امکان‌سنجی ضمانت از اعیان خارجی در فقه و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشگاه قم، قم، ایران.

چکیده

عقد ضمان در ماده ۶۸۴ ق.م، به‌عهده‌گرفتن مال در ذمه دیگری تعریف شده، و بر اساس ماده ۶۹۸، ضمان موجب نقل ذمه است و همچنین به‌موجب ماده ۶۹۱، ضمانِ دینی که هنوز سبب آن ایجاد نشده، باطل است. از مجموعه مواد مذکور استظهار شده است که به‌نظر قانون‌گذار، موضوع عقد باید قابلیت انتقال به ذمه را داشته باشد؛ یعنی دین و کلی باشد. در نتیجه، ضمان عقدی در حوزه اعیان به‌جهت خارجی و جزیی‌بودن، و همچنین غیرقابل‌تعلق‌بودن به ذمه، امکان‌پذیر نیست. مفاد قانون مدنی در این خصوص مبهم است، زیرا از یک طرف نقل ذمه را انتخاب کرده و از طرفی در ماده ۶۹۷، ضمان عهده را پذیرفته که قسمی از آن ضمانت به رد عین است. عرف مسلّم هم وجود ندارد که قاطع اختلاف باشد، اختلاف در فقه نیز حل نشده است، و نصوص شرعی هم ساکت است. با این حال طبق اصل ۱۶۷ قانون اساسی، بایسته است که حکم مسئله بر اساس موازین فقهی مشخص گردد. بنابراین مسئله پژوهش حاضر آن است که آیا طبق قواعد فقهی-حقوقی، امکان ضمانت عقدی از اعیان مضمونه وجود دارد یا نه؛ یعنی آیا امکان توسعه در مفهوم ضمان وجود دارد یا خیر. نتیجه آنکه مبتنی بر قواعد و اصول فقهی-حقوقی، ضرورتی ندارد که موضوع عقد ضمان، دین و کلی باشد، لذا ضمانت از عین خارجی و جزئی بلااشکال است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Feasibility Study of Guarantee of Material Property (Material Things) in Iranian Jurisprudence and Law

نویسنده [English]

  • mohammad salehimazandarani
Associate Professor, Department of Private Law, Qom University, Qom, Iran.
چکیده [English]

A guarantee contract is defined in Article 684 of the Civil Code as guaranteeing the debt of another person and according to Article 698, the guarantee causes the transfer of liability. In addition, according to Article 691, a religious guarantee for which the cause has not yet been clarified is void. It is stated from the above-mentioned articles that according to the legislator, the subject of the contract should be transferable to another person, which means that it must be general. As a result, it is not possible to guarantee a contract in the realm of material property due to its externality and partiality, as well as its irrevocability. The terms of the Civil Code are ambiguous in this regard, because on the one hand, it has chosen to transfer the liability and on the other hand, in Article 697, it has accepted the guarantee of responsibility, part of which is the guarantee of rejection of the material property. There is no common law that is decisive in the dispute, the dispute in jurisprudence has not been resolved, and the religious texts have not written anything about it. However, according to Article 167 of the Constitution of Iran, the ruling on the issue must be determined based on jurisprudential criteria. Therefore, the issue of the present study is whether, according to the rules of jurisprudential-legal principles, it is possible to guarantee a contract of guaranteed property. That is, whether there is a possibility of development in the concept of guarantee or not. The conclusion is that based on the jurisprudential-legal rules and principles, it is not necessary that the subject of the guarantee of the contract be general, so there is no problem to guarantee the material property.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Guarantee
  • material property
  • responsibility
  • liability
  • religion

مراجع

1. آخوند خراسانی، محمدکاظم. (۱۴۰۹ق). کفایة الاصول (چاپ اول). قم مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث.
2. ابن‌اثیر، مجدالدین. (۱۳۶۷). النهایه (چاپ چهارم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
3. ابن‌فارس، احمد. (۱۴۰۴ق). معجم مقاییس اللغة (چاپ اول). قم: مکتب الإعلام الاسلامی.
4. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (۱۴۰۸ق). لسان العرب (چاپ اول). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
5. اردبیلی، احمد. (۱۴۰۴ق). مجمع الفائده والبرهان فی شرح ارشاد الاذهان (چاپ اول، مصحح: مجتبی عراقی - علی‌پناه اشتهاردی - حسین یزدی اصفهانی). قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
6. بجنوردی، سیدحسن. (۱۴۱۹ق). القواعد الفقهیه. قم: الهادی.
7. بحرالعلوم، سیدمحمد. (۱۴۰۴ق). بلغة الفقیه (چاپ چهارم). تهران: نشر مکتبة الصادق.
8. بحرانی، یوسف. (۱۴۱۴ق). الحدائق الناضره (محقق: محمدتقی ایروانی). قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
9. بندربیگی، محمد. (۱۳۸۹). فرهنگ عربی فارسی منجد الطلاب (چاپ اول). تهران: انتشارات اسلامی.
10. جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (۱۳۵۲). عقد ضمان (چاپ اول). تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
11. جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (۱۳۵۶). مبسوط در ترمینولوژی حقوق (چاپ دوم).تهران: کتابخانه گنج دانش.
12. جوهری، ابونصر اسماعیل بن حماد. (۱۴۱۰ق). الصحاح. بیروت: دار العلم للملایین.
13. حائری طباطبایی، سید محمد مجاهد. (بی‌تا). کتاب المناهل. قم: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث.
14. حسینی عاملی، سید محمدجواد. (۱۴۱۹). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه (چاپ اول). بیروت: موسسة النشر الاسلامی.
15. خوانساری، موسی. (۱۳۷۳). منیة الطالب فی حاشیه المکاسب. تهران: المکتبة المحمدیه.
16. دهخدا، علی‌اکبر. (۱۳۷۷). لغت‌نامه. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
17. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (۱۴۱۲ق). المفردات فی غریب القرآن (چاپ اول). بیروت: دار العلم - الدار الشامیه.
18. زبیدی، محمدتقی. (۱۴۱۲ق). تاج العروس من جواهر القاموس (چاپ اول). بیروت: مکتبة الاحیاء.
19. سبزواری، سید عبدالاعلی. (۱۴۰۳ق). مهذب الاحکام فی بیان الحلال والحرام. قم: مؤسسه المنار.
20. شهید ثانی، زین‌الدین. (۱۴۱۷ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام (چاپ اول، محقق: المؤسسة المعارف الاسلامیه. قم: المؤسسة المعارف الاسلامیه.
21. شیخ طوسی، محمد بن حسن. (۱۴۰۶ق). المبسوط فی فقه الامامیه. بیروت: دار الاضواء.
22. صدر، سید محمدباقر. (۱۳۷۹). حواله. فصلنامه فقه اهل بیت(علیهم السلام)، (۲۱)، صص 3-16.
23. طباطبایی حکیم، سیدمحسن. (۱۴۰۴ق). مستمسک العروة الوثقی. قم: مکتبة السید المرعشی(ره).
24. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم. (۱۴۱۵ق). حاشیه مکاسب. تهران: مرکز نشر العلوم الاسلامی.
25. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم. (۱۴۲۷ق). عروة الوثقی (محشی، چاپ اول). قم: میثم تمار.
26. طریحی، فخرالدین. (۱۴۰۴ق). مجمع البحرین. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
27. علامه حلی، حسن بن یوسف. (۱۴۱۳ق). قواعد الاحکام فی معرفه الحلال والحرام (چاپ اول). قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث.
28. علامه حلی، حسن بن یوسف. (۱۴۱۴ق). تذکرة الفقهاء (چاپ اول). قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام) لاحیاءالتراث.
29. فراهیدی، خلیل بن احمد. (۱۴۰۹ق). العین. قم: مؤسسه دارالهجره.
30. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. (۱۴۰۵ق). قاموس المحیط. بیروت: دار العلم.
31. کاتبی، حسینقلی. (۱۳۹۲). فرهنگ حقوقی فرانسه ـ فارسی (چاپ دوم). تهران: انتشارات گنج دانش.
32. کاتوزیان، ناصر. (۱۳۷۴). عقود معین (چاپ چهارم). تهران: شرکت انتشار با همکاری بهمن برنا.
33. کاتوزیان، ناصر. (۱۳۷۵). نظریه عمومی تعهدات (چاپ اول). تهران: نشر یلدا.
34. محقق ثانی، علی بن حسین. (۱۴۱۴ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام).
35. محقق حلی، جعفر. (۱۴۰۳ق). شرائع الاسلام (چاپ اول). قم، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام) للطباعه والنشر.
36. محقق داماد، سید مصطفی. (۱۳۸۸). نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی (چاپ اول). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
37. محقق قمی، ابوالقاسم. (۱۳۷۱). جامع الشتات. تهران: چاپ کیهان.
38. معین، محمد. (۱۳۷۱). فرهنگ فارسی معین. تهران: مؤسسه انتشاراتی امیرکبیر.
39. موسوی بجنوردی، سید محمد. (۱۳۷۹). عقد ضمان و نقش آن در حقوق مدنی. میراث جاویدان، (۳۱-۳۲)، صص ۱۲-۲۴.
40. موسوی بجنوردی، سید محمد. (۱۳۹۳). عقد ضمان (چاپ دوم، محقق: ابوالفضل احمدزاده). تهران: مجمع علمی فرهنگی مجد.
41. موسوی خمینی، سید روح‌الله. (۱۴۲۱ق). کتاب البیع (چاپ اول، محقق: مؤسسة تنظیم ونشر آثار الامام الخمینی). قم: مؤسسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی.
42. موسوی خویی، سید ابوالقاسم. (۱۴۱۸ق). مبانی العروة الوثقی (چاپ اول). قم: مؤسسة إحیاء آثار الامام الخویی.
43. نجفی، محمدحسن. (۱۴۰۴ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
44. نعمت‌اللهی، اسماعیل. (۱۳۹۱). ذمه و عهده در فقه شیعی. مجله فقه و اصول، (۹۰) صص ۱۵۵-۱۷۶.
45. وزارت اوقاف و شئون اسلامیه کویت. (۱۴۱۸ق). الموسوعة الفقهیة الکویتیه. کویت: وزارت اوقاف.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 22 دی 1399
  • تاریخ بازنگری: 25 خرداد 1400
  • تاریخ پذیرش: 26 خرداد 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار