اقتضای ماهیت وقف بر جایز نبودنِ تغییر و تبدیل آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدیر گروه سازماندهی اطلاعات و مدارک پژوهشکده مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی/ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

فقیهان شیعه دربارۀ جایز نبودن تغییر وقف، جز در مواردی ویژه، اجماع دارند. باوجود این، اتفاقِ‌نظری میان آنان دربارۀ علت جایز نبودن آن نیست. برخی معتقدند علت جایز نبودنِ آن حکم شرعی منع است؛ دسته‌ای دیگر می‌گویند ماهیت وقف به گونه‌ای است که با هرگونه تغییری منافات دارد و روایاتی که دلالت بر منع دارند، جملگی جنبۀ تأیید دارند، نه تشریع و تأسیس؛ دستۀ سوم معتقدند علت جواز تغییر وقف آن است که بعد از وقف واقف، موقوفه از ملک او خارج می‌شود و دیگر در ملک کسی قرار نمی‌گیرد و فک ملک می‌گردد. از میان سه مبنای مزبور، قول دوم از این جهت پذیرفتنی و قابلِ‌دفاع است که وقف حقیقت شرعیه ندارد؛ پیمانی بشری است که فرا‌تر از دین و مذهب، در تمام دوران‌ها و در میان همۀ ملت‌های عالَم ساری و جاری است. افزون بر آن، شواهد و قرائن تاریخی و روایی نیز دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Normality of the waqf`s nature (endowment) on permissibility of change and transformation

نویسنده [English]

  • seyyed taqi waredi
Assistant Professor of Islamic Sciences and Culture Academy Islamic Information and Document Management Research Center
چکیده [English]

Except in some cases, impermissibility of changing the waqf is a matter of the jurisprudents` consensus. But concerning the reason of its impermissibility, there is no agreement between them. Some believe that its reason is religious ordinance which prohibited it. Some others say that the waqf`s  nature is a form conflicting with any change, and all the narrations that imply prohibition, have aspect of approval, not legislation and establishment. The third group says that the cause of impermissibility of transferring the waqf is that after settler endowment, the subject of endowment is removed from its settler`s ownership and no longer, falls into the ownership of anyone and the property is removed from the ownership. Between the mentioned three theories, the second is acceptable and defensible due to which the endowment has no religious nature, and it is a human covenant, which it occurs and is current beyond religion and faith in all the periods and among all the nations of the universe. In addition, it has historical and narrative circumstances of evidence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • transferring the waqf
  • types of waqf
  • subject of endowment
  • its sale
  • settler
  • its beneficiaries
1. آخوند خراسانی، محمدکاظم‌بن‌حسین (1406ق)، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ نخست.
2. انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین (1415ق)، کتاب المکاسب (ط ـ الحدیثة)، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ نخست.
3. بحرانی، یوسف‌بن‌احمد (1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ نخست.
4. خمینی (امام)، سیدروح‌اللّه موسوی (1421ق)، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی1، چاپ نخست.
5. _____________ (بی‌تا)، تحریر الوسیلة، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم، چاپ نخست.
6. خوئی، سیدابوالقاسم موسوی (بی‌تا)، مصباح الفقاهة (المکاسب)، بی‌جا، بی‌نا.
7. شهیدی تبریزی، میرزافتاح (1375ق)، هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب، تبریز، چاپخانۀ اطلاعات، چاپ نخست.
8. شهید اول (محمد‌بن‌مکی عاملی) (1414ق)، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، چاپ نخست.
9. شیخ صدوق (محمد‌بن‌علی‌بن‌بابویه) (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ دوم.
10. شیخ طوسی (محمدبن‌حسن) (1400ق)، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم.
11. شیخ مفید (محمد‌بن‌محمد‌بن‌نعمان) (1413ق)، المقنعة، قم، کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید، چاپ نخست.
12. صاحب جواهر (محمدحسن نجفی) (بی‌تا)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
13. عبدالرحمان، محمود (1419ق)، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، قاهره، بی‌نا.
14. علامه حلّی (حسن‌بن‌یوسف اسدی) (بی‌تا)، تذکرة الفقهاء (ط ـ القدیمة)، قم، مؤسسه آل‌البیت:، چاپ نخست.
15. _____________ (1413ق)، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ نخست.
16. _____________ (1420ق)، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة (ط ـ الحدیثة)، قم، مؤسسۀ امام صادق7، چاپ نخست.
17. غروی اصفهانی، محمدحسین کمپانی (1418ق)، حاشیة کتاب المکاسب (ط ـ الحدیثة)، قم، أنوار الهدی، چاپ نخست.
18. کاشف‌الغطاء، حسن‌بن‌جعفر نجفی (1422ق)، أنوار الفقاهة ـ کتاب البیع، نجف اشرف، مؤسسه کاشف الغطاء، چاپ نخست.
19. کلینی، ابوجعفر محمدبن‌یعقوب (1407ق)، الکافی (ط ـ الإسلامیة)، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
20. محقق ثانی (علی‌بن‌حسین عاملی کرکی) (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل‌البیت:، چاپ دوم.
21. محقق داماد، سیدمحمد (1418ق)، کتاب الخمس، قم، دار الإسراء للنشر، چاپ نخست.
22. مظفر، محمدرضا (بی‌تا)، حاشیة المظفر علی المکاسب، قم، حبیب، چاپ نخست.
23. نائینی، میرزامحمدحسین غروی (1413ق)، المکاسب و البیع، تقریرِ محمدتقی آملی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم، چاپ نخست.
24. نوری، میرزاحسین (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل‌البیت:، چاپ نخست.
25. همدانی، آقارضا‌بن‌محمدهادی (1420ق)، حاشیة کتاب المکاسب، قم، مؤلف، چاپ نخست.
26. یزدی، سیدمحمد کاظم طباطبائی (بی‌تا)، تکملة العروة الوثقی، قم، داوری، چاپ نخست.