ORIGINAL_ARTICLE
بازخوانی دلیل تعظیم شعائر؛ حکم، موضوع و متعلق
دلیل تعظیم شعائر اسلامی، بهرغم پشتوانهٔ قرآنی و روایی معتبر و ظرفیت بهرهدهی در فروعات متعدد فقهی و ابعاد مختلف آن در آثار موجود، شفاف و منقّح نیست. کاربرد «دلیل تعظیم شعائر» در استنباط احکام موضوعات حج، نماز، مساجد و آستانهای مقدّس، نمونههایی از کارایی این دلیل فقهی است که ضرورت بحث و بررسی دربارۀ آن را بهخوبی نشان میدهد. بررسی جامع ابعاد این دلیل در سه بخش حکم، موضوع و متعلق، از نوآوریهای مقاله حاضر است. نتیجه این که به لحاظ حکم، وجوب تعظیم شعائر، حُکمی است مستقل و فراتر از «حرمت اهانت به شعائر». شعائر، به لحاظ موضوع، همۀ نمادهای منسوب به پروردگار عالَم ـ اعم از حقیقی و اعتباری ـ را در بر میگیرد. به لحاظ متعلق، صِرفالوجودِ تعظیمِ عرفی کافی است، ولی دستکم در برخی موارد، این صرفالوجود، باید همواره حفظ شود که به معنای وجوب نیاوردن ضد آن خواهد بود.
https://jf.isca.ac.ir/article_68441_bbfc46cf8774627cfbc25ee9f57c3c07.pdf
2019-09-23
6
29
10.22081/jf.2019.68441
شعائر اسلامی
شعائر اللّه
تعظیم شعائر
مسجد
حج
آستانهای مقدّس
سیفاللّه
صرامی
s.sarami@isca.ac.ir
1
دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.
LEAD_AUTHOR
1. ابناثیر، مبارک بن محمد (1364)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم: اسماعیلیان.
1
2. ابنفارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتبة الاعلام الاسلامی.
2
3. ابنمنظور، محمد بن مکرم (1405ق)، لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه.
3
4. اردبیلی، احمد بن محمد (مقدّس اردبیلی) (1403ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
4
5. اردبیلی، احمد بن محمد (مقدّس اردبیلی) (بیتا)، زبدة البیان فی أحکام القرآن، تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة.
5
6. بجنوردی، سیدحسن بن آقابزرگ (1419ق)، القواعد الفقهیة، قم: نشر الهادی.
6
7. بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
7
8. جصاص، ابوبکر احمد بن علی (1415ق) احکام القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیه.
8
9. جوهری، اسماعیل بن حماد (1407ق)، صحاح اللغة، بیروت: دارالعلم للملایین.
9
10. حرّ عاملی، محمد بن حسن (شیخ حرّ عاملی) (1414ق)، وسائل الشیعة، قم: مؤسسه آلالبیت(علیهم السلام).
10
11. حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر (علّامه حلّی) (1412ق)، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة.
11
12. حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر (علّامه حلّی) (1414ق)، تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسه آلالبیت(علیهم السلام).
12
13. حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر (علّامه حلّی) (1419ق)، نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام، قم: مؤسسه آلالبیت(علیهم السلام).
13
14. حلّی، احمد بن فهد (1409ق)، الرسائل العشر، قم: انتشارات کتابخانه آیةاللّه مرعشی نجفی(ره).
14
15. موسوی خویی، سیدابوالقاسم (1410ق)، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، کتاب الطهاره، قم: دار الهادی.
15
16. موسوی خویی، سیدابوالقاسم (بیتا)، مصباح الفقاهة (المکاسب)، قم: [بینا].
16
17. دمیاطی، ابوبکر (بیتا)، اعانة الطالبین، بیروت: دارالفکر.
17
18. رازی، فخرالدین (بیتا)، التفسیر الکبیر، [بیجا]: [بینا].
18
19. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1404ق)، المفردات فی غریب القرآن، قم: نشر الکتاب.
19
20. رافعی، عبدالکریم (بیتا)، فتح العزیز، بیروت: دارالفکر.
20
21. سبزواری، سیدعبد الأعلی (1413ق)، مهذّب الأحکام، قم: مؤسسة المنار.
21
22. سبکی، علی بن عبدالکافی (بیتا)، فتاوی السبکی، بیروت: دارالمعرفة.
22
23. سند، محمد (1424ق)، قاعدة الشعائر الدینیة، بیروت: مؤسسة امالقری.
23
24. سیوری، مقداد بن عبداللّه (1403ق)، نضد القواعد الفقهیة علی مذهب الإمامیة، قم: انتشارات کتابخانه آیةاللّه مرعشی نجفی.
24
25. شربینی، محمد (1377ق)، مغنی المحتاج، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
25
26. شروانی، عبدالحمید (بیتا)، حواشی الشروانی، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
26
27. شهید اول، محمد بن مکی (1399ق)، القواعد و الفوائد، قم: مکتبة المفید.
27
28. شهید اول، محمد بن مکی (1419ق)، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: مؤسسه آلالبیت(علیهم السلام).
28
29. شهید ثانی، زینالدین بن علی (1420ق)، الفوائد الملیة لشرح الرسالة النفلیة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
29
30. شهید ثانی، زین الدین بن علی (1419ق)، فوائد القواعد، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
30
31. شهید ثانی، زینالدین بن علی (1414ق)، حاشیة الإرشاد، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
31
32. شهید ثانی،زین الدین بن علی (1422ق)، حاشیة المختصر النافع، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
32
33. شیخ مفید، محمّد بن محمد ابن نعمان عکبری (1413ق)، المقنعة، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید.
33
34. صدر، سیدمحمدباقر (1408ق)، بحوث فی شرح العروه الوثقی، قم: مجمع الشهید آیةاللّه الصدر العلمی.
34
35. صفار، محمد بن حسن (1404ق)، بصائر الدرجات، تهران: مؤسسه اعلمی.
35
36. طباطبایی، سیدمحمد حسین (علامه طباطبایی) (1402ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
36
37. طبرسی، فضل بن حسن (1415ق)، تفسیر مجمع البیان، بیروت: مؤسسة الاعلمی.
37
38. طبری، محمد بن جریر (جریر طبری) (1415ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری)، بیروت: دار الفکر.
38
39. طریحی، فخرالدین (1367)، مجمع البحرین، قم: مرکز النشر الثقافه الاسلامیه.
39
40. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
40
41. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1390ق)، تهذیب الاحکام، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
41
42. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1407ق)، الخلاف، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
42
43. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1409ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
43
44. فراهیدی، خلیل (1409ق)، کتاب العین، قم: دارالهجرة.
44
45. کاشف الغطاء، شیخ جعفر (بیتا)، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، اصفهان: [بینا].
45
46. کلینی، محمد بن یعقوب (1363)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
46
47. مجلسی، محمدتقی (مجلسی اول) (1406ق)، روضة المتقین فی شرح کتاب من لا یحضره الفقیه، قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.
47
48. محقق ثانی، علی بن حسین (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسة آلالبیت(علیهم السلام).
48
49. مراغی، سیدمیرعبدالفتاح بن علی حسینی (1417ق)، العناوین الفقهیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
49
50. نجفی، محمد حسن (صاحب جواهر) (1404ق)، جواهر الکلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
50
51. نراقی، احمد بن مهدی (1375)، عوائدالایام، قم: مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیه.
51
52. نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی (1415ق)، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: مؤسسه آلالبیت(علیهم السلام).
52
53. نووی، محیالدین (بیتا)، المجموع، بیروت: دارالفکر.
53
ORIGINAL_ARTICLE
امکانسنجی فسخ نکاح به علت زنای زوجه، از دیدگاه فقه امامیه
عقد نکاحْ یکی از عقود لازم است و بدینجهت، فسخ آن به دلیل خاص نیاز دارد. در فقه امامیه، برای فسخِ عقد نکاح ـ به دلیل اهمیت و تأثیر آن بر جامعه ـ اسباب خاص و محدودی بیان شده است. یکی از مواردی که ممکن است زوجْ ادعای حق فسخ کند، زنای زوجه ـ پیش و یا پس از ازدواج ـ است. در همین راستا، پژوهش حاضر ـ با روش کتابخانهای و با بهرهگیری از مطالعه اسنادی ـ به بررسی و واکاوی امکان فسخ عقد نکاح به دلیل ارتکاب زنا، اختصاص یافته است. نتایج و دستاوردهای این پژوهش نشان میدهد که به اعتقاد مشهور متأخرین، اگر زوجه پیش از ازدواجْ مرتکب زنا شود، مردْ حق فسخ ندارد؛ هر چند برخی فقها با استناد به قاعدۀ لاضرر و برخی روایات، بر این باورند که مردْ در این مورد نیز حق فسخ دارد. از دیدگاه نگارندهٔ این سطور، استناد به قاعدۀ لاضرر با توجه به لسان اثباتی نداشتن آن، صحیح نیست. البته، با توجه به تصریح معتبرۀ عبدالرحمن و صحیحه حلبی، اگر زن پیش از ازدواج مرتکب زنا شود و به هنگام عقد آن را مخفی و کتمان کند، شوهر حق فسخ دارد. روایات معارض این دو حدیث نیز بر عدم انفساخ و یا کراهت استفاده از حق فسخ حمل میشوند، اما اگر زن پس از ازدواج مرتکب این خیانت شود، از نگاه ابن جنید بغدادی، شوهر میتواند اعمال فسخ نماید. البته، از دیدگاه نگارنده، دلایل ارائهشده برای اثبات این نظریه، مخدوشاند و شوهر ـ به دلیل اجماع، عمومات و استصحاب لزوم عقد ـ خیار فسخ ندارد.
https://jf.isca.ac.ir/article_68442_585507c7fa22be367361c7d30af07972.pdf
2019-09-23
30
51
10.22081/jf.2019.68442
نکاح
فسخ نکاح
زنا
قاعدهٔ لاضرر
فقه امامیه
محمد
عربشاهی
mohammadarabshahe@gmail.com
1
دکتری فقه و اصول، دانشجوی دکتری فقه جزایی دانشگاه علوم اسلامی رضوی و استاد سطوح عالی حوزه علمیه خراسان
LEAD_AUTHOR
جواد
حبیبیتبار
prof.javadhabibitabar@yahoo.com
2
** مدرس خارج اصول و فقه جزا حوزه علمیه قم، عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران
AUTHOR
1. قرآن کریم.
1
2. ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق) (1415ق)، المقنع، قم: مؤسسه امام هادی(علیه السلام).
2
3. ابنغضائری، احمد بن أبیعبداللّه (بیتا)، کتاب الضعفاء رجال ابنغضائری، قم: [بینا].
3
4. اراکی، محمد علی (1419ق)، کتاب النکاح، قم: نورنگار.
4
5. اردبیلی، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائدۀ و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج5 و11، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
5
6. امامی خوانساری، محمد (بیتا)، الحاشیة الثانیة علی المکاسب، قم: [بینا].
6
7. انصاری، مرتضی (شیخ انصاری) (1415ق)، المکاسب، ج4، قم: کنگره بزرگداشت شیخ انصاری.
7
8. بجنوردی، سیدحسن (1419ق)، القواعد الفقهیه، ج2، قم: الهادی.
8
9. برقی، احمد بن محمد بن خالد (1383)، رجال البرقی، تهران: دانشگاه تهران.
9
10. حرّ عاملی، محمد بن حسن (شیخ حرّ عاملی) (1409ق)، وسائل الشیعه، ج21، قم: آلالبیت(علیهم السلام).
10
11. حلّی محمد بن ادریس (1410ق)، السرائر، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامی قم.
11
12. حلّی، جعفر بن حسن (محقق حلّی) (1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج2، چ2، قم: اسماعیلیان.
12
13. حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر (علّامه حلّی) (1381ق)، خلاصة الأقوال ـ رجال العلامة الحلی (الطبعة الثانیة)، نجف: المطبعة الحیدریة.
13
14. حلّی، حسن بن یوسف بن مطهر (علّامه حلّی) (1413ق)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، ج7، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
14
15. حلّی، محمد بن حسن بن یوسف بن مطهر (فخر المحققین حلّی) (1387ق)، ایضاح الفوائد فی شرح المشکلات القواعد، ج3، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
15
16. خوئی، سیدابوالقاسم (1417ق)، مصباح الفقاهة، ج3 و 6، قم: انصاریان.
16
17. خوئی، سیدابوالقاسم (1418ق)، موسوعۀ الامام الخوئی، ج32، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
17
18. خوئی، سیدابوالقاسم (بیتا)، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، ج1، 6، 9-10، 14-16 و18، [بیجا]: [بینا].
18
19. ذهبی، احمد بن محمد بن عثمان (1382ق)، میزان الإعتدال، بیروت: دارالمعرفه.
19
20. رضوی، سیدمحمد و رضوی، سیدعلی (1396)، گستره جواز عضل در فرض خیانت و تاثیر آن بر روابط حقوقی زوجین، پژوهشنامه زنان، 20(8)، 65-83.
20
21. سبحانی، جعفر (بیتا)، نظام النکاح فی الشریعة الاسلامیة الغراء، ج2، قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
21
22. سبزواری، سیدعبدالاعلی (1413ق)، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، ج24، چ4، قم: مؤسسة المنار.
22
23. سبزواری، محمدباقر (1423ق)، کفایة الأحکام، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
23
24. سیستانی، سیدعلی (1414ق)، قاعدة لاضرر و لاضرار، قم: دفتر آیتاللّه سیستانی.
24
25. شبیری زنجانی، سیدموسی (1419ق)، نکاح، ج11، 18، 20 و21، قم: مؤسسه پژوهشی رأیپرداز.
25
26. شهید ثانی، زینالدین بن علی (1413ق)، مسالک الأفهام الی تنقیح شرایع الإسلام، ج7، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه.
26
27. طباطبایی، سیدعلی بن محمد (1418ق)، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، ج10، قم: مؤسسة آلالبیت(علیهم السلام).
27
28. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1387)، المبسوط فی الفقه الامامیه، ج4، چ3، تهران: المکتبة المرتضویه.
28
29. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1390)، الإستبصار فی ما اختلف من الأخبار، ج3، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
29
30. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1407ق)، تهذیب الأحکام، ج7، چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
30
31. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1417ق)، العدّة فی أصول الفقه، قم: محمدتقی علاقبندیان.
31
32. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (بیتا)، الفهرست، نجف: المکتبة المرتضویه.
32
33. عاملی محمد بن علی (1411ق)، نهایة المرام فی شرح مختصر شرائع الإسلام، ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
33
34. عسقلانی، احمد بن علی (ابنحجر عسقلانی) (1404ق)، تهذیب التهذیب، بیروت: دارالفکر.
34
35. فاضل لنکرانی، محمد (1421ق)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة ـ نکاح، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(علیهم السلام).
35
36. فاضل هندی اصفهانی، محمدحسین (1416ق)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، ج7، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
36
37. قمی، سیدتقی (1426ق)، مبانی منهاج الصالحین، ج10، قم: منشورات قلم الشرق.
37
38. کَشی، ابوعمرو محمد بن عمر (بیتا)، رجال الکشی مع تعلیقات میرداماد، ج2، قم: [بینا].
38
39. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، ج5 و 10، چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
39
40. کمالی محبوبه و کیخا، محمدرضا (۱۳۹۵)، بررسی مفهومی فسخ و انفساخ و قابلیت اجرای آن در نکاح، نخستین همایش ملی واژهپژوهی در علوم اسلامی، یاسوج: دانشگاه یاسوج.
40
41. مجلسی، محمدباقر (علامه مجلسی) (1404ق)، مرآة العقول، ج20، چ2، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
41
42. مجلسی، محمدباقر (علامه مجلسی) (1410ق)، بحار الأنوار لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج100، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر.
42
43. مجلسی، محمدتقی (مجلسی اول) (1406ق)، روضة المتقین فی شرح کتاب من لایحضره الفقیه، ج8، چ2، قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.
43
44. محقق ثانی، علی بن حسین (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج13، چ2، قم: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام).
44
45. محقق داماد، سیدمصطفی (1406ق)، قواعد فقه، ج2، چ12، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
45
46. محقق کرکی، علی بن حسین (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج13، چ2، قم: مؤسسة آلالبیت(علیهم السلام).
46
47. مکارم شیرازی، ناصر (1424ق)، کتاب النکاح، ج4، قم: مدرسه امام علی بن أبیطالب(علیه السلام).
47
48. نجاشی، احمد بن علی (1407ق)، رجال نجاشی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
48
49. نجفی، محمدحسن (صاحب جواهر) (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. ج30، چ7، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
49
ORIGINAL_ARTICLE
بازپژوهی شرط تساویِ محلْ در قصاص عضو
از جمله شروطی که برای قصاصِ عضوْ بیان شده، تساوی در محل است. فقها و حقوقدانان اتفاق نظر دارند بر این که با بودن عضو در محلْ نمیتوان عضوی دیگر و حتی مماثل آن را قصاص کرد، اما در صورت مفقودبودن عضو در محل، بین فقها اختلافنظر وجود دارد: گروهی به طور مطلق به پرداخت دیه قائلاند و گروهی دیگر ـ در صورت وجود عضو مماثل در غیر محل ـ قائل به قصاص عضو مماثل در غیر محل هستند و برخی نیز قائل به قصاصاند؛ هرچند اعضای مورد قصاص همجنس نباشند. مقالهٔ حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی اقوال مختلف در این موضوع پرداخته و به این نتیجه رسیده است که در صورت مفقودبودن عضو در محل ـ در اعضای مماثل ـ عضو مماثل در غیر محلْ قصاص میشود، اما در مورد قصاص غیر همجنس ـ با توجه به اینکه که خلاف اصل مماثلت در قصاص است ـ باید به مورد نص اکتفا کرد و آن تنها قصاصِ پا به جای دستْ در صورت نبود دست و قصاص دست به جای پا، در صورت نبود پا است که البته، این قول ترکیبی از قول دوم و سوم است.
https://jf.isca.ac.ir/article_68443_5120e10dec690a5f9d04d21202b257cc.pdf
2019-09-23
52
76
10.22081/jf.2019.68443
قصاص
عضو مماثل
تساوی در محل
همجنس
عباس
کلانتری خلیل آباد
abkalantari@meybod.ac.ir
1
دانشیار دانشگاه میبد، یزد، ایران
AUTHOR
سید احمد
میرخلیلی
mirkhalili@meybod.ac.ir
2
استادیار دانشگاه میبد، یزد، ایران
AUTHOR
مریم
رحیمی داربید
maryamrahimi273341@yahoo.com
3
دانشجوی دکتری رشته فقه و حقوق جزا دانشگاه میبد، یزد، ایران
LEAD_AUTHOR
1. قرآن کریم (ترجمه: محمدمهدی فولادوند) (1415ق)، تهران: دارالقرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی).
1
2. ابن بابویه قمی، محمد بن علی (شیخ صدوق) (1413ق)، کتاب من لا یحضره الفقیه، ج4، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
2
3. ابنادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج3، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
3
4. ابنزهره، حمزة بن علی حسینی حلبی (1417ق)، غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع، قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
4
5. ابنمنظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، ج11، چ3، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر و التوزیع ـ دار صادر.
5
6. احمدپور، احمد و صدیقه گلستانرو (1390)، قصاص عضو و لزوم همانندی اعضا، مطالعات حقوقی، 5(1)، 1-34.
6
7. اردبیلی، احمد بن محمد (مقدس اردبیلی) (1403)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج14، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
7
8. اردبیلی، احمد بن محمد (مقدس اردبیلی) (بیتا)، زبدة البیان فی أحکام القرآن. تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریه.
8
9. امامی، مسعود (1393)، رعایت مقدار طول و عرض و عمق در قصاص جراحات، فصلنامه فقه، 21(80)، 61-77.
9
10. برقی، احمد بن محمد بن خالد (1371ق)، المحاسن، ج2، چ2، قم: دار الکتب الإسلامیه.
10
11. بروجردی، آقاحسین طباطبایی (1429ق)، منابع فقه شیعه، ج31، تهران: فرهنگ سبز.
11
12. بهبهانی، محمد باقر بن محمد اکمل (1417ق)، حاشیة مجمع الفائدة و البرهان، قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی.
12
13. تبریزی، جواد (1426ق)، تنقیح مبانی الأحکام ـ کتاب القصاص، چ2، قم: دار الصدیقة الشهیدة(علیها السلام).
13
14. ترحینی عاملی، سیدمحمد حسین (1427ق)، الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیه. ج9، چ3، قم: دار الفقه للطباعة والنشر.
14
15. ثقفی تهرانی، محمد (1398ق)، تفسیر روان جاوید، ج2، چ3، تهران: برهان.
15
16. جوهری، اسماعیل بن حماد (1410ق)، الصحاح ـ تاج اللغة و صحاح العربیه، ج3. بیروت: دار العلم للملایین.
16
17. حائری طباطبایی، سیدعلی بن محمد (1418ق)، ریاض المسائل، ج16. قم: مؤسسه آلالبیت(علیهم اتلسلام).
17
18. حرّ عاملی، محمد بن حسن (شیخ حرّ عاملی) (1409ق)، وسائل الشیعه، ج29. قم: مؤسسه آلالبیت(علیهم اتلسلام).
18
19. حسینی شیرازی، سیدمحمد (بیتا)، إیصال الطالب إلی المکاسب، ج16. تهران: منشورات اعلمی.
19
20. حلی، جمالالدین احمد بن محمد اسدی (1407ق)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ج5، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
20
21. حلیّ، محمد بن حسن بن یوسف (علامه حلّی) (1387ق)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج4، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
21
22. حلیّ، محمد بن حسن بن یوسف (علامه حلّی) (1413ق، «الف»)، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، ج3، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
22
23. حلیّ، محمد بن حسن بن یوسف (علامه حلّی) (1413ق، «ب»)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعه، ج9، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
23
24. حمیری، نشوان بن سعید (1420ق)، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، ج9. بیروت: دارالفکر المعاصر.
24
25. خوئی، سیدابوالقاسم موسوی (1422ق)، مبانی تکملة المنهاج، ج42، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
25
26. راوندی، قطبالدین، سعید بن عبداللّه (1405ق)، فقه القرآن، ج2، چ2، قم: کتابخانه آیة اللّه مرعشی نجفی.
26
27. روحانی، سیدصادق حسینی (1412ق)، فقه الصادق(علیه السلام)، ج26، قم: دار الکتاب ـ مدرسه امام صادق(علیه السلام).
27
28. سبحانی، جعفر (21/7/97)، درس خارج فقه (قصاص) (24/11/90)، وبگاه مدرسه فقاهت، به نشانی http://yon.ir/b0Ln4.
28
29. سبزواری، سیدعبدالأعلی (1413ق)، مهذّب الأحکام، چ4، قم: مؤسسه المنار ـ دفتر حضرت آیة اللّه سبزواری.
29
30. شهید ثانی، زینالدین بن علی عاملی جبعی (1413ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، ج15، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
30
31. صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد (1414ق)، المحیط فی اللغة، ج10، بیروت: عالم الکتاب.
31
32. طباطبایی حکیم، سیدمحمد سعید (1427ق)، مسائل معاصرة فی فقه القضاء، چ2، نجف: دار الهلال.
32
33. طباطبایی، سیدمحمد حسین (علامه طباطبایی) (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج5، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
33
34. طبرسی، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ ج2 و 6، چ3، تهران: ناصرخسرو.
34
35. طریحی، فخرالدین (1416ق)، مجمع البحرین، چ3، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
35
36. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیه، ج7، چ3، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریه.
36
37. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1407ق، «الف»)، تهذیب الأحکام، ج10، چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
37
38. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1407ق، «ب»)، الخلاف، ج5. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
38
39. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (بیتا)، التبیان فی تفسیر القرآن، ج2 و 6، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
39
40. فاضل لنکرانی، محمد موحدی (1421ق)، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة ـ القصاص، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(علیهم اتلسلام).
40
41. فاضل هندی، محمد بن حسن (1416ق)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام؛ ج11، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
41
42. فیض کاشانی، محمد محسن بن شاه مرتضی (1406ق)، الوافی. ج16، اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی(علیه السلام).
42
43. قرائتی، محسن (1383)، تفسیر نور. ج1 و 6، چ11، تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
43
44. کلانتری خلیلآباد، عباس و صدیقه گلستانرو (1395ش)، احتیاط در دماء و کاربرد آن در حقوق کیفری. فصلنامه حقوق اسلامی، 13(51)، 129-160.
44
45. کلینی، ابوجعفر، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، ج7، چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
45
46. کشّی، ابوعمرو محمد بن عمر بن عبد العزیز (بیتا)، رجال الکشی (مع تعلیقات المیر داماد)، ج2، قم: بینا.
46
47. مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی (علامه مجلسی) (1403ق)، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج101، چ2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
47
48. مدنی کاشانی، حاجآقا رضا (1410ق)، کتاب القصاص للفقهاء و الخواص، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
48
49. مصطفوی، حسن (1380)، تفسیر روشن، ج7. تهران: مرکز نشر کتاب.
49
50. مصطفوی، سیدمحمدکاظم (1421ق)، مائة قاعدة فقهیة، چ4، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
50
51. مقتدایی، مرتضی (20/7/97)، درس خارج فقه (قصاص) (22/1/90)، وبگاه مدرسه فقاهت، به نشانی http://yon.ir/MpRpo.
51
52. مقتدایی، مرتضی (23/1/90)، وبگاه مدرسه فقاهت به نشانی http //yon.ir/yypog
52
53. مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، ج2، ۴و11، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
53
54. موسوی خمینی، سیدروحاللّٰه (بیتا)، تحریر الوسیله، ج2. قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
54
55. موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی (1409ق)، مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، ج3 و 11، چ2، بیروت: مؤسسه اهل البیت(علیهم السلام).
55
نجفی، محمدحسن (صاحب جواهر) (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج42، چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
56
ORIGINAL_ARTICLE
علم به مهریه؛ یک قید و چندین چالش
یکی از شرایط و قیودی که برای مهریه ذکر میشود، معلومبودن آن است و البته، این قید با چالشها و ابهامهایی روبروست. معنای معلومبودن، چگونگی دلالت ادله (نفی غَرر، ناروایی بیع جزاف) بر شرطیت معلومبودن عوضین در عقود و امکان اجرای این شرط در عقد نکاح، توان سندی و دلالی ادله بر لزوم علم تفصیلی به مهریه یا استنباط کفایت علم اجمالی از آنها، مفهوم علم اجمالی، عدم وضوح مفهومی و تشخیص مصداقی امر «وسط» که در روایات، بهعنوان راهحل مهریههای مبهم آمده است، بخشی از چالشهاییاندکه قیدِ معلومبودن مهریه را با ابهام روبهرو ساختهاند. این پژوهش در صدد است تا با برشمردن و بیان این چالشها، راه برونرفت از آنها را ـ بر اساس اندیشه و رأی فقها ـ بیان نماید.
https://jf.isca.ac.ir/article_68444_8bff2a3c0363f0f678a00a72a426d99e.pdf
2019-09-23
77
100
10.22081/jf.2019.68444
عقد نکاح
مهریه
چالش
مجهول
معلوم
معاوضه
غرر
اردوان
ارژنگ
arzhang1345@gmail.com
1
دانشیار دانشکده الهیات دانشگاه میبد. یزد. ایران.
AUTHOR
فاطمه
علی زاده
f.alizadeh1973@gmail.com
2
دانشآموخته دکتری دانشگاه قم.
LEAD_AUTHOR
1. ابنادریس، محمد بن احمد (1410ق)، السرائر، چ2، قم: انتشارات اسلامی.
1
2. ابنمنظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، چ3، بیروت: دارالفکر.
2
3. اردبیلی، احمد بن محمد (محقق اردبیلی) (1414ق)، مجمع الفائده، قم: انتشارات اسلامی.
3
4. اصفهانی، سیدابوالحسن (1422ق)، وسیلة النجاة، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثارامام
4
خمینی(ره).
5
5. انصاری، مرتضی (شیخ انصاری) (1410ق)، مکاسب، ج11، قم: مؤسسه دارالکتاب.
6
6. انصاری، مرتضی (شیخ انصاری) (1415ق)، کتاب النکاح، قم: ستاد کنگره جهانی شیخ انصاری.
7
7. جوهری، اسماعیل بن حماد (1410ق)، تاج اللغه، چ3، بیروت: دارالعلم.
8
8. حائری طباطبایی، سیدعلی (1418ق)، ریاض المسائل، قم: آلالبیت(علیهم السلام).
9
9. حلّی، حسن بن یوسف (علّامه حلّی) (1408ق)، شرایعالاسلام، چ2، قم: اسماعیلیان.
10
10. حلّی، حسن بن یوسف (علّامه حلّی) (1413ق)، قواعد الأحکام، ج3، قم: انتشارات
11
اسلامی.
12
11. حلّی، حسن بن یوسف (علّامه حلّی) (1414ق)، تذکره الفقهاء، قم: آلالبیت(علیهم السلام).
13
12. حلّی، فخرالمحققین، محمد بن حسن (1387ق)، إیضاح الفوائد، قم: اسماعیلیان.
14
13. خراسانی، محمدکاظم (آخوند خراسانی) (1409ق)، کفایة الأصول، قم: آلالبیت(علیهم السلام).
15
14. خوانساری، سیداحمد بن یوسف (1405ق)، جامع المدارک، ج4، چ2، قم: اسماعیلیان.
16
15. خوانساری، موسی بن محمد (1418ق)، منیة الطالب، الجزء الأول، قم: النشر الاسلامی.
17
16. خوری شرتونی، سعید (1403ق)، اقرب الموارد، قم: کتابخانه آیةاللّه مرعشی.
18
17. دهخدا، علیاکبر (1373)، لغتنامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
19
18. سبحانی تبریزی، جعفر (1416ق)، نظام النکاح، ج۱، قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
20
19. شبیری زنجانی، سیدموسی (1419ق)، کتاب نکاح، قم: مؤسسه رأیپرداز.
21
20. شهیدی، سیدمهدی (1377)، تشکیل قراردادها و تعهدات، ج1، تهران: حقوقدان.
22
21. شهید ثانی، زینالدین بن علی (1410ق)، الروضة البهیة، قم: داوری.
23
22. شهید ثانی، زینالدین بن علی (1413ق)، مسالک الأفهام، قم: المعارف الإسلامیه.
24
23. شیخ حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، وسائلالشیعه، قم: آلالبیت(علیهم السلام).
25
24. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1387ق)، المبسوط، چ3، تهران: المرتضویه.
26
25. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1400ق)، النهایه، چ2، بیروت: دارالکتاب.
27
26. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1407ق)، الخلاف، قم: انتشارات اسلامی.
28
27. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1407ق)، تهذیب الاحکام، چ4، تهران:
29
دارالکتاب.
30
28. عاملی، محمد بن مکی (شهید اول) (1411ق)، القواعد و الفوائد، قم: مفید.
31
29. علمالهدی، شریف مرتضی (1415ق)، الانتصار، قم: انتشارات اسلامی.
32
30. عمیدی، سیدعمیدالدین (1416ق)، کنز الفوائد، قم: انتشارات اسلامی.
33
31. غروی اصفهانی، محمدحسین (1418ق)، حاشیه مکاسب، قم: انوارالهدی.
34
32. فاضل هندی، محمد بن حسن (1416ق)، کشف اللثام، قم: انتشارات اسلامی.
35
33. فیومی، احمد بن محمد (1414ق)، المصباح المنیر، چ2، قم: دارالهجره.
36
34. کاتوزیان، ناصر (1392)، قواعد عمومی قراردادها، ج2، تهران: سهامی انتشار.
37
35. کاشفالغطاء، حسن بن جعفر (1392ق)، انوار الفقاهة (النکاح)، نجف: مؤسسه کاشفالغطاء.
38
36. کرکی (محقق ثانی)، علی بن حسین (1414ق)، جامع المقاصد، چ2، قم: آلالبیت(علیهم السلام).
39
37. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، چ4، تهران: دارالکتاب.
40
38. محقق داماد، سیدمصطفی (1406ق)، قواعد فقهی، ج4، چ12، تهران: علوم اسلامی.
41
39. مراغی، سیدمیر عبدالفتاح (1417ق)، العناوین الفقهیة، قم: انتشارات اسلامی.
42
40. مکارم شیرازی، ناصر (1424ق)، انوار الفقاهه (نکاح)، قم: مدرسه الامام علی(علیه السلام).
43
41. موسوی خمینی، سیدروحاللّه (1421ق)، البیع، ج3، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
44
42. موسوی خوئی، سیدابوالقاسم (1412ق)، مصباح الفقاهه، ج5، بیروت: دارالهادی.
45
43. موسوی عاملی، محمدبنعلی (1411ق)، نهایة المرام، قم: انتشارات اسلامی.
46
44. نائینی، محمدحسین (1413ق)، البیع و المکاسب، مقرر: محمدتقی آملی، قم: النشرالاسلامی.
47
45. نجفی، محمدحسن (صاحب جواهر) (1404ق)، جواهر الکلام، ج31، چ7، بیروت: داراحیاء الثرات.
48
46. نراقی، احمد (1417ق)، عوائد الأیام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
49
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی قاعدۀ فقهی حرمت تغریر جاهل
تغریر جاهل ـ چه با کتمان حقیقت و چه با اظهار خلاف آن ـ در صورت وجود شرایط مشخص، حرام است و این از قواعد فقهی مشهور است که در موارد گوناگون و حتی در مسائل مستحدثه، مورد اشاره و استناد قرار گرفته، ولی همه جوانب آن ـ در یک اثر مستقل و متمرکز ـ به شکل تفصیلی بررسی نشده است. این مقاله برای نخستینبار با روش تحقیق توصیفی۔تحلیلی و اسناد کتابخانهای، مفاد، ادله حجیت (آیات، روایات، عقل، قواعد فقهی و اطلاق برخی ادله) و قلمرو این قاعده را بررسی و روشن میسازد تا مورد توجه جدّی فقها در استنباط فقهی قرار گیرد. برخی قواعد فقهی همچون حرمت تسبیب به حرام، وجوب اعلام جاهل در اعطاء، وجوب ارشاد جاهل، نفی غرر، حرمت کتمان حقیقت و حرمت اعانه بر گناه، میتوانند دلیل یا شاهدی بر صحت این قاعده فقهی باشند. این قاعده گزارهای است که شامل حکم فقهی کلی بوده و همه یا بیشتر بابهای فقه را پوشش میدهد و قابل تطبیق بر موارد جزئی است و از همینرو، استثناءپذیری آن در برخی موارد اختلالی در صحت و حتی کلیت آن ایجاد نخواهد کرد؛ زیرا همه قواعد ـ اعم از فقهی و غیرفقهی ـ در برخی موارد، استثناء میپذیرند.
https://jf.isca.ac.ir/article_68445_d73487e23d8b178a7d7af10be1e2dbe7.pdf
2019-09-23
101
126
10.22081/jf.2019.68445
تغریر
جاهل
اغراء
جهل به واقع
اضلال
اغرای به جهل
قاعده فقهی
اکبر
محمودی
mahmoodiakbar24@gmail.com
1
استادیار جامعة المصطفی العالمیة قم، قم، ایران.
LEAD_AUTHOR
1. قرآن کریم.
1
2. ابن بابویه قمی، محمد بن علی (شیخ صدوق) (1403ق)، الخصال، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
2
3. ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق) (1404ق)، کتاب من لایحضره الفقیه، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
3
4. ابن بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق) (1415ق)، المقنع، قم: مؤسسه امام هادی(علیه السلام).
4
5. احسائی، محمد (1403ق)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم: بینا.
5
6. استرآبادی، محمدامین (1424ق)، الفوائد المدنیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
6
7. اشعری، احمد (1408ق)، النوادر، قم: مدرسه امام مهدی(عج).
7
8. انصاری، مرتضی (شیخ انصاری) (1420ق)، کتاب المکاسب، چ2، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
8
9. بجنوردی، سیدمحمدحسین (1419ق)، القواعد الفقهیه، قم: نشر الهادی(علیه السلام).
9
10. بحرانی، یوسف (1363)، الحدائق الناضره، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
10
11. برقی، احمد (1371ق)، المحاسن، چ2، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
11
12. تمیمی، نعمان (1383ق)، دعائم الاسلام، قاهره: دارالمعارف.
12
13. جوهری، اسماعیل (1429ق)، معجم الصحاح، چ3، بیروت: دارالمعرفه.
13
14. حرّ عاملی، محمد بن حسن (شیخ حرّ عاملی) (1409ق)، وسائل الشیعه، قم: مؤسسة آلالبیت(علیهم السلام).
14
15. حمیری، عبداللّه (1413ق)، قرب الإسناد، قم: مؤسسة آلالبیت(علیهم السلام).
15
16. حناط، عاصم (1405ق)، أصل عاصم، ضمن «الأصول الستة عشر»، چ2، قم: دارالشبستری.
16
17. خوئی، سیدابوالقاسم (1365ق)، المستند فی شرح العروة الوثقی، قم: مدرسه دارالعلم.
17
18. خوئی، سیدابوالقاسم (1377ق)، مصباح الفقاهه، قم: مکتبه داوری.
18
19. رازی، احمد (1387)، ترتیب مقاییس اللغه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
19
20. راغب، حسین (1427ق)، مفردات ألفاظ القرآن، چ2، قم: طلیعه نور.
20
21. زامل، عبدالمحسن (1422ق)، شرح القواعد السعدیه، ریاض: داراطلس الخضراء.
21
22. سبحانی، جعفر (1427ق)، مصادر الفقه الإسلامی و منابعه، قم: مؤسسه امام صادق(علیه السلام).
22
23. سدلان، صالح (1417ق)، القواعد الفقهیة الکبری، ریاض: داربلنسیه.
23
24. شعیری، محمد (بیتا)، جامع الأخبار، نجف: مطعبة حیدریه.
24
25. طباطبایی، سیدعلی (1418ق)، ریاض المسائل، قم: مؤسسة آلالبیت(علیهم السلام).
25
26. طبرسی، فضل (1372)، مجمع البیان، چ3، تهران: ناصر خسرو.
26
27. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1363)، الإستبصار، چ3، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
27
28. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1365)، تهذیب الأحکام، چ4، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
28
29. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1991م)، التبیان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
29
30. عاملی، زینالدین (1409ق)، منیة المرید، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
30
31. علامه مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالأنوار، چ2، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
31
32. فرحی، سیدعلی (1431ق)، تحقیق فی القواعد الفقهیه، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
32
33. فیض کاشانی، محمدمحسن (1406ق)، الوافی، اصفهان: کتابخانه امیرالمؤمنین(علیه السلام).
33
34. فیومی، احمد (1425ق)، المصباح، چ3، قم: دارالهجره.
34
35. کراجکی، محمد (1410ق)، کنز الفوائد، قم: دارالذخائر.
35
36. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، چ4، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
36
37. متقینژاد، مرتضی (1397)، «قاعده قبح اغراء به جهل و کاربست آن در علم کلام»، مجله پژوهشهای اعتقادی کلامی، 8(30)، ص135-152.
37
38. مراغی، سیدمیرعبدالفتاح (1425ق)، العناوین، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
38
39. مرکز فرهنگ و معارف قرآن (1391)، دائرةالمعارف قرآن کریم، قم: بوستان کتاب.
39
40. مشکینی، علی (1384)، مصطلحات الفقه، چ4، قم: دفتر نشر الهادی(علیه السلام).
40
41. مصطفوی، سیدمحمدکاظم (1417ق)، القواعد، چ3، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
41
42. مظفر، محمدرضا (1415ق)، اصول الفقه، چ2، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
42
43. معزّی، اسماعیل (1419ق)، جامع أحادیث الشیعه، چ2، قم: مؤلف.
43
44. مقدّس، احمد (1421ق)، زبدة البیان، چ2، قم: انتشارات مؤمنین.
44
45. مکارم، ناصر (1411ق)، القواعد الفقهیه، قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین(علیه السلام).
45
46. موسوی خمینی، سیدروحاللّه (امام خمینی) (بیتا)، تحریر الوسیله، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
46
47. نجفی، محمدحسن (صاحب جواهر) (1362)، جواهر الکلام، چ7، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
47
48. نراقی، احمد (1427ق)، عوائد الأیام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
48
49. هاشمی، سیدمحمود و همکاران (1395)، فرهنگ فقه، ج6، قم: مؤسسه دائرةالمعارف فقه.
49
50. هاشمی، علی (1406ق)، صحیفة الإمام الرضا(علیه السلام)، مشهد: کنگره جهانی امام رضا(علیه السلام).
50
ORIGINAL_ARTICLE
ظرفیتهای احکام ترجیحیِ فقه در مواجهه با مشکل فقر
در چگونگی مواجهه با مشکل فقر و برونرفت از آن، ادیان الهی و مکاتب بشری هرکدام راههایی فراروی بشر نهادهاند. اسلام نیز در مواجهه با این پدیده، سازوکارهایی را بهرسمیت شناخته است. نگاهی به احکام فقهی بیانگر آن است که دو دسته احکام و مقررات برای محدودکردن و ازبینبردن فقر وضع شده است: یک دسته احکام واجب و الزامیاند (مانند خمس و زکات) و دسته دوم که موضوع این مقاله است، احکام ترجیحی و استحبابی هستند و شامل نهادهایی همچون انفاق، صدقه، وقف و قرضالحسنه میشوند. هدف بسیاری از قواعد ترجیحی فقه در زمرۀ اهداف احکام الزامیِ آن است؛ پس توجه به احکام ترجیحی در کنار احکام الزامی میتواند تحقّق همزمان هدف شارع از تشریع این احکام را بهدنبال داشته باشد. ازاینرو، بهنظر میرسد استفاده از ظرفیت عظیم احکام ترجیحی فقهیِ مرتبط با فقر و بهفعلیترساندن آنها، در کنار دیگر احکام واجب و الزامی، میتواند به ریشهکنی فقر بینجامد. تحلیل و بررسی این مسئله، موضوع این مقاله است و بر این اساس ـ پس از بررسی مفهوم فقر و معیار تشخیص آن ـ به موضوع انفاق و صدقه پرداخته شده و بخش پایانی مقاله نیز به بررسی وقف و قرضالحسنه اختصاص یافته است.
https://jf.isca.ac.ir/article_68446_5268efa1dc067dd4f1de37bdd65dca16.pdf
2019-09-23
127
150
10.22081/jf.2019.68446
فقه
فقر
احکام ترجیحی
انفاق
صدقه
وقف
قرضالحسنه
مهدی
فیروزی
m.firouzi@isca.ac.ir
1
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.
LEAD_AUTHOR
1. قرآن کریم.
1
2. ابنادریس حلّی (محمد بن منصور بن احمد) (1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج3، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
2
3. ابنفارس، احمد (1420ق)، معجم مقاییس اللغة، ج24، بیروت: دارالکتب العلمیة.
3
4. احسائی، محمد بن علی بنابراهیم بن ابیجمهور (1405ق)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، ج1، قم: دار سیدالشهداء للنشر.
4
5. بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم (1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، ج12، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
5
6. جوادی آملی، عبداللّه (1390)، تسنیم، تفسیر قرآن کریم، ج11، قم: مرکز نشر اسراء.
6
7. جوهری، اسماعیل بن حماد (1376ق)، صحاح اللغة، ج2، بیروت: دارالعلم للملایین.
7
8. حرّانی، حسن بن علی (ابنشعبه حرّانی) (1404ق)، تحفة العقول عن آل الرسول(علیهم السلام)، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
8
9. حسینی عاملی، سیدجواد بن محمد (1419ق)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، ج11، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
9
10. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1416ق)، مفردات الفاظ القرآن، دمشق: دارالقلم.
10
11. سبزواری، ملامحمدباقر (1247ق)، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد، ج2، قم: مؤسسة آلالبیت(علیهم السلام).
11
12. سید رضی (محمد بن حسین بن موسی) (1386)، نهجالبلاغه، ترجمه: سیدجعفر شهیدی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
12
13. شهید ثانی (زینالدین بن علی ج بعی عاملی) (1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج2، قم: کتابفروشی داوری.
13
14. شهید ثانی (زینالدین بن علی ج بعی عاملی) (1413ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، ج1، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
14
15. شهید اول (محمد بن مکی عاملی) (1403ق)، معانی الأخبار، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
15
16. شهید اول (محمد بن مکی عاملی) (1410ق)، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت: دار التراث ـ الدار الإسلامیة.
16
17. شیخ حرّ عاملی، محمد بن الحسن (1409ق)، وسائل الشیعة، ج9، 16 و 18-19، قم: مؤسسة آلالبیت(علیهم السلام) لإحیاء التراث.
17
18. شیخ صدوق (محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی) (1362)، الخصال، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
18
19. شیخ صدوق (محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی) (1413ق)، کتاب من لایحضره الفقیه، ج3، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
19
20. شیخ صدوق (محمد بن علی بن الحسین بن بابویه قمی) (1418ق)، الهدایة فی الأصول و الفروع، قم: مؤسسة الإمام الهادی(علیه السلام).
20
21. شیخ طوسی (محمد بن الحسن) (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، ج1 و 3، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
21
22. شیخ مفید (محمد بن محمد بن النعمان عکبری بغدادی) (1410ق)، المقنعة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
22
23. صدر، سیدمحمدباقر (شهید صدر) (1389ق)، إقتصادنا، بیروت: دارالفکر.
23
24. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1409ق)، العروة الوثقی، ج2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
24
25. طباطبایی، سیدعلی (1418ق)، ریاض المسائل، ج10، قم: مؤسسة آلالبیت(علیهم السلام) لإحیاء التراث.
25
26. طبرسی، رضیالدین حسن بن فضل (1412ق)، مکارم الأخلاق، قم: انتشارات الشریف الرضی.
26
27. طبری، محمد بن جریر (1412ق)، جامع البیان فی تفسیرالقرآن، ج26، بیروت:
27
دارالمعرفة.
28
28. علامه حلّی (حسن بن یوسف مطهر اسدی) (1414ق)، تذکرة الفقهاء، ج5، قم: مؤسسة آلالبیت(علیهم السلام).
29
29. عیاشی، محمد بن مسعود (1380ق)، تفسیر العیاشی، تهران: المطبعة العلمیة.
30
30. فاضل مقداد (جمالالدین مقداد بن عبداللّه السیوری) (1419ق)، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج1، تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.
31
31. فتاح، پرویز (15 اسفند 1396)، «کمک دوهزار میلیاردی مردم به کمیته امداد در سال 1396»، خبرگزاری میزان، کد خبر: ۴۰۲۹۵۷، آدرس:
32
https://www.mizanonline.com/fa/news/402957.
33
32. فخررازی، محمد بن عمر (1420ق)، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، ج20 و 28، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
34
33. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1417ق)، القاموس المحیط، ج1، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
35
34. فیض کاشانی، ملامحسن (1406ق)، الوافی، ج10، اصفهان: مکتبة امام امیرالمؤمنین(علیه السلام).
36
35. قرشی، سیدعلیاکبر (1377)، قاموس قرآن، ج4 و 7، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
37
36. قرطبی، محمد بن احمد (1364)، الجامع لأحکام القرآن، ج17، تهران: ناصرخسرو.
38
37. کاشفالغطاء، جعفر بن خضر (1422ق)، کشفالغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، ج4، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
39
38. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، ج2-4 و 7، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
40
39. مجلسی، محمد باقر(علامه مجلسی) (1403ق)، بحار الأنوار، ج41، 78 و 100، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
41
40. محقق ثانی (علی بن الحسین کرکی) (1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج3و9، قم: مؤسسة آلالبیت(علیهم السلام).
42
41. محقق حلّی (جعفر بن حسن) (1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج2، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
43
42. مغنیه، محمد جواد (1424ق)، التفسیر الکاشف، ج4، قم: دارالکتاب الإسلامی.
44
43. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران (1373)، تفسیر نمونه، ج22، تهران: دارالکتب
45
الإسلامیة.
46
44. موسوی خمینی، سیدروح اللّه (امام خمینی) (1407ق)، تحریر الوسیلة، ج2، بیروت: سفارت جمهوری اسلامی ایران.
47
45. موسوی خمینی، سیدروح اللّه (امام خمینی) (1381)، توضیحالمسائل مراجع، تهیه و تنظیم: سیدمحمدحسن بنیهاشمی خمینی، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
48
46. موسوی خمینی، سیدروح اللّه (امام خمینی) (1385)، صحیفه امام، ج21، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی(قدس سره).
49
47. نجفی، محمد حسن (صاحب جواهر) (1981م)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج15، 25 و 28، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
50
48. نراقی، احمد بن محمد مهدی (1415ق)، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، ج9، قم: مؤسسة آلالبیت(علیهم السلام).
51
49. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1434ق)، درسنامه فقه: درس خارج فقه زکات، ج1، قم: بنیاد فقه و معارف اهلبیت(علیهم السلام).
52
ORIGINAL_ARTICLE
کاوشی نو در متصدیان شناخت موضوعات احکام فقهی
یکی از ارکان شناخت موضوعات احکام فقهی، متصدی تشخیص آنهاست. معروف است که تشخیص موضوع، کار فقیه نیست. این مقاله ضمن ردّ این ادعای کلی و اجمالی، در زمینۀ شناخت موضوعات احکام فقهی به بررسی و کشف جایگاه و مسئولیتهای «فقیه»، «مکلّف» و «کارشناس» و تقسیم کار آنها پرداخته و مسئولیت هرکدام از آنان را تعیین کرده است. با بررسی این سه جایگاه تشخیص موضوعات احکام فقهی، روشن شد که قلمرو مسئولیت فقیه در شناخت موضوعات شرعی عبارت است از: تعریف موضوعات شرعی؛ تشخیص الفاظ موضوعات شرعی؛ تشخیص موقعیت فقهی موضوعات شرعی؛ شناخت مفهوم مخترعات شرعی؛ شناخت مقوّمات مخترعات شرعی. همچنین، مسئولیت فقیه در موضوعات عرفی عبارت است از: تشخیص نوع موضوعات؛ تشخیص موقعیت فقهی موضوعات؛ تشخیص عنوانیت موضوعات. قلمرو مسئولیت مکلّف در شناخت موضوعات عبارت است از: تشخیص مصادیق مخترعات شرعی؛ تشخیص موضوعات عرفی در مراحل مفهومشناسی؛ تشخیص ملاکات مفهومی و مصداقیابی آنها در صورت توانایی. در نهایت، قلمرو مسئولیت کارشناس در شناخت موضوعات عبارت است از: شناخت مفاهیم و مصادیق موضوعات عرفیِ منصوص دشوار؛ شناخت مفاهیم و مصادیق موضوعات تخصصی و مستحدثه.
https://jf.isca.ac.ir/article_68447_6015f6af29579ef1d616e80f20600bfb.pdf
2019-09-23
151
172
10.22081/jf.2019.68447
متصدی
شناخت
متصدی شناخت فقیه
مکلّف
کارشناس
موضوعات احکام فقهی
حجت الله
بیات
hojat.bayat@gmail.com
1
استادیار و مدیر گروه ارتباطات دانشگاه قرآن و حدیث؛ معاون علمی مؤسسه موضوعشناسی احکام فقهی. قم، ایران.
LEAD_AUTHOR
1. قرآن کریم.
1
2. ابن الشهید الثانی، حسن بن زینالدین (صاحب معالم) (1429ق)، معالم الأصول (با حواشی سلطانالعلماء)، قم: قدس.
2
3. اراکی، حاجآخوند ملا ابوطالب (1420ق)، شرح نجاة العباد، قم: دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
3
4. اردبیلی، احمد بن محمد (مقدّس اردبیلی) (1403ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج8، قم: دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
4
5. ایروانی، باقر (1429ق)، کفایة الأصول فی أسلوبها الثانی، ج5، نجف اشرف: مؤسسة إحیاء التراث الشیعی.
5
6. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1409ق)، کفایة الأصول، ج2، قم: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام).
6
7. آملی، میرزا هاشم (1413ق)، تقریرات الأصول، تهران: مؤسسۀ انتشارات فراهانی.
7
8. آملی، میرزا هاشم (1413ق)، مجمع الأفکار و مطرح الأنظار، ج4، قم: مطبعة العلمیة.
8
9. بجنوردی، حسن (1380)، منتهی الأصول.(ج1)، تهران: مؤسسة العروج.
9
10. بحرانی، آلعصفور، حسین بن محمد (بیتا)، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع (للفیض)، ج10، قم: مجمع البحوث العلمیة.
10
11. بروجردی، سیدمهدی بحرالعلوم (1427ق)، مصابیح الأحکام، ج1، قم: منشورات میثم التمار.
11
12. بهبهانی، محمد باقر بن محمد اکمل (1419ق)، الحاشیة علی مدارک الأحکام، ج2، قم: مؤسسۀ آلالبیت(علیهم السلام).
12
13. جزایری، محمدجعفر (1415ق)، منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، قم: مؤسسۀ دارالکتاب.
13
14. حسینی شاهرودی، محمود (1385)، نتائج الأفکار فی الأصول، ج2، قم: آل مرتضی(علیهم السلام).
14
15. حسینی شیرازی، محمد (1426ق)، الوصول إلی کفایة الأصول، ج1، قم: دار الحکمة.
15
16. حلّی، محمد بن حسن این یوسف (فخر المحققین) (1387ق)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
16
17. حلّی، جعفر بن حسن (محقق حلی) (1318ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج1، چ6، قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة.
17
18. حلّی، جعفر بن حسن (محقق حلی) (1413ق)، الرسائل التسع، قم: انتشارات کتابخانۀ آیةاللّه مرعشی نجفی(قدس سره).
18
19. خرّازی، محسن (1422ق)، عمدة الأصول، ج1 و 5، قم: مؤسسۀ در راه حق.
19
20. خوئی، ابوالقاسم (1426ق)، دراسات فی علم الأصول، ج3، قم: دائرةالمعارف الفقه الإسلامی طبقاً لمذهب اهلالبیت(علیهم السلام).
20
21. سبحانی، جعفر (1388)، الوسیط فی أصول الفقه، ج1، چ4، قم: مؤسسۀ امام صادق(علیه السلام).
21
22. سبحانی، جعفر (1414ق)، المحصول فی علم الأصول، ج3، قم: مؤسسۀ امام صادق(علیه السلام).
22
23. سبحانی، جعفر (1424ق)، إرشاد العقول إلی مباحث الأصول، ج3، قم: مؤسسۀ امام صادق(علیه السلام).
23
24. سبزواری، سیدعبدالأعلی (1413ق)، مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، ج11، چ4، قم: مؤسسة المنار.
24
25. شهرکانی، ابراهیم اسماعیل (1430ق)، المفید فی شرح أصول الفقه، ج2، قم: ذوی القربی.
25
26. شهید اول (محمد بن مکی عاملی) (1400ق)، القواعد و الفوائد، قم: کتابفروشی مفید.
26
27. شیخ حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، ج1 و 27، قم: مؤسسۀ آلالبیت(علیهم السلام).
27
28. صالحی مازندرانی، اسماعیل (1424ق)، مفتاح الأصول، ج3، قم: صالحان.
28
29. صدر، رضا (1420ق)، الإجتهاد و التقلید، چ2، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
29
30. صدر، محمدباقر (1415ق)، جواهر الأصول، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
30
31. صدر، محمدباقر (1417ق)، بحوث فی علم الأصول، تقریرات محمود هاشمی شاهرودی، ج1 و 9، چ3، قم: مؤسسۀ دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهلبیت(علیهم السلام).
31
32. صدر، محمدباقر (1978م)، دروس فی علم الأصول (الحلقة الأولی)، بیروت: دارالمنتظر.
32
33. صنقور، محمد (1428ق)، المعجم الأصولی، ج2، چ3، قم: منشورات الطیار.
33
34. طباطبایی قمی، تقی (1371)، آراؤنا فی أصول الفقه، ج2، قم: محلاتی.
34
35. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم (1414ق)، تکملة العروة الوثقی، ج1، قم: کتابفروشی داوری.
35
36. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (شیخ طوسی) (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، ج4، چ3، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
36
37. علیدوست، ابوالقاسم (1394)، فقه و عرف، چ5، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
37
38. فرحناک، علیرضا (1390)، موضوعشناسی در فقه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
38
39. فقیه، محمدتقی (1418ق)، البدایة و الکفایة، بیروت: دار الأضواء.
39
40. محقق داماد، محمد (1382)، المحاضرات (مباحث أصول الفقه)، ج3، اصفهان: مبارک.
40
41. مرعشی نجفی، شهابالدین (1422ق)، القول الرشید فی الإجتهاد و التقلید، ج2، قم: انتشارات کتابخانۀ آیتاللّه مرعشی نجفی(قدس سره).
41
42. مغنیه، محمدجواد (1421ق)، فقه الإمام الصادق(علیه السلام)، ج3، چ2، قم: مؤسسۀ انصاریان.
42
43. موسوی خمینی، روحاللّه (امام خمینی) (1415ق)، مناهج الوصول إلی علم الأصول، ج1، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره).
43
44. موسوی خمینی، روحاللّه (امام خمینی) (1418ق)، جواهر الأصول، ج1، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره).
44
45. موسوی خمینی، روحاللّه (امام خمینی) (1426ق)، الإجتهاد و التقلید، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره).
45
46. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسین (1378ق)، قوانین الأصول، ج1، چ2، تهران: مکتبة العلمیة الإسلامیة.
46
47. نجفی، محمدحسن (صاحب جواهر) (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
47
48. نجفی، محمد طه بن مهدی (1315ق)، تعلیقة علی معالم الأصول، ج7، قم: مؤلف.
48
49. نجمآبادی، ابوالفضل (1384ق)، الأصول، مؤسسة آیةاللّه العظمی البروجردی، قم: لنشر معالم اهلالبیت(علیهم السلام).
49
ORIGINAL_ARTICLE
خلاصة المقالات
https://jf.isca.ac.ir/article_68466_e5f121ec3c765c7f0a379bdcded12bdc.pdf
2019-09-23
173
181
10.22081/jf.2019.68466
محمدحسین
حکمت
hikmet2057@gmail.com
1
واحد ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
Abstracts of articles
https://jf.isca.ac.ir/article_68468_3f8694a9ac1a734c2a881d883507bce9.pdf
2019-09-23
182
191
10.22081/jf.2019.68468
محمدرضا
عموحسینی
1
واحد ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
LEAD_AUTHOR