Islamic Azad Razavi University, Mashhad Branch, Iran.
2 Ph.D. graduate in Private Law, Teacher at Islamic Seminary and University, Mashhad, Iran.
3 Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Law and Administrative Sciences, Islamic Azad University, Mashhad Branch, Iran.
چکیده [English]

t is the existence of a right or at least the existence of a cause leading to a right. Based on this, providing security deposit for a debt that will arise in the future, such as a loan to be received in the future, is contentious, and renowned jurists do not accept this type of security deposit. The main issue is whether the view on the invalidity of providing security deposit for future debts is based on established and irrefutable evidence, or if there is room for questioning the validity of those arguments. Furthermore, considering the dependency of the security deposit on the debt, the existence of a debt is necessary for the creation of a security deposit. Studies indicate that there are two main perspectives in this regard: the first perspective confirms the invalidity of providing security deposit for future debts, while the second perspective adheres to the principle of security deposit for future debts and considers it valid. In civil law, there is also no explicit clarity on this issue. Judicial practice also does not accept security deposit for future debts by adhering to the opinions of most jurists. After critically examining the arguments and evidence, the research concluded, using a descriptive-analytical approach, that since the goal of law is to preserve social order and justice, it must align with contemporary social needs. Therefore, in the context of security deposit, considering their credibility, customary practices, and rationality, there is no justification for requiring proof of the debt. This issue falls under general principles and applications of contracts. Therefore, security deposit for future debts, where justified, is considered a valid principle in the legal system based on the mutual consent of the parties involved. Because individuals need security deposit for their transactions in their business relationships to ensure peace of mind. This not only maintains contractual balance and stability but also enhances investor confidence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Security deposit
  • future debts
  • mortgage contract
  • Guarantee for what is not obligatory
  1. آملی، محمدتقی. (1380ق). مصباح الهدی فی شرح عروة الوثقی. تهران: بی‌نا.
  2. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب (چاپ سوم). بیروت: دارالفکر.
  3. اردبیلى، احمد بن محمد‌. (1403ق). مجمع الفائده و‌البرهان فی شرح ارشاد الأذهان (ج9). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
  4. أفندی، خواجه أمین. (بی‌تا). درر الحکام فی شرح مجلة الأحکام (ج4). بی‌نا: موقع الإسلام.
  5. امامی، سیدحسن. (1376). حقوق مدنی (ج2، چاپ هجدهم). تهران: انتشارات اسلامیه.
  6. انصاری، مرتضی. (1415ق). رسالة فی منجّزات المریض. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  7. الأنصاری، زکریا. (1422ق). أسنى المطالب فی شرح روض الطالب (ج2). بیروت: دار الکتب العلمیه.
  8. البابرتی، الشیخ جمال الدین الرومی. (بی‌تا). العنایة شرح الهدایة (ج10). بیروت: دارالفکر.
  9. البهوتی، صلاح الدین ابن حسن بن إدریس. (بی‌تا). الروض المربع شرح زاد المستقنع. [بی‌جا]: دار المؤید - مؤسسه الرساله.
  10. الحنبلی، علی بن سلیمان المرداوی الدمشقی الصالحی. (بی‌تا). الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  11. الحنفی، ابن نجیم. (بی‌تا). البحر الرائق شرح کنز الدقائق (ج6). بیروت: دار المعرفه.
  12. الدسوقی، محمد عرفه. (بی‌تا). حاشیة الدسوقی على الشرح الکبیر (ج3). بیروت: دار الفکر.
  13. الرافعی، أبو القاسم: العزیز. (1417ق). شرح الوجیز المعروف بالشرح الکبیر (ج4). بیروت: دار الکتب العلمیه.
  14. الرملی، شهاب الدین. (1404ق). نهایة المحتاج إلى شرح المنهاج (ج4). بیروت: دار الفکر.
  15. الزبیدی، محمد الحدادی العبادی. (1322ق). الجوهرة النیره (ج1). [بی‌جا]: المطبعة الخیریه.
  16. السرخسی، أبی‌سهل. (1421ق). المبسوط للسرخسی (ج21). بیروت: دار الفکر للطباعه والنشر والتوزیع.
  17. المقدسی، ابن قدامه. (1388ق). المغنی لابن قدامه. مصر: مکتبه القاهره.
  18. المقدسی، محمد بن قدامه الجماعیلی. (1414ق). الکافی فی فقه الإمام أحمد. دمشق: دار الکتب العلمیه.
  19. النووی، ابی زکریا یحیی بن شرف (1405ق). روضه الطالبین وعمده المفتین (ج4). بیروت: المکتب الإسلامی.
  20. الهلیل، صالح بن عثمان بن عبدالعزیز. (2001م). توثیق الدیون فی الفقه الاسلامی، جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیه، عربستان سعودی.
  21. بحرالعلوم، سیدمحمد. (1404ق). بلغة الفقیه. تهران: نشر مکتبه الصادق.
  22. بحرانى، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم‌. (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهره (ج20). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  23. بروجردی عبده، محمد. (1380). حقوق مدنی. تهران: مجد.
  24. بیات، فرهاد، بیات، شیرین. (1397). شرح جامع قانون مدنی. تهران: انتشارات ارشد.
  25. جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1370). حقوق مدنی: رهن – صلح. تهران: گنج دانش.
  26. جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (۱۳۹۶). فن استدلال منطق حقوق اسلام. تهران: گنج دانش.
  27. حائرى، سید على بن محمد طباطبایى‌. (1418ق). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل (ط- الحدیثه)، (ج9). قم- ایران: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
  28. حسینی سیستانی، سیدعلی. (1415ق). منهاج الصالحین (ج2). قم: مکتبة آیت الله العظمی السید السیستانی.
  29. حسینى‌شیرازى، سیدصادق. (1425ق). التعلیقات على شرائع الإسلام (ج1). قم: انتشارات استقلال‌.
  30. حکیمی، حسین. (1396). بررسی رهن مال آینده در حقوق موضوعه. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر انزلی، دانشکده علوم انسانی.
  31. حلبى، ابن زهره و حمزه بن على حسینى. (1417ق).‌ غنیة النزوع إلى علمی الأصول و‌الفروع. قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
  32. حلّی، حسن بن یوسف بن مطهّر اسدی. (1414ق). تذکرة الفقهاء (ج13). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
  33. حلّى، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد‌. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى (ج2). قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  34. محقق حلّى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن‌. (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام (ج2). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  35. حلّى، یحیى بن سعید‌. (1405ق). الجامع للشرائع. قم: مؤسسه سید الشهداء العلمیه‌.
  36. خطیب شربینی، محمد بن احمد. (۲۰۰۹م). مغنی المحتاج الی معرفه شرح ابی المنهاج. بیروت: دارالفکر.
  37. خوانساری، رضی الدین محمدبن حسین. (1311). تکمیل مشارق الشموس فی شرح الدروس. قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
  38. دلشاد، ابراهیم. (1395). عقد رهن: مبانی فقهی – تحولات تقنینی. تهران: میزان.
  39. سبزواری، سید عبدالأعلی. (1413ق). مهذّب الأحکام (ج20 و 21). قم: مؤسسه المنار- دفتر حضرت آیة الله.
  40. سبزواری، سید عبدالأعلی. (بی‌تا). جامع الأحکام الشرعیه. قم: مؤسسه المنار.
  41. محقق سبزواری. (1423ق). کفایة الأحکام (ج1). قم: دفتر انتشارات اسلامى‌.
  42. شهید اول. (1414ق). غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد (ج2، چاپ اول). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  43. شهیدی، مهدی. (1385ش). تشکیل قراردادها و تعهدات. تهران: مجد.
  44. صالحی مازندرانی، محمد. (1400). امکان سنجی ضمانت از دین آینده در فقه و حقوق ایران. حقوق اسلامی، 18(71)، صص 79-101.
  45. طباطبایی یزدی، سید‌محمد‌کاظم. (1427ق). عروة الوثقی. قم: میثم تمار.
  46. طباطبایی، سیدعلی. (1418ق). ریاض المسائل (ج9، چاپ اول). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
  47. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیه (ج2). تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
  48. طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن. ‌(1407ق‌). تهذیب الأحکام‌ (چاپ: چهارم‌). تهران: دار الکتب الإسلامیة‌.
  49. عاملی، شهید ثانی، زین الدین بن على‌. (1414ق). رسائل الشهید الثانی (ج5، چاپ اول). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  50. عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على‌. (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام (ج4). قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه‌.
  51. عبدی فرد، آزاده. (1399). موضع نظام فقهی و حقوق کنونی در مورد رهن و رهن اموال آینده. سومین کنفرانس ملی حقوق، علوم اجتماعی و انسانی. روان‌شناسی و مشاوره.
  52. عراقی، آقا ضیاالدین. (1386). المحاظرات فی فقه الرهن (مقرر میرزا هاشم آملی). قم: مرکز نشر علوم اسلامی.
  53. عریضی، علی بن جعفر. (1409ق). مسائل علی بن جعفر و مستدرکات‌ها. چاپ اول. قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام).
  54. علامه حلی، حسن بن یوسف مطهر اسدی. (1414ق). تذکرة الفقهاء (ط-الحدیثه) (ج13). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
  55. عمانی، ابن ابی‌عقیل. (1413ق). حیاة ابن أبی‌عقیل و فقهه (چاپ اول). قم: مرکز المعجم الفقهی.
  56. الغیتابى، حسین. (1420ق). البنایه شرح الهدایه (ج12). بیروت: دار الکتب العلمیه.
  57. فراهیدی، خلیل بن احمد. (۱۴۱۴ق). ترتیب کتاب العین. قم: اسوه.
  58. فیومی، احمد بن محمد. (1414). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: مؤسسة دارالهجره.
  59. حسینى‌روحانى‌قمّى، سید‌صادق. (1412ق). فقه الصادق(علیه السلام) (ج20). قم: دار الکتاب- مدرسه امام صادق(علیه السلام).
  60. کاتوزیان، ناصر. (1376). حقوق مدنی: عقود معین (ج4). تهران: شرکت انتشار با همکاری شرکت بهمن برنا.
  61. کاتوزیان، ناصر. (1385ق). حقوق مدنی: عقود اذنی – وثیقه‌های دین (ج4، چاپ پنجم). تهران: شرکت سهامی انتشار.
  62. کاشف الغطاء، حسن بن جعفر نجفی. (1422ق). انوار الفقاهه: کتاب الرهن (چاپ اول). نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
  63. کاشف الغطاء، محمد حسین بن علی نجفی. (1366ق). وجیزه الاحکام (ج3، چاپ دوم). نجف: مؤسسة کاشف الغطاء.
  64. کیدرى، قطب الدین، محمد بن حسین‌. (‌1416ق). إصباح الشیعه بمصباح الشریعه (چاپ اول). قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
  65. محقق بحرانی. (1405ق). الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره (ج20، چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  66. محقق کرکی،شیخ نور‌الدین. (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد (چاپ دوم). قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام).
  67. محلّی، محمد. (1396). نظریۀ وثیق عینی در فقه امامیه و حقوق ایران. رساله دکتری، پردیس فارابی دانشگاه تهران: دانشکده حقوق.
  68. موسوى‌ گلپایگانى، سید‌محمد‌رضا. (۱۳۷۱). هدایة العباد. قم: دارالقرآن الکریم.
  69. موسوى‌ گلپایگانى، سید‌محمد‌رضا. (1413ق). کتاب القضاء. قم: دار القرآن الکریم.
  70. نجفى، محمد‌حسن‌. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام (ج25). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  71. واسطی، محب الدین. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس (چاپ اول). بیروت: دارالفکر.
  72. جمعی از نویسندگان. (1427ق). الموسوعة الفقهیة الکویتیه (ج23). الکویت: وزارة الأوقاف والشئون الإسلامیه.

https://shamela.ws/book/11430

  1. وحدتی‌شبیری، سیدحسن؛ عبدی‌پور، ابراهیم؛ محقق‌داماد، سیدمصطفی و قنواتی، جلیل. (1388). حقوق قراردادها در فقه امامیه (ج1، چاپ دوّم). تهران: سمت.
  2. یزدى، سید‌محمد‌کاظم طباطبایى‌. (1428ق). العروة الوثقى مع التعلیقات (ج2). قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام).

75. https://saanei.xyz/?view=01,02,10,2130,0