زمان اعتبار تساوی دِین قاتل و مقتول جهت اجرای قصاص؛ با تکیه بر دیدگاه خلاف مشهور صاحب جواهر و قانون مجازات اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای الهیات (فقه و مبانی حقوق اسلامی)، مدرس و مربی دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران.

چکیده

یکی از شرایط قصاص نفس که بدون آن به‌‌رغم تحقق قتل عمد، قصاص اعمال نخواهد شد، تساوی قاتل و مقتول در دین است؛ براین‌اساس مسلمان را در قبال کشتن انواع کافر قصاص نمی‌‌کنند، ولی بر ‌عکس آن امکان‌‌پذیر خواهد بود. اما در فرض‌های متعدد شاهد هستیم که جانی، مجنی‌علیه را مجروح می‌کند و این جراحت موجب مرگ او می‌شود و در فاصلۀ جراحت تا سرایت و مرگ مجنی‌علیه، یکی از این دو فرد تغییر دین پیدا می‌کند. حال پرسش اساسی این است که «زمان جنایت» یا «زمان قصاص» در تکافؤی دینی قاتل و مقتول شرط است؟ مشهور فقیهان، معیار را «حال جنایت» دانسته و به عدم قصاص او قائل شده‌‌اند؛ ولی برخی از فقیهان چون صاحب جواهر، «حال قصاص» را شرط دانسته‌اند؛ براین‌اساس جستار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، ضمن اشاره به واحد‌بودن ملّت کفر، با واکاوی ادله دوطرف، همسو با صاحب جواهر اشتراط تکافؤ در «زمان جراحت» را ادعایی بدون دلیل دانسته است. افزون‌براین‌ اشاره به شواهدی مبتنی بر رعایت «حال قصاص» در فروض دیگر و بیان مناقشاتی بر فروضی دیگر که «حال جنایت» را لحاظ دانسته‌‌اند، از دیگر نوآوری‌‌های این پژوهش است. در‌نهایت موضع قانون‌‌گذار در زمینه یاد شده را بررسی و پیشنهاد مناسب برای پر‌کردن خلأهای قانونی ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Time of Validity of the Religion Equality of the Killer and the Victim for the Implementation of Qisas (Retribution); With an Emphasis on the Uncommon Viewpoint of Sahib al-Jawahir and the Islamic Penal Code

نویسنده [English]

  • Mansoureh Sohrabi Afghoo
PhD in Theology (Jurisprudence and Principles of Islamic Law), Lecturer and Instructor at Hakim Sabzevari University, Sabzevar, Iran.
چکیده [English]

One of the conditions for implementing retribution (qisas) for murder, without which qisas will not be applied despite the occurrence of intentional murder, is the equality of religion between the killer and the victim. Based on this, a Muslim is not subjected to retribution (qisas) for killing various types of non-Muslims, but the reverse is possible. However, in many cases, we observe that the perpetrator injures the victim, and this injury leads to the victim's death. In the period between the injury and the resulting death, one of these two individuals changes their religion. The fundamental question now is whether "the time of the crime" or "the time of qisas" is a condition for the religion equality between the killer and the victim? Most jurists consider "the time of the crime" as the criterion and have advocated against qisas in such cases. However, some jurists like Sahib al-Jawahir consider "the time of qisas" as the condition. Based on this, the current article, using a descriptive-analytical method, argues that claiming equality at the time of injury without evidence is baseless, while discussing the unity of the disbelieving person and exploring arguments from both sides, aligning with Sahib al-Jawahir's stipulation of equality at the time of qisas. Furthermore, this research innovatively includes references to evidence based on the consideration of "the time of qisas" in other hypothetical cases, and presents discussions on another hypothesis that regards "the time of the crime," highlighting debates surrounding it. Finally, the position of the legislator regarding the aforementioned issue has been examined, and appropriate suggestions have been proposed to address legal gaps.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qisas conditions
  • equality of religion
  • time of the crime
  • time of qisas

مراجع

  1. * قرآن کریم

    1. ابن براج، عبدالعزیز. (1406ق). المهذب (ج2، چاپ اول). قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    2. اردبیلی، احمد بن محمد. (1403ق). مجمع الفائدة والبرهان (ج14، چاپ اول). قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    3. بجنوردی، حسن. (1386). القواعد الفقهیة (ج1، چاپ سوم). قم: دلیل ما.
    4. تبریزی، جواد. (1387). تنقیح مبانی الأحکام (کتاب القصاص) (چاپ سوم). قم: دارالصدیقه الشهیده(علیهاالسلام).
    5. حرعاملی، محمدبن حسن. (1403ق). وسائل الشیعة (ج29). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    6. خمینی، روح‌الله. (بی‌‌تا). تحریر الوسیلة (ج2). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    7. خویی، ابوالقاسم. (بی‌‌تا). مبانی تکملة المنهاج (ج2). بی‌جا: بی‌نا.
    8. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1404ق). المفردات فی غریب القران (ج1، چاپ دوم). بیروت: دفتر نشر الکتاب.
    9. سبحانی، جعفر، درس خارج فقه، 12/7/1390؛

    https://www.eshia.ir/Feqh/Archive/sobhani/feqh/90

    1. شهید اول، محمد بن مکی. (1411ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة. بی‌جا: دارالفکر.
    2. شهید اول، محمد بن مکی. (1414ق). غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد (ج4، چاپ اول). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
    3. شهید ثانی، زین الدین بن علی. (1413ق). مسالک الأفهام (ج10 و 15). قم: مؤسسه معارف اسلامی.
    4. طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). الخلاف (5). قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    5. طوسی، محمد بن حسن. (1363). الإستبصار (ج4). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    6. طوسی، محمد بن حسن. (1387). المبسوط فی فقه الامامیه (ج7). تهران: المکتبه
      المرتضویه.
    7. عزیزان، مهدی؛ لطیفی، رحیم و حیدری، حبیب. (1382). وظایف غیر‌مسلمانان در جامعه اسلامی. کلام اسلامی، شمارۀ 46، صص 113- 140.
    8. علامه حلی، حسن بن یوسف. (1412ق). قواعد الأحکام. بی‌جا: مؤسسه نشر اسلامی.
    9. علامه حلی، حسن بن یوسف. (1413ق). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    10. علامه حلی، حسن بن یوسف. (1414ق). تذکرة الفقهاء. قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث.
    11. علامه حلی، حسن بن یوسف. (1420ق). تحریر الأحکام (چاپ اول). قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
    12. فاضل هندى، محمد بن حسن. (1416ق). کشف اللثام والإبهام عن قواعد الأحکام‌ (ج11). قم: مؤسسة النشرالاسلامی.
    13. فخر المحققین، محمد بن حسن. (1387ق). ایضاح الفوائد (ج4). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    14. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409ق). العین. (ج6، چاپ دوم). قم: مؤسسة دارالهجره.
    15. قاینی، محمد، دروس خارج فقه، 7، 10، 11، 15، 16، 28 مهر1397؛

    https://taghrir.ismc.ir/lessons/feqh?category=1

    1. قائنی نجفی، محمد، درس خارج فقه، 23/2/1397؛ 11، 24 مهر 1397؛

    http://www.qaeninajafi.ir/feqh/feqh1396-97.html

    1. محقق حلی، شیخ نجم‌الدین. (1409ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام (ج4، چاپ دوم). تهران: استقلال.
    2. مرعشى نجفى، سید شهاب‌الدین. (1415ق). القصاص على ضوء القرآن والسنة (ج1). قم: بی‌نا.‌
    3. مزروعی، رسول. (1394). شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی (تحت اشراف آیت الله هاشمی شاهرودی). بی‌جا: مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی.
    4. مهاجر میلانی، امیر. (1395). حرمت جان کافر بی‌‌طرف. مجلّۀ دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره 14، صص 167-189.
    5. نجفی، شیخ محمد‌حسن. (1362). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (ج42، چاپ هفتم). بیروت: داراحیاء التراث العربی.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 22 شهریور 1402
  • تاریخ بازنگری: 31 فروردین 1403
  • تاریخ پذیرش: 24 اردیبهشت 1403

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار