مستثنیات احتیاط در احکام توصّلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد و مدیر حوزه علمیه قم، ایران.

2 پژوهشگر موسسه اشراق و دانش‌پژوه سطح 4 حوزه، قم، ایران.

3 دانشجوی دکتری رشته اندیشه معاصر مسلمین دانشگاه المصطفی و مربی دانشگاه مجازی المصطفی، قم، ایران.

چکیده

بیشتر فقها - در مباحث اجتهاد و تقلید - جواز احتیاط در توصّلیاتِ محض (معاملات بالمعنی الاعم) را امری واضح دانسته و از کنار آن عبور کرده‌اند و کمتر به جوانب آن پرداخته‌‌اند‌‌، اما وقتی در دایرهٔ احکام توصلیات دقت می‌شود‌‌، احکامی به چشم می‌خورد که حکم جواز احتیاط در آنها روشن نیست و بلکه با مانع همراه است. این موانع سبب استثناء این احکام از دایرهٔ جواز احتیاط در توصّلیات می‌شود. سؤال اصلی تحقیق، کشف همین مستثنیات احتیاط در احکام توصّلی است. با هدف تبیین دقیق حکم کلی جواز احتیاط در توصّلیات‌‌، با روش تحلیل محتوای کیفی تاریخی به بررسی مهم‌ترین استثنائات این حکم در فقه می‌پردازد. مهمترین احکامی که از حکم جواز احتیاط استثناء می‌شود در دو دسته مسثنیات ذاتی و مستثنیات عارضی قرار می‌گیرد. دستهٔ اول احکامی هستند که ذاتاً قابل احتیاط نیست؛ مانند احکام علمی‌‌، اعتقادی و احتیاط در تزاحم. دستهٔ دوم، شامل برخی عناوینی است که عارض بر احتیاط شده و سبب عدم جواز آن می‌شود؛ مانند اِضرار‌‌، عُسر و حرج‌‌، وهن دین یا مذهب که در برخی به صورت مطلق و در برخی دیگر در شرایطی خاص امکان احتیاط وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Exceptions to Precaution in Tawasoli Rulings

نویسندگان [English]

  • alireza arafi 1
  • ehsan khalili 2
  • mohammad dinmohammadi 3
1 Professor and Head of Islamic Seminary of Qom, Iran.
2 Researcher at Ishraq Institute and Seminary student in level four of Islamic Seminary, Qom, Iran.
3 PhD Student in Contemporary Muslims Thought at Al-Mustafa University and Instructor at Al-Mustafa Virtual University, Qom, Iran.
چکیده [English]

Most jurists - in the field of ijtihad and taqlid - have considered the permission of precaution in pure Tawasoliat (the deals in which it does not include the intention of proximity to God) as an obvious matter and have ignored it and paid less attention to its aspects. However, when one pays attention to the scope of the Tawasoliat rulings, there are rulings in which the decree of the precautionary measure is not clear and is accompanied by an obstacle. These obstacles exclude these rulings from the scope of the precautionary measure in Tawasoliat. The major question of the study is to discover these exceptions of precaution in the tawasoli rulings. This paper, with the aim of explaining in detail the general ruling of the precautionary permission in tawasoliat, examines the most important exceptions of this ruling in jurisprudence by analyzing the qualitative historical content. The most important rulings that are excluded from the precautionary permission are in the two categories of intrinsic exceptions and incidental exceptions. The first category is the rulings that are not inherently cautious; such as the scientific, belief and cautious rulings in conflict. The second category includes some topics that are subject to caution and cannot be considered as permissible, such as harm, hardship, difficulty, and denial of religion, which in some cases in other certain circumstances there is no possibility of precaution.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Exceptions to precaution
  • rulings
  • tawasoliat
  • belief rulings
  • intrinsic exceptions
  • incidental exceptions

مراجع

1. ابن‌سیده، علی بن اسماعیل. (1421ق). المحکم و المحیط الأعظم (چاپ اول). بیروت: دار الکتب العلمیة.
2. ازهری، محمد بن احمد. (1421ق). تهذیب اللغة (چاپ اول). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
3. اعرافی، علیرضا. (1391). فقه تربیتی. مبانی و پیش‌فرض‌ها (تحقیق و نگارش: سیدنقی موسوی). قم: مؤسسه اشراق و عرفان.
4. اعرافی، علی‌رضا؛ و موسوی، سیدنقی. (1390). گسترش موضوع فقه نسبت به رفتارهای جوانحی. فصلنامه علمی ـ پژوهشی فقه، 18(70)، صص 87-130.
5. انصاری، مرتضی بن محمدامین. (1428ق). فرائد الأصول. (چاپ نهم). قم: مجمع الفکر الاسلامی.
6. تبریزی، جواد بن علی. (1427ق). المسائل المنتخبة (چاپ پنجم). قم: دار الصدیقة الشهیدة سلام‌الله‌علیها.
7. تبریزی، جواد بن علی. (1426ق). تنقیح مبانی العروة ـ کتاب الاجتهاد و التقلید (چاپ اول). قم: دار الصدیقة الشهیدة سلام الله علیها.
8. تونی، عبدالله بن محمد. (1415ق). الوافیة فی أصول الفقه (چاپ دوم). قم: مجمع الفکر الاسلامی.
9. جمعی از پژوهشگران زیر نظر شاهرودی، سیدمحمود هاشمی. (1423ق). موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب اهل البیت(علیهم السلام) (چاپ اول). قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت(علیهم السلام).
10. حسینی، محمد. (2007م). الدلیل الفقهی تطبیقات فقهیة لمصطلحات علم الأصول. دمشق: مرکز ابن ادریس الحلی للدارسات الفقهیه.
11. حکیم، سیدمحسن طباطبایی. (1416ق). مستمسک العروة الوثقی. (چاپ اول). قم: مؤسسة دار التفسیر.
12. حلی (علامه)، محمد بن حسن. (1413ق). مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة (چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
13. حلی (علامه)، محمد بن حسن. (1386). نهایة الوصول الی علم الاصول. قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
14. حلی (علامه)، محمد بن حسن (1420ق). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة (ط ـ الحدیثة) (چاپ اول). قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
15. حلی (محقق)، جعفر بن حسن. (1403ق). معارج الأصول (چاپ اول). قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام).
16. حلی (محقق)، جعفر بن حسن. (1408ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام (چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
17. حیدری، سیدعلی‌نقی. (1412ق). اصول الاستنباط (چاپ اول). قم: لجنة إدارة الحوزة العلمیة.
18. خوانساری، سیداحمد بن یوسف. (1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع (چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
19. خویی، سیدابوالقاسم موسوی. (1418ق). التنقیح فی شرح العروة الوثقی (چاپ اول). قم: بی‌نا.
20. خویی، سیدابوالقاسم موسوی. (1416ق). صراط النجاة (المحشّی) (چاپ اول). قم: مکتب نشر المنتخب.
21. خویی، سیدابوالقاسم موسوی. (1417ق). قاعدة الفراغ و الصحة و الاجتهاد و التقلید (مصباح الأصول)، تقریرات واعظ محمد سرور حسینی بهسودی (چاپ پنجم). قم: کتابفروشی داوری.
22. خویی، سیدابوالقاسم موسوی. (1410ق). منهاج الصالحین (چاپ بیست و هشتم). قم: نشر مدینة العلم.
23. خویی، سیدابوالقاسم موسوی. (1418ق). موسوعة الإمام الخوئی (چاپ اول). قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
24. خویی، سید‌ابوالقاسم موسوی. (1414ق). رسائل فقهیة. (چاپ اول). قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
25. حسینی سیستانی، سیدعلی. (1422ق). المسائل المنتخبة (چاپ نهم). قم: دفتر حضرت آیت الله سیستانی.
26. شریف مرتضی، علی بن حسین موسوی. (1405ق). رسائل الشریف المرتضی (چاپ اول). قم: دار القرآن الکریم.
27. طباطبایی المجاهد، محمد بن علی. (1296ق). مفاتیح الأصول (چاپ اول). قم، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام).
28. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم. (1409ق). العروة الوثقی (چاپ دوم). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
29. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم. (1419ق). العروة الوثقی (المحشّی) (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
30. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (1417ق). العُدة فی أصول الفقه (چاپ اول). قم: محمدتقی علاقبندیان.
31. عاملی، حسین بن شهاب الدین کرکی. (1396ق). هدایة الأبرار إلی طریق الأئمة الأطهار (چاپ اول). نجف اشرف: رئوف جمال‌الدین، حی المعلمین.
32. عاملی (شهید اول)، محمد بن مکی. (1419ق). ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة (چاپ اول). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
33. عاملی (شهید اول)، محمد بن مکی. (1408ق). الالفیه فی فقه الصلاه الیومیه. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
34. عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین. (1402ق). روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان (ط ـ الحدیثة) (چاپ اول). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
35. عاملی (کرکی)، علی بن حسین (محقق ثانی). (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد (چاپ اول). قم: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
36. علوی، سید‌عادل بن علی بن الحسین. (بی‌تا). القول الرشید فی الاجتهاد و التقلید (چاپ اول). قم: بی‌نا.
37. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409ق). کتاب العین. (چاپ دوم). قم: نشر هجرت.
38. فیومی، احمد بن محمد. (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی (چاپ دوم). قم: مؤسسه دار الهجرة.
39. قمّی، سیدمحمد حسینی ‌روحانی. (1417ق). المسائل المنتخبة (للروحانی، السید محمد) (چاپ اول). کویت: شرکة مکتبة الألفین.
40. کلانتری تهرانی، ابوالقاسم. (1425ق). مطارح الانظار. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
41. مشکینی، ابوالحسن. (1413ق). حاشیه بر کفایه الاصول. قم: انتشارات دارالحکمه.
42. موسی، حسین یوسف. (1410ق). الإفصاح (چاپ چهارم). قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
43. نائینی، محمدحسین. (1352). اجود التقریرات (تقریرات ابوالقاسم خویی، چاپ اول). قم: مطبعه العرفان.
44. نائینی، محمدحسین. (1376). فوائد الاُصول (تقریرات محمدعلی کاظمی خراسانی، چاپ اول). قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
45. نجفی، محمدحسن (صاحب الجواهر). (بی‌تا). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام (چاپ هفتم). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
46. یزدی، مرتضی بن عبد الکریم حائری. (1426ق). شرح العروة الوثقی (چاپ اول). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 03 فروردین 1399
  • تاریخ بازنگری: 12 تیر 1399
  • تاریخ پذیرش: 15 تیر 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار