پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)
فقه
1735-3181
1735-3521
21
81
2014
09
23
نقش عدالت در فرآیند استنباط اول و دوم
3
20
FA
ابوالقاسم
علیدوست
دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
salsabeal@gmx.com
<br />عدالت از کهنترین مفاهیمی است که بشر با آن آشنا است و در زندگی روزمرّۀ او بسآمد چشمگیری دارد و در نصوص دینی به عنوان یکی از مقاصد اولیه انبیای الاهی از آن یاد شده است. این مفهوم، مفهومی پیشادینی است؛ اما نباید فارغ از نگاه به جهان، انسان و سرانجام وی، به تفسیر آن پرداخت. چنانکه در تطبیق آن بر مصادیق و یافتن عینیتهای آن، وقتی در یک نظام دیده میشود، باید عناصر مؤثـر در آن را ـ که در آن نظـام حضـور دارند ـ در نظر داشت. در بخش نظر و نظریهپردازی و اندیشهورزی با مفهوم و مصداقشناسی عدالت، برخوردی بایسته نشده است؛ از این رو، لازم است کاراییهای آن در کشف حکم بازخوانی شود تا اجرای عدالت بر بنیان آن صورت پذیرد. عدالت در فقه به مثابۀ یک سند، قاعده و رویکرد، حضور مییابد و به مثابۀ یک گفتمان عام در اجرای احکام مکشوف باید تحقق یابد.
عدالت,احکام,کشف,استنباط اول,استنباط دوم,قاعده,مطالعۀ هرمی و حلقوی
https://jf.isca.ac.ir/article_21545.html
https://jf.isca.ac.ir/article_21545_a6046f3bc7ecd7d15bf3339edf4e4a92.pdf
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)
فقه
1735-3181
1735-3521
21
81
2014
09
23
بررسی حکم شرعی رفتار حکومت در جمعآوری اطلاعات از حوزۀ حریم خصوصی اشخاص
21
44
FA
حسنعلی
علی اکبریان
0000-0001-5526-4829
دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
ha.aliakbarian@gmail.cim
جمعآوری اطلاعات از حوزۀ حریم خصوصی اشخاص توسط حکومت اسلامی برای حفظ امنیت و مصالح جامعه، صور و احکامی دارد که در مقالۀ حاضر، به سه نکتۀ مهم در این مسئله پرداخته میشود: 1. بررسی این امر که آیا همۀ موارد جمعآوری اطلاعات از حریم خصوصی افراد، بدون ظن جاسوسی و توطئه و مانند آن، مستلزم شکستن آن است یا خیر؟ نوآوری این بررسی، در تفکیک میان جمعآوری اجمالی و تفصیلی اطلاعات است. 2. بررسی دلالت ادلۀ نقلیِ حرمت جمعآوری اطلاعات از جانب حکومت در جایی که مستلزم شکستن حریم خصوصی شهروندان است. نوآوری این بررسی، در توجه به شمول و عدم شمول دلالت ادلۀ لفظی نسبت به تجسس حکومت (نه تجسس مردم از یکدیگر) است. غالب این ادله بر چنین شمولی دلالت ندارند؛ زیرا اولاً دربارۀ روابط شخصیِ افراد جامعه با یکدیگرند، ثانیاً دربارۀ عیوب و گناهان شخصیاند. 3. ارتباط ادلۀ موجود در حوزۀ حکم جمعآوری اطلاعات از جانب حکومت. نوآوری این بررسی، در تبیین دقیق و صحیح ارتباط ادله است.<br />روش این مقاله، توصیفی ـ تحلیلی و روش جمعآوری اطلاعات آن کتابخانهای است.
جمعآوری اطلاعات,حریم خصوصی,تجسس,حکومت اسلامی
https://jf.isca.ac.ir/article_21546.html
https://jf.isca.ac.ir/article_21546_f2c3547d222658dd109a153c87513b73.pdf
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)
فقه
1735-3181
1735-3521
21
81
2014
09
23
تأثیر مرگ قاتل عمد بر مجازات
45
64
FA
اسماعیل
آقابابائی بنی
0009-0005-5039-6917
دانشیار پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی
aghababaei@isca.ac.ir
به دلیل پذیرش اصل شخصی بودن مجازاتها، فوت متهم یا محکومعلیه موجب سقوط مجازات میشود. با این حال در مورد قاتل عمد، پرداخت دیه محل اختلاف است. از یک سو، تبدیل قصاص به دیه، به موافقت جانی منوط است که طبعاً با مرگ وی امکان مطالبۀ دیه نخواهد بود و از سوی دیگر، ادلهای که از هدر نبودن خون مسلمان سخن میگویند، مقتضی آن است که با مرگ قاتل، دیه از اموال وی پرداخت شود. روشن نبودن آرای فقهی در مسئله، موجب ابهام و تناقض در قانونگذاری شده است. به نظر میرسد در صورتی که در مطالبه و انجام قصاص کوتاهی نشده و قاتل به مرگ طبیعی از دنیا رفته باشد، دیه قابل پرداخت نیست؛ ولی در مواردی که تقصیر قاتل یا اطالۀ دادرسی موجب فرا رسیدن مرگ قاتل شود، هدر نبودن خون مسلمان، اقتضای پرداخت دیه دارد.
قتل عمد,قصاص,دیه,سقوط قصاص,بیتالمال
https://jf.isca.ac.ir/article_21547.html
https://jf.isca.ac.ir/article_21547_c8b4f9fd22a38c93a1fd861a47717b5c.pdf
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)
فقه
1735-3181
1735-3521
21
81
2014
09
23
نگرشی تاریخی ـ تحلیلی به مرجّحیت مخالفت با عامّه در متون فقه امامیه و تأمّلاتی در آن
65
92
FA
عطیه
علیزاده نوری
دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد.
atiyeh.alizadehnoory@stu.um.ac.ir
محمدتقی
فخلعی
0000-0001-5173-3165
استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد (نویسنده مسؤول).
fakhlaei@um.ac.ir
حسین
صابری
0000-0001-7224-5494
استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد.
saberi@um.ac.ir
نوشتار پیش رو با رویکرد تاریخی ـ تحلیلی و با هدف طرح روایتی جامع از پیشینه و روند بهکارگیری مخالفت با عامّه به عنوان مرجّح باب تعارض اخبار نوشته شده است در این اثر تلاش شده تا با واکاویدن سیر تاریخی موضوع، در خلال بررسی نوشتههای بر جای مانده از فقه امامیه، از زمان نخستین کاربردها تا عصر حاضر، موقعیت آن نشان داده شود. درنگ در رویکردهای متفاوت پدیدآمده در مرجّحیت مخالفت با عامّه، شرایط و چگونگی إعمال آن در میان فقها و نیز فراز و فرودهای پدیدارشده در گذر تاریخ، نتایج تأمّلبرانگیزی را به بار نشانده است که از جمله میتوان به اذعان به وجود رویکردهای سلبی و ایجابی نسبت به اصل موضوع، تغییر یافتن ادبیات موضوع پس از چند قرن، گزینش معیار تقیه در اخذ به این مرجّح و ادعای برقراری تلازم میان تقیه و مخالفت با عامّه از منظر اکثر فقها اشاره کرد. ضمن اینکه این مقاله، شماری از آسیبهای ناشی از تحلیل غلط و درک نامناسب از حقیقت مخالفت با عامّه و شروط بهکارگیری آن را نیز بررسی کرده است.
عامّه,تقیّه,مخالفت با عامّه,حمل بر تقیه,تعارض اخبار
https://jf.isca.ac.ir/article_21548.html
https://jf.isca.ac.ir/article_21548_3b8c0bb42f8740d9b70fb890db92c966.pdf
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)
فقه
1735-3181
1735-3521
21
81
2014
09
23
فرضیهای دربارۀ حمل روایات بر تقیه از منظر شیخ طوسی
93
111
FA
سید محمد کاظم
مددی الموسوی
دانش آموخته حوزه علمیه قم
kazemalmusavi@gmail.com
<span style="font-family: NoorZar; font-size: 11pt; mso-ansi-font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-CA;" lang="FA">از روشهای متداول فقهای شیعه هنگام مواجهه با روایات متعارض، حمل روایات بر تقیه بوده است؛ امّا ضوابط این حمل، در دوره</span><span style="font-family: NoorZar; font-size: 11pt; mso-ansi-font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-CA;" lang="FA" dir="LTR"></span><span style="font-family: NoorZar; font-size: 11pt; mso-ansi-font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-CA;" lang="FA">های مختلف، تغییرات مهمی کرده است. از جمله مهمترین دوره</span><span style="font-family: NoorZar; font-size: 11pt; mso-ansi-font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-CA;" lang="FA" dir="LTR"></span><span style="font-family: NoorZar; font-size: 11pt; mso-ansi-font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-CA;" lang="FA">ها، دورۀ شیخ طوسی در قرن پنجم است که برای نخستین بار انبوهی از روایات، بر تقیه حمل شدند.</span><span style="font-family: NoorZar; font-size: 11pt; mso-ansi-font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA"> این پژوهش به بررسی نسبت این دوره</span><span style="font-family: NoorZar; font-size: 11pt; mso-ansi-font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA" dir="LTR"></span><span style="font-family: NoorZar; font-size: 11pt; mso-ansi-font-size: 10.0pt; mso-ascii-font-family: 'Times New Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times New Roman';" lang="FA"> با دورۀ فقهای متقدم قبل از قرن پنجم میپردازد و در صدد کشف علت اصلی تفاوت میان این دو دوره و چرایی پیشآمد این انفراد توسط شیخ است. آیا کثرت وجود این حمل در آثار شیخ نسبت به قدما، صرفاً ناشی از تفاوت روشی او در تألیف کتب روایی و فقهی بوده است و یا اینکه علت این امر، وجود اختلاف مبنایی میان او و قدما بوده است؟ با بررسی آثار روایی و فقهی هر دو دوره، مشخص میشود که میان شیخ و قدما اختلافات مبنایی جدیای وجود داشته و مسئله صرفاً تفاوت روشی نبوده است.</span>
تقیه,شیخ طوسی,فقه شیعه,حدیث شیعه
https://jf.isca.ac.ir/article_21549.html
https://jf.isca.ac.ir/article_21549_edfb307544cd20bcd97ba02c6075a919.pdf
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)
فقه
1735-3181
1735-3521
21
81
2014
09
23
بازخوانی ساختار دانش فقه ناظر به اقتضائات معاصر
112
150
FA
امین
کرباسی زاده
دانشجوی دکتری فلسفه اخلاق
aminkarbasizade@ut.ac.ir
فقیهان در طول تاریخ اسلام برای چینش مسائل فقهی در کنار یکدیگر و طرح نظاممند دانش فقه، شیوههای کموبیش متفاوتی در پیش گرفتهاند. این شیوهها که چگونگی دستهبندی مسائل فقهی را مشخص میسازند، ساختارهای دانش فقه خوانده میشوند. این مقاله میکوشد با بررسی ساختارهای مطرح در علم فقه، ساختار جدیدی را با توجه به اقتضائات زمانه و مسائل جدید فقهی عرضه کند. بدین منظور پس از تعریف ساختار علم فقه و اهمیت این بحث، ابتدا گزارشی اجمالی از ساختارهای موجود فقه شیعی بیان شده و سپس نقصهای این ساختارها بررسی شده است. آنگاه مباحث موضوع، قلمرو و هدف علم فقه به عنوان مبانی نظری ساختار پیشنهادی مورد دقت قرار گرفته و سپس ساختار پیشنهادی طرح شده است. در ساختار پیشنهادی، فقه در ابتدا به دو شاخۀ کلان فقه فردی و فقه حکومتی منشعب میشود. آنگاه فقه فردی به شش دسته احکام رابطۀ فرد مکلّف با خویشتن، خداوند متعال، همنوعان، محیط زیست، حکومت و مسائل مربوط به امور مالی تقسیم میشود. فقه حکومتی نیز به چهار دسته احکام رابطۀ حکومت اسلامی با خداوند متعال، ملّت، نهادهای بینالمللی و سایر حکومتها و مسائل مربوط به نهادهای حکومت، میپردازد.
ساختار فقه,تبویب فقه,هندسۀ فقه,تقسیمبندی فقه,قلمرو فقه
https://jf.isca.ac.ir/article_21550.html
https://jf.isca.ac.ir/article_21550_bc8ac6be6f31b492da843e0398f974f2.pdf
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)
فقه
1735-3181
1735-3521
21
81
2014
09
23
خلاصة المقالات
151
157
FA
سبز
خدا
https://jf.isca.ac.ir/article_21712.html
https://jf.isca.ac.ir/article_21712_e08367bd8372d300e91d6d78941ee17b.pdf