ORIGINAL_ARTICLE
قیام علیه حاکمان جور; انواع، راهکارها و ضوابط شرعى1
قیام بر ضد حاکمان ستمگر بر چند نوع است و راهکارها و ضوابط شرعى آن طبق باورهاى شیعه و سنى چیست؟ طاغوت کیست و آموزههاى قرآن و احادیث در اینباره کدام است؟ کفر به طاغوت چه معنایى دارد و »رکون« بر ستمگران، که در قرآن از آن نهى شده، به چه معناست؟ جهاد با طاغوت در سیره اهلبیت(ع) چگونه بوده، دلایل قائلان به حرمت جنبش بر ضد حاکمان ستمگر کدام است؟ امر به معروف و نهى از منکر در مورد حاکمان چگونه است؟
https://jf.isca.ac.ir/article_3074_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2011-09-23
3
74
قیام بر ضد حاکمان
جهاد
بغى
محاربه
امر به معروف و نهى از منکر
طاغوت
رکون
محمد مهدی
آصفی
1
AUTHOR
پی نوشت ها:
1
1. ترجمه: سیدحسن نجاتى و عبدالله امینىپور.
2
2. سوره بقره، آیه 191-190.
3
3. سوره حج، آیه 39.
4
4. سوره حجرات، آیه 9.
5
5. محمد بن جریر طبرى، جامع البیان (تفسیر طبرى)، ج5، ص97.
6
6. روح المعانى، ج5، ص68، چ دارالکتب العلمیه، بیروت.
7
7. سوره عنکبوت، آیه 25.
8
8. سوره ابراهیم، آیه 22.
9
9. سوره بقره، آیه 256.
10
10. سوره نحل، آیه 36.
11
11. تفسیر نورالثقلین، ج4، ص481.
12
12. همان، ج5، ص531; میزان الحکمه، ج5، ص543.
13
13. سوره هود، آیه 113.
14
14. وسائل الشیعه، ج18، ص99-98.
15
15. زمخشرى، کشاف، ص433.
16
16. ابوعبداللّه قرطبى، جامع البیان لأحکام القرآن، ج9، ص108.
17
17. تفسیر ابنکثیر، ج2، ص461.
18
18. سیدقطب، فى ظلال القرآن، ج12، ص147.
19
19. سوره شعرا، آیه 152-151; سوره انسان، آیه 24.
20
20. وسائل الشیعه، ج11، ص403.
21
21. همان، ص404.
22
22. نهج البلاغه، ج4، ص89.
23
23. سنن ترمذى، ج4، کتاب الفتن، باب ما جاء فى تغییر المنکر بالید و اللسان، ص470-469، ح 2172.
24
24. مسند احمد بن حنبل، ج3، ص10، و ج3، ص45.
25
25. صحیح مسلم، ج1، ص50.
26
26. سنن ابنماجة، ج2، ص1330.
27
27. سنن نسائى بشرح السیوطى، ج8، ص 111 - 112.
28
28. تاریخ طبرى، ج4، ص301.
29
29. سیدمحسن امین، المقتل الحسینى، ص24.
30
30. تاریخ طبرى، ج4، ص330; الکامل فى التاریخ، ج3، ص287.
31
31. صحیح مسلم، ج6، ص22.
32
32. مسند احمد بن حنبل، ج2، ص344.
33
33. حوار فى التسامح والعنف، ص72-71.
34
34. همان، ص72.
35
35. همان.
36
36. همان، ص73.
37
37. همان.
38
38. همان.
39
39. سوره آل عمران، آیه 165.
40
40. سوره انعام، آیه 129.
41
41. همان، ص75.
42
42. همان.
43
43. همان.
44
44. همان.
45
45. همان.
46
46. همان، ص76.
47
47. همان، ص77.
48
48. حوار فى التسامح... ، ص78.
49
49. سوره بقره، آیه 124.
50
50. سوره هود، آیه 113.
51
51. وسائل الشیعه، ج11، ص422.
52
52. سوره هود، آیه 113.
53
53. حوار فى التسامح والعنف، ص80.
54
54. سوره نساء، آیه 60.
55
55. وسائل الشیعه، ج18، ص97.
56
56. سوره شعرا، آیه 151- 152
57
57. سوره کهف، آیه 28.
58
58. سوره انسان، آیه 24.
59
59. صحیح مسلم، ج3، کتاب الامارة، الباب 13، ص1476، ح1847.
60
60. همان، باب12، ص1474، ح1846.
61
61. همان، باب 21، ص1475، ح1846.
62
62. همان، باب71، ص1481، ح 1855.
63
63. همان، باب16، ص1480، ح 1854.
64
64. همان، باب13، ص1478، ح 1849.
65
65. همان، ح 185.
66
66. ابویوسف، الخراج، ص10.
67
67. سنن ابىداوود، ج2، کتاب الجهاد، باب فىالغز ومع ائمة الجور، ص17.
68
68. سنن ترمذى، ج4، کتاب الفتن، باب ما جاء فى تغییر المنکر بالید ص471- 496.
69
69. همان; ابنماجه نیز این روایت را در سنن خود، ج2، ص1329، ح4011 آورده است.
70
70. الترغیب و الترهیب، ج3، ص195.
71
71. صحیح مسلم، ج1، کتاب الایمان، باب 20، ص69، ح 49.
72
72. همان، ج3، کتاب الامارة، باب 53، ص1524، ح 1923. 73. همان، ح 1922.
73
74. سنن ابىداوود، ج2، کتاب الملاحم، باب الامر بالمعروف و النهى ص436.
74
75. همان.
75
76. همان.
76
77. سنن ابنماجه، ج1، ص5.
77
78. الدّر المنثور، ج2، ص301.
78
79. نهج السعادة، ج2، ص639.
79
80. محمد بن یعقوب کلینى، فروع کافى، ج1، ص324.
80
81. نهج البلاغه، ج4، ص90.
81
82. وسائل الشیعه، ج11، ص406- 407.
82
83. سوره مائده، آیه 63.
83
84. سوره مائده، آیه 78.
84
85. سوره مائده، آیه 44.
85
86. سوره توبه، آیه 71.
86
87. ابنشعبه الحرانى، تحف العقول، ص168; بحارالانوار، ج100، ص79.
87
88. سنن ترمذى، ج3، باب 62 از ابواب فتن، ص358، ح 2360.
88
89. مسند احمد، ج3، ص321.
89
90. وسائل الشیعه، ج12، ص128.
90
91. همان.
91
92. همان، ص129.
92
93. همان.
93
94. همان.
94
95. همان.
95
96. همان.
96
97. همان.
97
98. همان، ص131- 132.
98
99. همان، ص130.
99
100. ابنحجر عسقلانى، الزواجر، ج1، ص13.
100
101. شرح نووى على صحیح مسلم، ج8، ص34.
101
102. تاریخ طبرى، ج7، ص300; ابناثیر، الکامل، ج4، ص48.
102
103. ابنخلدون، المقدمه، ص254- 255.
103
104. مقتل المقرّم، ص9.
104
105. شرح العقائد النسفیّه، ص181.
105
106. المحّلى، ج11، ص98.
106
107. نیل الأوطار، ج7، ص147.
107
108. الجاحظ، الرسائل، رساله حاى عشر فى بنى امیه، ص298.
108
109. همو، السیره الحلبیه، ص10.
109
110. تاریخ ابنخلکان، ج1، ص355.
110
111. ذهبى، سیر اعلام النبلاء، ج5، ص84-82.
111
112. حوار فى التسامح والعنف، ص106; تفسیر روح المعانى، ج26، ص72.
112
113. تفسیر المنار، ج6، ص267- 268.
113
114. فى ظلال القرآن، ج24، ص79- 80.
114
115. تذکرة الخواص، ص259.
115
116. الجصاص، احکام القرآن، ج1، ص81.
116
117. الاحکام السلطانیه، ص7.
117
118. الفصل، ج4، ص175.
118
119. نووى، شرح صحیح مسلم، ج8، ص34.
119
120. الادلة الشرعیة فى بیان حق الراعى عن الرعیة، ص27.
120
121. همان، ص65- 66.
121
122. تاریخ طبرى، ج7، ص301.
122
123. همان، ص300.
123
124. سوره هود، آیه 113.
124
125. سوره نساء، آیه 60.
125
126. سوره شعرا، آیه 151.
126
127. سوره انسان، آیه 26.
127
128. احمد بن حنبل، المسند، ج3، ص192.
128
129. وسائل الشیعه، ج11، ص407.
129
130. حوار فى التسامح، ص122.
130
131. همان.
131
132. همان، ص 123.
132
133. سوره نساء، آیه 97.
133
134. حوار فى التسامح، ص123.
134
135. نهج البلاغه، خطبه 3.
135
136. الادلة الشرعیة فى حق الراعى و الرعیة، ص63-62.
136
137. وسائل الشیعه، ج11، ص403.
137
138. وسائل الشیعه، ج11، ص404.
138
139. نهج البلاغه، حکمت373.
139
ORIGINAL_ARTICLE
استدلال به روایات تعیین سن یائسگى در بوته نقد1
آغاز دوره یائسگى، نقطه عطفى در زندگى زنان به شمار مىرود. احکام شرعى متمایز در دو دوره سنى قاعدگى و یائسگى، زنان مسلمان را با این پرسش روبهرو ساخته که آغاز یائسگى در چه سنى است؟ آیا به رغم وضع طبیعى نایکسان زنان، مىتوان سن شرعى ثابت و خاصى را ملاک ورود به دوره یائسگى قرار داد؟ و آیا در اینباره فرقى میان زنان هست؟فقهاى ما از گذشته تا حال، نگاه یکسانى به این مسئله نداشته و بیش از ده نظر دادهاند. بین فقهاى اهلسنت هم اختلاف زیادى به چشم مىخورد و در مجموع حدود بیست و پنج نظر در میان فقهاى اسلامى وجود دارد. منشأ مهم اختلاف، وجود روایات انگشتشمار اما مختلفى است که مورد توجه و استناد فقهاى ما قرار گرفته است. فقهاى سنى به روایات استدلال نکردهاند - تنها برخى به گفته عایشه استناد کردهاند -; بلکه بیشتر به واقعیات بیرونى توجه داشتهاند.از سوى دیگر، بررسى سن یائسگى ابعاد گوناگونى را دربر مىگیرد، که موضوعشناسى و بررسى مطالعات انجام شده درباره میانگین سن یائسگى، یکى از آنهاست، و ارزیابى نسبت میان سن طبیعى و سن تعبدى که در سخن فقها آمده است، محور دیگر بحث را تشکیل مىدهد. بدون تردید محور اصلى مباحث، روایاتى است که مورد استناد قرار گرفته یا باید مورد توجه قرار گیرد. این روایات را از دو منظر بررسى مىکنیم: یکى ارزیابى یکیک آنها از نظر حجیت سندى و دلالت محتوایى، و دیگرى نگاه کلى به این روایات و بیان نسبت آنها با برخى روایات دیگر که در تعیین سن یائسگى باید مورد توجه قرار گیرند. در این مقاله با صرف نظر از برخى مباحث تفصیلى، به هردو منظر پرداخته شده است. متن تفصیلى پژوهش که مراحل پایانى آماده سازى براى نشر را سپرى مىکند، در راستاى مدعاى نویسنده، که یائسگى سن تعبدى خاصى ندارد، مباحث دیگرى مانند شناخت موضوعى یائسگى، گزارش میانگین سنى، و نسبت میان سن طبیعى و عرفى با سن تعبدى، نیز مطرح شده است.
https://jf.isca.ac.ir/article_3075_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2011-09-23
75
136
یائسگى
سن یائسگى
روایات یائسگى
قاعدگى
زنان قرشى
زنان نبطى
سید ضیآء
مرتضوی
1
AUTHOR
منابع
1
1.آبى فاضل، حسن بن ابىطالب یوسفى، کشف الرموز، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1417ق.
2
2. آملى، میرزا محمد تقى، مصباح الهدى فى شرح العروة الوثقى، مؤلف، تهران، 1380ق.
3
3. ابنحمزه، محمد بن على بن حمزه طوسى، الوسیلة إلى نیل الفضیلة، تحقیق: محمد حسون، کتابخانه آیتاللّه نجفى مرعشى، قم، 1408ق.
4
4. اردبیلى، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فى شرح إرشاد الأذهان، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1403ق.
5
5. اسکافى، ابنالجنید، محمد بن احمد کاتب بغدادى، فتاوى ابنجنید، تحقیق: على پناه اشتهاردى، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1416ق.
6
6. اصفهانى، سید ابوالحسن، صلاة المسافر، تقریر: سید حسین علوى خراسانى، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1415ق.
7
7. اصفهانى، شیخ محمدحسین، صلاة المسافر، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1409ق.
8
8. امام خمینى، سید روح اللّه موسوى، البیع، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، تهران، 1421ق.
9
9. امام خمینى، سید روح اللّه موسوى، الرسائل، تحقیق: مجتبى تهرانى، اسماعیلیان، قم، 1385ق.
10
10. امام خمینى، سید روح اللّه موسوى، الطهارة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، تهران، 1421ق.
11
11. امام خمینى، سید روحاللّه موسوى، المکاسب المحرمة، تحقیق و نشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، قم، 1415ق.
12
12. امام خمینى، سید روحاللّه موسوى، انوار الهدایه، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، قم، 1415ق.
13
13. امام خمینى، سید روحاللّه موسوى، تهذیب الاصول، تقریر: جعفر سبحانى، اسماعیلیان، قم، 1382ق.
14
14. انصارى، مرتضى بن محمد امین، الصلاة، تحقیق و نشر: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ انصارى، قم، 1415ق.
15
15. انصارى، مرتضى بن محمد امین، فرائد الأصول، مجمع الفکر الاسلامى، قم، 1419ق.
16
16. بحرانى، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فى أحکام العترة الطاهرة، تحقیق: محمدتقى ایروانى و سید عبدالرزاق مقرّم، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1405ق.
17
17. بهائى، محمد بن حسین عاملى، مشرق الشمسین و إکسیر السعادتین، تحقیق: سیدمهدى رجائى، مجمع البحوث الاسلامیه، مشهد، 1414ق.
18
18. حائرى، مرتضى، شرح العروة الوثقى، تحقیق: محمدحسین امراللهى یزدى، مؤسسة النشر الاسلامى، قم، 1431ق.
19
19. حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة الى تحصیل مسائل الشریعة، تصحیح و تحقیق: عبدالرحیم شیرازى ربانى، دار احیاء التراث العربى، بیروت، 1391ق.
20
20. حلّى، محقق، جعفر بن حسن، نکت النهایه، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1412ق.
21
21. حلى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، مختلف الشیعة فى أحکام الشریعة، تحقیق: مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیه، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، قم، 1412ق.
22
22. خراسانى، آخوند محمد کاظم بن حسین، کفایة الأصول، تحقیق و نشر: مؤسسه آل البیت(ع)، قم، 1409ق.
23
23. خراسانى، محمد کاظم، الرسائل الفقهیة، تحقیق: سید صالح مدرسى، مرصاد، قم، 1382ش.
24
24. خمینى، سید مصطفى موسوى، الطهارة، تحقیق و نشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، قم، 1422ق.
25
25. خوانسارى، سید احمد، جامع المدارک فى شرح مختصر النافع، تحقیق: علىاکبر غفارى، اسماعیلیان، قم، 1405ق.
26
26. خویى، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، چاپ چهارم: مدینة العلم، قم، 1409ق.
27
27. خویى، سید ابوالقاسم موسوى، موسوعة الإمام الخوئى، مؤسسه احیاء آثار الامام الخویى، قم، 1426ق.
28
28. سبزوارى، محمدباقر بن محمد مؤمن، ذخیرة المعاد فى شرح الإرشاد، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، [بى تا].
29
29. شعرانى، شیخ ابوالحسن، ترجمه و شرح تبصرة المتعلمین فى أحکامالدین، چاپ پنجم، منشورات اسلامیه، تهران، 1419ق.
30
30. صدوق، محمد بن على بن بابویه، من لا یحضره الفقیه، چاپ دوم: دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1413ق.
31
31. صیمرى، مفلح بن حسن (حسین)، کشف الالتباس عن موجز أبىالعباس، تحقیق: محمد باقرى و شیخ محمد حسون، مؤسسه صاحب الأمر(عج)، قم، 1417ق.
32
32. طباطبائى بروجردى، آقا حسین، البدر الزاهر فى صلاة الجمعة و المسافر، تقریر: حسینعلى منتظرى، چاپ سوم: دفتر آیتاللّه منتظرى، قم، 1416ق.
33
33. طباطبائى، سید على بن محمد بن ابىمعاذ، ریاض المسائل فى تحقیق الأحکام بالدلائل، تحقیق: محمد بهرهمند و همکاران، مؤسسه آل البیت، 1418ق.
34
34. طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، چاپ چهارم: دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407ق.
35
35. طوسى، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال (رجال کشّى)، تحقیق: حسن مصطفوى، دانشگاه مشهد، 1348ش.
36
36. طوسى، محمد بن حسن، الاستبصار فى ما اختلف من الأخبار، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1390ق.
37
37. طوسى، محمد بن حسن، المبسوط فى فقه الإمامیة، تحقیق: سید محمدتقى کشفى، المکتبة المرتضویة، تهران، 1387ق.
38
38. عاملى (شهید ثانى)، زینالدین بن على بن احمد، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، تحقیق و نشر: مؤسسة المعارف الإسلامیة، قم، 1413ق.
39
39. عاملى، محمد بن على موسوى، مدارک الأحکام فى شرح عبادات شرائع الإسلام، تحقیق و نشر: مؤسسه آل البیت(ع)، بیروت، 1411ق.
40
40. علامه حلّى، ابنادریس، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوى لتحریر الفتاوى، چاپ دوم: دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1410ق.
41
41 . علامه حلى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، منتهى المطلب فى تحقیق المذهب، تحقیق و نشر: مجمع البحوث الإسلامیة، مشهد، 1412ق.
42
42. على بن بابویه، فتاوى ابنبابویه، گردآورى و تحقیق: عبدالرحیم بروجردى، على پناه اشتهاردى، چاپخانه اخلاص، قم، 1406ق.
43
43. فیض کاشانى، محمدمحسن ابنشاه مرتضى ابنشاه، مفاتیح الشرائع، تحقیق: مهدى رجائى، مجمع الذخائر الاسلامیة، قم، 1401ق.
44
44. کلینى، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافى، چاپ چهارم، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407ق.
45
45. مجلسى اول، محمدتقى بن مقصود على اصفهانى، لوامع صاحبقرانى، چاپ دوم: مؤسسه اسماعیلیان، قم، 1414ق.
46
46. مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، چاپ سوم: دار احیاء التراث العربى، بیروت، 1403ق.
47
47. مراغى حسینى، سید میر عبدالفتاح بن على حسینى، العناوین الفقهیة، تحقیق و نشر: مؤسسة النشر اسلامى، قم، 1417ق.
48
48. مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، چاپ سوم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، قم، 1416ق.
49
49. مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبرى، المقنعة، چاپ دوم: مؤسسة النشر الاسلامى، قم، 1410ق.
50
50. منسوب به امام على بن موسى الرضا(ع)، فقه الرضا، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت(ع)، مشهد، 1406ق.
51
51. نائینى، میرزا محمد حسین بن عبدالرحیم غروى، أجود التقریرات، تقریر: سیدابوالقاسم موسوى خویى، چاپ دوم: کتابفروشى مصطفوى، قم، 1410ق.
52
52. نجفى، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فى شرح شرائع الإسلام، تحقیق: عباس قوچانى، چاپ هفتم: دار إحیاء التراث العربى، [بى جا]، [بى تا].
53
53. نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى، مستند الشیعة فى أحکام الشریعة، تحقیق و نشر: مؤسسه آل البیت، 1415ق.
54
54. وحید بهبهانى، محمد باقر بن محمد اکمل، الحاشیة على مدارک الأحکام، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث، مشهد، 1420ق.
55
55. وحید بهبهانى، محمد باقر بن محمد اکمل، مصابیح الظلام، تحقیق و نشر: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانى، قم، 1424ق.
56
56. همدانى، آقا رضا بن محمدهادى، مصباح الفقیه، تحقیق: محمد باقرى و همکاران، موسسة الجعفریة لاحیاء التراث، قم، 1416ق.
57
× دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى - پژوهشکده فقه و حقوق.
58
1. این مقاله گزیدهاى از یک پژوهش گسترده است که در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى، پژوهشکده فقه و حقوق، مراحل پایانى را مىگذراند.
59
2. کافى، ج 6، ص 79.
60
3. نک: کافى، ج 6، ص 79، ح 1 و 3، و ص 85، ح 2 و 5; من لایحضر، ج 3، ص512، ح 7 و 47، و ص 516، ح 4808; تهذیب الاحکام، ج 8، ص 66.
61
4. کافى، ج 3، ص 107.
62
5. تهذیب الاحکام، ج 1، ص 397.
63
6. کافى، ج 6، ص 85.
64
7. تهذیب الاحکام، ج 8، ص 67 و 137; استبصار، ج 3، ص 337.
65
8. شرح العروة الوثقى، ج 5، ص 15.
66
9. کافى، ج 3، ص 107.
67
10. تهذیب الاحکام، ج 1، ص 397.
68
11. شرح العروة الوثقى، ج 5، ص 15.
69
12. تهذیب الاحکام، ج 7، ص 469.
70
13. ما در اصل پژوهش به تفصیل در اینباره سخن گفتهایم و استظهار تازهاى را مطرح کردهایم. چنانکه خاطرنشان ساختهایم که استاد معظم، آیتاللّه شبیرى زنجانى، مرجع ضمیر را در آغاز روایت، محمد بن حسن صفار مىداند، که در این صورت سند روایت هیچ شبههاى نخواهد داشت.
71
14. کافى، ج 1، ص 107.
72
15. شرح العروة الوثقى، ج 5، ص 15.
73
16. مصباح الهدى، ج 4، ص 375 - 376.
74
17. الطهارة، ج 1، ص 79 - 80. امام خمینى بیشتر احتمال مىدهد که در نسخهبردارى نسخههاى اولیه تهذیب الاحکام اشتباه پیش آمده است; زیرا فتوا به روایت شصت سال پس از عصر شیخ طوسى، در دوره محقق و علامه اتفاق افتاده است و شیخ به رغم اشاره به مرسله، درباره فرقگذارى میان زن قرشى و غیرقرشى، اشارهاى به این روایت نکرده است.
75
18. شرح العروة الوثقى، ج 5، ص 15 - 16.
76
19. لوامع صاحبقراتى، ج 1، ص 634.
77
20. اگر قرینه حمل روایت شصت سال بر قرشى، روایت مرسلى باشد که مرحوم مفید آورده و زنان نبطى را نیز به آن افزوده است، در این صورت استبعاد یادشده در خصوص عبدالرحمن بن حجاج که ساکن عراق بوده منتفى خواهد شد; زیرا در تعریف زنان نبطى، گفته معروف اشاره به زنانى دارد که در سرزمین عراق زندگى مىکردهاند و طبعاً اطلاق روایت از این نظر حمل بر فرد نادر نشده است; البته اینکه تبدیل به اکثر شود نیز احراز نخواهد شد.
78
21. مصباح الفقیه، ج 4، ص 59. محقق خراسانى نوشته است: »و لا یخفى بعده للزوم التقیید بطائفة خاصة قلیلة جدّاً بالاضافة الى غیرها« (الرسائل الفقهیه، ص 185).
79
22. موسوعة الامام الخوئى، ج 7، ص 71 - 72.
80
23. نک: معجم رجال الحدیث، ج 2، ص 234 - 235.
81
24. الحدائق الناضره، ج 3، ص 173.
82
25. مستند الشیعه، ج 2، ص 378.
83
26. مجمع الفائدة و البرهان، ج 1، ص 144.
84
27. نسبت میان سن طبیعى و عرفى یائسگى با سن تعبدى و حکمى از جمله بر مبناى غلبه، به تفصیل در این پژوهش بررسى شده و ضعفهاى هریک از جمله مبناى غلبه نشان داده شده است.
85
28. کافى، ج 3، ص 107.
86
29. تهذیب الاحکام، ج 1، ص 397. شیخ طوسى که در کتاب تهذیب روایت را در ظاهر مستقیماً از احمد بن محمد که همان احمد بن محمد بن خالد برقى است نقل کرده، به دلیل حذف طرق روایى متعددى است که به »برقى« دارد و آن را در جاى دیگر آورده است.
87
30. من لا یحضر، ج 1، ص 92.
88
31. همان، ج 3، ص 513.
89
32. وسائل الشیعه، ج 2، ص 581.
90
33. لوامع صاحبقرانى، ج 1، ص 636.
91
34. براى نمونه نک: ج 8، ص 35، ح 5، که مرحوم شیخ حر عاملى عبارت محقق حلّى را جزء روایت شمرده و به ذیل آن افزوده است; این در حالى است که این روایت همان روایت دوم این باب است. البته خوشبختانه این موارد نوعاً مورد توجه و یادآورى محققان کتاب قرار گرفته است.
92
35. شرح العروة الوثقى، ج 5، ص 17.
93
36. من لا یحضر، ج 3، ص 514.
94
37. مجلسى اول هم گویا به همین نکته توجه داشته است که به رغم اینکه در شرح روایت صدوق سخن مىگفته، روایت را همان صحیحه ابن ابىعمیر از بعضى اصحاب دانسته و به هدف تذکر دادن اینکه جمله اخیر جزء روایت صدوق نیست، نوشته است: »تا اینجاى عبارت، روایت صحیحه ابن ابىعمیر است از بعضى از اصحاب ما از آن حضرت صلوات اللّه علیه و ما بقى کلام مصنف است« (لوامع صاحبقرانى، ج 1، ص 636).
95
38. وسائل الشیعة، ج 2، ابواب الحیض، باب 31، ص 581، ح 5; مبسوط، ج 1، ص 42.
96
39. از جمله: الحدائق الناضرة، ج 3، ص 173; شرح العروة الوثقى، ج 5، ص 17.
97
40. الطهارة، ص 143.
98
41. نک: الرسائل، ج 2، ص 112; البیع، ج 2، ص 628; المکاسب المحرمة، ج 1، ص 116، 389 و 443. پذیرش این مبناى امام خمینى، مشکل است; چراکه ما نمىدانیم آنچه موجب جزم شیخ صدوق شده، چیست؟ آیا وثوق به راویان است، یا قرائن حدسى دیگر نیز دخالت داشته است که چهبسا مورد پذیرش نباشد؟ در همین روایت شاهدیم که وى روایت را یکبار به صورت جزمى نقل کرده و بار دیگر به صورت غیرجزمى.
99
42. از جمله نک: مصباح الهدى، ج 4، ص 377.
100
43. مقنعه، ص 532.
101
44. نک: بحارالانوار، ج 78، ص 106.
102
45. لوامع صاحبقرانى، ج 1، ص 636.
103
46. اما النبطیة فذکرها المفید و من تبعه معترفین بعدم النص علیها ظاهراً(مدارک الاحکام، ج 1، ص 322).
104
47. بحار الانوار، ج 78، ص 106.
105
48. ترجمه و شرح تبصرة المعلمین، ج 2، ص 573.
106
49. الوسیله، ص 56.
107
50. شرح العروة الوثقى، ج 5، ص 18.
108
51. کشف الالتباس، ص 200.
109
52. نگارنده در اصل پژوهش به تفصیل درباره منشأ اشتباه، که منشأ گمان به شهرت در الحاق زنان نبطیه به قرشیه شده، سخن گفته است.
110
53. کافى، ج 6، ص 86.
111
54. تهذیب الاحکام، ج 8، ص 138.
112
55. کافى، ج 6، ص 85.
113
56. رجال الکشّى، ص 448 - 449.
114
57. معجم رجال الحدیث، ج 16، ص 33.
115
58. همان، ص 34.
116
59. سرائر، ج 3، ص 567.
117
60. من لایحضر، ج 3، ص 513.
118
61. در متن اصلى پژوهش، به دو روایت دیگر نیز که به جاى سن خاص، دو موضوع سالخوردگى و کاهش ایام قاعدگى را مورد توجه قرار داده، پرداخته شده است. آن دو روایت نیز مىتواند در اینجا مورد بحث باشد; یکى روایت هارون بن حمزه، و دیگرى روایت یونس بن عبدالرحمن است (نک: کافى، ج6، ص100 و ج3، ص76).
119
62. نک: جواهر الکلام، ج 14، ص 288. چنانکه در صحیحه محمد بن مسلم آمده است: »اذا توارى من البیوت« و در صحیحه عبداللّه بن سنان آمده است: »اذا کنت فى الموضع الذى لا تسمع الاذان فقصّر«. طبق این جمع، مکلف پس از تحقق هردو علامت به حد ترخص رسیده است.
120
63. لوامع صاحبقرانى، ج 1، ص 636.
121
64. سرائر، ج 1، ص 145.
122
65. منتهى المطلب، ج 2، ص 272.
123
66. نک: مشرق الشمسین مع تعلیقات الخواجویى، ص 258.
124
67. نک: جواهرالکلام، ج 14، ص 193 - 196.
125
68. نک: همان، ج 29، ص 271 -276. فقیهان درباره تحقق شیردادنى که مایه مَحرمیّت مىشود، به استناد، روایات موجود، با ذکر سه ملاک تأثیر، تعداد و زمان شیردادن، این پرسش را مطرح کردهاند که آیا این سه مجموعاً علامتاند، یا به صورت تخییرى است، یا یکى اصل است و بقیه نشان حصول آن؟ برخى به تبعیت از چند روایت، تأثیر عرفى شیردادن در رویش گوشت و استخوان را ملاک اصلى شمرده و دو ملاک دیگر را راه شناخت این تأثیر دانستهاند.
126
69. نک: همان، ص 285 - 286.
127
70. نک: ریاض المسائل، ج 4، ص 367 - 368.
128
71. مستند الشیعه، ج 8، ص 291.
129
72. نک: همان.
130
73. صلاة المسافر، محمدحسین اصفهانى، ص 109.
131
74. صلاة المسافر، سیدابوالحسن اصفهانى، ص181 - 182.
132
75. نک: البدر الزاهر، ص 303 - 305.
133
76. نک: جواهر الکلام، ج 14، ص 287.
134
77. نک: فرائد الاصول، ج 4، ص 39.
135
78. مختلف الشیعه، ج7، ص464.
136
79. مدارک الاحکام، ج 4، ص 457.
137
80. جواهر الکلام، ج 14، ص 288.
138
81. نک: الرسائل الفقهیه، ص 186-183.
139
82. الصلاة، ج 3، ص 41.
140
83. همان، ص 42.
141
84. نک: جواهر الکلام، ج 26، ص 17.
142
85. نک: فرائد الاصول، ج 4، ص 80 - 81 و 145.
143
86. ازجمله: کفایة الاصول، ص 438 - 439; اجود التقریرات، ج 2، ص 512 - 516; امام خمینى، الرسائل، ج 2، ص 18 - 19.
144
87. مجمع الفائدة، ج 1، ص 144.
145
88. نک: همان و نیز: ذخیرة المعاد، ج 1، ص 62.
146
89. الحدائق الناضرة، ج 3، ص 172.
147
90. اگر شواهد اطمینانبخشى بر این ادعا به دست آید که گفته اهل مدینه، دستکم در برخى دورهها، ظهور در نظر اهلبیت(ع) دارد، طبعاً جایى براى کنار گذاشتن مرسله ابن ابىعمیر در تعارض، به دلیل موافقت با گفته دیگران نخواهد ماند، اما برداشت رایج و عمومى چنین نیست.
148
91. نک: جواهر الکلام، ج 18، ص 40; من لایحضر، ج 2، ص 384.
149
92. نک ازجمله: وسائل الشیعه، ج 1، ص 30 - 32; ج 7، ص 167 - 170; ج 8، ص 30; ج 12، ص 268; ج 13، ص 428 - 435; ج 15، ص 324 -326.
150
93. نکت النهایه، ج3، ص324.
151
94. کشف الرموز، ج2، ص572.
152
95. جامع المدارک، ج 7، ص 35 و 247.
153
96. نک: وسائل الشیعه، ج 7، ابواب احکام شهر رمضان، باب 11، ص 209 - 210، ح 14-10.
154
97. نک ازجمله: اصول الفقه، ج 2، ص 87; انوار الهدایة، ج 1، ص 105.
155
98. مدارک الاحکام، ج 1، ص 318.
156
99. مختلف الشیعه، ج 7، ص 463 - 464.
157
100. مسالک الافهام، ج 9، ص 231.
158
101. دکتر مهناز اشرفى از محققان پژوهشکده رویان که در برخى مسائل موضوعشناسى این پژوهش با او مشورت شده است، به نگارنده خاطرنشان کرد که به برخى بیماران خود یادآور مىشود که به رغم گذشت از پنجاه سال و حصول یائسگى شرعى، ممکن است در زندگى زناشوئى خود باردار شوند.
159
ORIGINAL_ARTICLE
بررسى فقهى احکام بانک1
https://jf.isca.ac.ir/article_3076_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2011-09-23
137
168
سید محمد باقر
صدر
1
AUTHOR
* آیتاللّه سیدمحمدباقر صدر پس از فراغت از تألیف گرانسنگ »بانک غیر ربوى در اسلام«، تدریس بحوث فقهى مربوط به بانکها را آغاز کرد. این مباحث در ایام ماه مبارک رمضان سال 1389 ه. ق ایراد شده است. آیتاللّه سیدکاظم حائرى، یکى از شاگردان برجسته ایشان، دروس مزبور را به رشته تحریر درآورده، شیخ حیدر حباللّه نیز متن آن را ویرایش و مصادر را استخراج و موضوعات را عنوانبندى کرده و مجله الاجتهاد و التجدید آن را براى نخستینبار به زبان عربى و براى چاپ به زبان فارسى در اختیار مجله فقه قرار داده است.
1
پی نوشت ها:
2
1. ترجمه: عبداللّه امینىپور.
3
2. شیخ انصارى، مکاسب، ج3، ص15.
4
3. همان.
5
4. سیدابوالقاسم خویى، مصباح الفقاهة، ج2، ص69.
6
5. شیخ انصارى، مکاسب، ج3، ص15; سیدابوالقاسم خویى، مصباح الفقاهة، ج2، ص68.
7
6. اصفهانى، حاشیه مکاسب، ج5، ص388.
8
7. ابنمنظور، لسانالعرب، ج7، ص217.
9
8. حر عاملى، وسائل الشیعه، ج18، ص194.
10
9. همان، ج18، ص161-160.
11
10. همان، ج18، ص354.
12
11. همان، ج18، ص358.
13
12. صدوق، من لایحضره الفقیه، ج3، ص281; وسائلالشیعه، ج18، ص155.
14
13. وسائلالشیعه، ج18، ص134; نورى، مستدرک الوسائل، ج13، ص343.
15
14. وسائلالشیعه، ج18، ص134.
16
15. این بحث به دلیل کمى وقت و کافى بودن دو بحث نخستین در توضیح راهکارها، لازم بود حذف شود، اما پافشارى برخى از حاضران در درس شهید، ایشان را وا داشت تا در این بحث وارد شود، گرچه به انگیزه زیاد شدن شمار دروس (مقرر).
17
ORIGINAL_ARTICLE
نکتههاى نو در علوم مقدماتى اجتهاد(2)
محققین علم اصول و فقه براى اجتهاد علومى را برشمردهاند که اجتهاد بر آن بنا شده است. در این میان ظرایفى وجود دارد که کمتر مورد دقت و بررسى قرار گرفته و پرداختن به آنها مىتواند افق جدیدى را به روى پژوهندگان فقه و اصول باز کند.در این نوشتار اغلب از زاویه جدیدى به مباحث پرداخته شده و بحث هاى روشى مطرح گردیده است; بدین معنا که چگونگى به کارگیرى این علوم در استنباط، و راه حل مشکلاتى که در این علوم وجود دارد، فرا گرفته مىشود. بخش اول این مجموعه در شماره 65 به چاپ رسید و اینک بخش دوم ارائه مىشود.
https://jf.isca.ac.ir/article_3077_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2011-09-23
169
195
مقدمات اجتهاد
علوم حدیث
درایه
رجال
سلمان
دهشور
1
AUTHOR
پی نوشت ها:
1
1. مکتب اجتهادى آیتالله بروجردى، ص 216 - 217.
2
2. تهذیب، ج 1، باب »تطهیر الثیاب وغیرها من النجاسات«، ص 261.
3
3. منتهى المطلب، ج 3، ص 341.
4
4. جرعهاى از دریا، آثار عربى، المنهج الصحیح فى تحقیق الکافى، ص 254 - 255.
5
5. امام خمینى، الرسائل، ج2، ص97-96.
6
6. امام خمینى، الاستصحاب، ص220.
7
7. بدائع الدرر فى قاعدة نفى الضرر، ص86 و 114-113.
8
8. همان، ص109.
9
9. نهایة التقریر، ج1، ص427.
10
10. همان، ص210.
11
11. همان، ج2، ص279.
12
12. براى آگاهى بیشتر از توجه به نقش فضاى صدور در تفسیر روایات، ر. ک: نهایة التقریر، ج1، ص88 و 118، و ج2، ص207، و ج3، ص202.
13
13. نهایة التقریر، ج1، ص858; همچنین براى موارد مشابه، ر. ک: ج1، ص275، 434، 445، 475، و ج2، ص163، 189، 198، و ج3، ص925.
14
14. مصاحبه با استاد مددى، مجله فقه، ش 58.
15
ORIGINAL_ARTICLE
بازشناسى معانى الفاظ پر کاربرد در آیات و روایات(2)
قاعده اصالة الظهور از مباحثى است که در فقه شیعه کاربرد زیادى دارد. بررسى مصادیق این قاعده که در آیات و روایات زیادى استعمال شدهاند، محقق را از تکرار بحث در موضوعات مختلف فقهى بىنیاز مىکند; براى نمونه دلالت »لا بأس« بر حکم تکلیفى یا اعم از تکلیفى و وضعى، و دلالت »لعن« بر حرمت یا غیر آن، از جمله مصادیق این قاعده هستند که در آیات و روایات و کلمات فقها استعمال زیادى دارند.در این نوشتار، نوزده لفظ پرکاربرد این قاعده در آیات و روایات، از جهت معانى مختلف بررسى مىشود تا معناى حقیقى آنها روشن شود. از این رو در بررسى هریک از این الفاظ، به معانى لغوى و استعمالات مختلف آنها در آیات و روایات و کلمات فقها و محدثین مىپردازیم شده و کلمات ایشان را بررسى خواهیم کرد.
https://jf.isca.ac.ir/article_3078_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2011-09-23
196
232
اصالة الظهور
معناى حقیقى
لعن
ویل
سید حسین
منافی
1
AUTHOR
پی نوشت ها:
1
1. النوادر اشعرى، ص 107. 2. قرب الاسناد، ج1، ص47.
2
3. کافى، ج5، ص160.
3
4. همان، ج2، ص298.
4
5. همان، ص 173.
5
6. قرب الاسناد، ج1، ص33.
6
7. همان، ص51.
7
8. کافى، ج3، ص335.
8
9. همان، ج2، 298.
9
10. همان، ج1، ص42.
10
11. وسائل الشیعة، ج16، ص229.
11
12. کافى، ج8، ص4.
12
13. همان، ج2، ص665.
13
14. العین، ج8، ص13.
14
15. معجم مقائیس اللغة، ج1، ص176.
15
16. تاج العروس، ج4، ص344.
16
17. قرب الاسناد، ج1، ص43.
17
18. کافى، ج3، ص43.
18
19. همان، ص144.
19
20. صحاح، ج1، ص231.
20
21. مفردات، ص548.
21
22. معجم مقائیس اللغة، ج6، ص89.
22
23. تاج العروس، ج2، ص463.
23
24. مسائل على بن جعفر، ص160.
24
25. وسائل الشیعة، ج13، ص274.
25
26. همان.
26
27. همان، ج5، ص138.
27
28. کافى، ج3، ص41.
28
29. همان، ج1، ص105.
29
30. همان، ص360.
30
31. همان، ج3، ص40.
31
32. همان، ج2، ص169.
32
33. همان، ج5، ص474.
33
34. استبصار، ج3، ص73.
34
35. روض الجنان، ج1، ص415.
35
36. مرآة العقول، ج16، ص243.
36
37. روضة المتقین، ج1، ص124.
37
38. تهذیب، ج7، ص129.
38
39. الفروق اللغویه، ص400.
39
40. العین، ج7، ص29.
40
41. صحاح، ج3، ص1097; معجم مقائیس اللغة، ج4، ص489.
41
42. نهج البلاغة، کلمات قصار، ش39.
42
43. ش 279.
43
44. دعائم الاسلام، ج1، ص208.
44
45. استبصار، ج1، ص323.
45
46. کافى، ج2، ص644.
46
47. همان، ج3، ص29.
47
48. معتبر، ج1، ص167.
48
49. کشف اللثام، ج1، ص569.
49
50. کافى، ج1، ص30.
50
51. مرآة العقول، ج1، ص98.
51
52. الوافى، ج1، ص125.
52
53. کافى، ج4، ص380.
53
54. همان، ج3، ص331.
54
55. من لایحضره الفقیه، ج1، ص207.
55
56. بحارالانوار، ج82، ص154
56