کاوشی نو در متصدیان شناخت موضوعات احکام فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و مدیر گروه ارتباطات دانشگاه قرآن و حدیث؛ معاون علمی مؤسسه موضوع‌شناسی احکام فقهی. قم، ایران.

چکیده

یکی از ارکان شناخت موضوعات احکام فقهی‌‌، متصدی تشخیص آنهاست. معروف است که تشخیص موضوع، کار فقیه نیست. این مقاله ضمن ردّ این ادعای کلی و اجمالی‌‌، در زمینۀ شناخت موضوعات احکام فقهی به بررسی و کشف جایگاه و مسئولیت‌های «فقیه»‌‌، «مکلّف» و «کارشناس» و تقسیم کار آنها پرداخته و مسئولیت هرکدام از آنان را تعیین کرده است. با بررسی این سه جایگاه تشخیص موضوعات احکام فقهی‌‌، روشن شد که قلمرو مسئولیت فقیه در شناخت موضوعات شرعی عبارت است از: تعریف موضوعات شرعی؛ تشخیص الفاظ موضوعات شرعی؛ تشخیص موقعیت فقهی موضوعات شرعی؛ شناخت مفهوم مخترعات شرعی؛ شناخت مقوّمات مخترعات شرعی. همچنین‌‌، مسئولیت فقیه در موضوعات عرفی عبارت است از: تشخیص نوع موضوعات؛ تشخیص موقعیت فقهی موضوعات؛ تشخیص عنوانیت موضوعات. قلمرو مسئولیت مکلّف در شناخت موضوعات عبارت است از: تشخیص مصادیق مخترعات شرعی؛ تشخیص موضوعات عرفی در مراحل مفهوم‌شناسی؛ تشخیص ملاکات مفهومی و مصداق‌یابی آنها در صورت توانایی. در نهایت‌‌، قلمرو مسئولیت کارشناس در شناخت موضوعات عبارت است از: شناخت مفاهیم و مصادیق موضوعات عرفیِ منصوص دشوار؛ شناخت مفاهیم و مصادیق موضوعات تخصصی و مستحدثه.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A New Exploration into Agents for Identifying the Subjects of Jurisprudential Rulings

نویسنده [English]

  • Hojatollah Bayat
Assistant professor and director general of communication at University of the Qur'an and Had-ith. the scientific deputy at the Institute for Knowing the Subjects of Jurisprudential Rulings. Qom, Iran.
چکیده [English]

One of the pillars of knowing the issues of jurisprudential ruling subjects is their agent for identification. It is well known that identification of the issue is not the job of a jurist. While rejecting this general and concise claim, this paper examines and explores the status and responsibilities of the "jurists," the Mokalaf (the one charged with a duty), and the "expert" in the field of identifying the subjects of jurisprudential rulings and divides their labors, and assigns the responsibilities of each of them. Through examining these three statuses of identifying the subjects of jurisprudential rulings, it became clear that the jurisprudents' areas of responsibility in identifying religious subjects include defining religious subjects, identifying the alfaz (principles of Islamic Fiqh) of religious subjects, identifying the jurisprudential position of religious subjects, identifying the concept of religious inventions, and identifying the elements of religious inventions. In addition, the jurist's responsibility in conventional issues are, identifying the type of subjects, identifying the jurisprudential position of subjects, and identifying the title of subjects. The areas of responsibility of the mokalaf are, identifying the subjects of religious inventions, identifying the conventional subjects in the stages of conceptualization, identifying the conceptual criteria and finding their examples in case of their ability. Finally, the areas of responsibility of the expert in identifying subjects consist of identifying the concepts and examples of difficult conventional subjects in hadiths, and identifying the concepts and examples of specialized and novel subjects.
Keywords

کلیدواژه‌ها [English]

  • Agent
  • identification
  • agents for identifying the jurist
  • Mokalaf
  • expert
  • jurispru-dential rulings subjects

مراجع

1. قرآن کریم.
2. ابن ‌الشهید الثانی‌‌، حسن‌ بن ‌زین‌الدین (صاحب معالم) (1429ق)، معالم الأصول (با حواشی سلطان‌العلماء)، ‏قم‏: قدس.
3. اراکی‌‌، حاج‌آخوند ملا ابوطالب (1420ق)، ‌شرح نجاة العباد، قم: دفتر انتشارات اسلامی‌‌، وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
4. اردبیلی‌‌، احمد بن محمد (مقدّس اردبیلی) (1403ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، ج8‌‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی‌‌، وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
5. ایروانی‌‌، باقر (1429ق)، کفایة الأصول فی أسلوبها الثانی، ج5‌‌، نجف اشرف: مؤسسة إحیاء التراث الشیعی.
6. آخوند خراسانی‌‌، محمدکاظم (1409ق)، کفایة الأصول، ج2‌‌، قم: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام).
7. آملی‌‌، میرزا هاشم (1413ق)، ‏‏تقریرات الأصول، تهران: مؤسسۀ انتشارات فراهانی.
8. آملی‌‌، میرزا هاشم (1413ق)، مجمع الأفکار و مطرح الأنظار، ج4‌‌، قم: مطبعة العلمیة.
9. بجنوردی‌‌، حسن (1380)، ‏منتهی الأصول.(ج1‌‌)، تهران‏: مؤسسة العروج.
10. بحرانی‌‌، آل‌عصفور‌‌، حسین‌ بن محمد (بی‌تا)‌‌، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع (للفیض)، ج10‌‌، قم: مجمع البحوث العلمیة‌.
11. بروجردی‌‌، سیدمهدی بحرالعلوم (1427ق)‌‌، مصابیح الأحکام، ج1‌‌، قم: منشورات میثم التمار‌.
12. بهبهانی‌‌، محمد باقر بن محمد اکمل (1419ق)، ‌‌الحاشیة علی مدارک الأحکام، ج2‌‌، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(علیهم السلام).
13. جزایری‌‌، محمدجعفر (1415ق)، ‏منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، قم: مؤسسۀ دارالکتاب.‏
14. حسینی شاهرودی‌‌، محمود (1385)، ‏نتائج الأفکار فی الأصول، ج2‌‌، قم‏: آل ‌مرتضی(علیهم السلام).
15. حسینی شیرازی‌‌‌، محمد (1426ق)، الوصول إلی کفایة الأصول، ج1‌‌، قم: دار الحکمة.
16. حلّی، محمد بن حسن این یوسف (فخر المحققین) (1387ق)، ‌‌إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: مؤسسه اسماعیلیان‌.
17. حلّی، جعفر بن ‌حسن (محقق حلی) (1318ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج1‌‌، چ6، قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة.
18. حلّی، جعفر بن ‌حسن (محقق حلی) (1413ق)، الرسائل التسع، قم: انتشارات کتابخانۀ آیة‌اللّه مرعشی نجفی(قدس سره).
19. خرّازی‌‌، محسن (1422ق‏)، عمدة الأصول، ج1 و 5‌‌، قم: مؤسسۀ در راه حق‏.
20. خ‍وئ‍ی‌‌‌، اب‍وال‍ق‍اس‍م (1426ق)، دراسات فی علم الأصول، ‏ج3‌‌، قم‌: دائ‍رة‌ال‍م‍ع‍ارف‌ ال‍ف‍ق‍ه‌ الإس‍لامی طب‍ق‍اً ل‍م‍ذه‍ب‌ اه‍ل‌ال‍ب‍ی‍ت‌(علیهم السلام).
21. سبحانی‌‌، جعفر (1388)، الوسیط فی أصول الفقه، ج1‌‌، چ4، قم: مؤسسۀ امام صادق(علیه السلام).
22. سبحانی‌‌، جعفر (1414ق)، المحصول فی علم الأصول، ج3‌‌، قم:‏ مؤسسۀ امام صادق(علیه السلام).
23. سبحانی‌‌، جعفر (1424ق)، إرشاد العقول إلی مباحث الأصول، ج3‌‌، قم: مؤسسۀ امام صادق(علیه السلام).
24. س‍ب‍زواری‌‌‌، سیدع‍ب‍دالأع‍ل‍ی (1413ق)، مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، ج11‌‌، چ4‌‌، قم: مؤسسة المنار.
25. شهرکانی‌‌، ابراهیم اسماعیل (1430ق)، ‏المفید فی شرح أصول الفقه، ج2‌‌، قم: ذوی القربی.
26. شهید اول (محمد بن مکی عاملی) (1400ق)، ‌‌القواعد و الفوائد‌، قم: کتاب‌فروشی مفید‌.
27. شیخ حرّ عاملی‌‌، محمد بن حسن (1409ق)، تفصیل ‌وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، ج1 و 27‌‌، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(علیهم السلام).
28. صالحی مازندرانی‌‌، اسماعیل (1424ق)، ‏مفتاح الأصول، ‏ج3‌‌، قم: صالحان.‏
29. صدر‌‌، رضا (1420ق)، الإجتهاد و التقلید، چ2، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
30. صدر‌‌، محمدباقر (1415ق)، جواهر الأصول، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
31. صدر‌‌، محمدباقر (1417ق)، ‏بحوث فی علم الأصول، تقریرات محمود هاشمی شاهرودی‌‌، ج1 و 9‌‌، چ3، قم: مؤسسۀ دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت(علیهم السلام).‏
32. صدر‌‌، محمدباقر (1978م)، دروس فی علم الأصول (الحلقة الأولی‌‌)، بیروت: دارالمنتظر.
33. صنقور‌‌، محمد (1428ق)، المعجم الأصولی، ج2‌‌، چ3، قم: منشورات الطیار.
34. طباطبایی قمی‌‌، تقی (1371)، ‏آراؤنا فی أصول الفقه، ‏ج2‌‌، قم: محلاتی.
35. طباطبایی یزدی‌‌، سیدمحمدکاظم (1414ق)، تکملة العروة الوثقی، ج1‌‌، قم: کتاب‌فروشی داوری.
36. طوسی، ابوجعفر محمد بن ‌حسن (شیخ طوسی) (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، ج4‌‌، چ3، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء ‌الآثار الجعفریة‌.
37. ع‍ل‍یدوس‍ت‌‌‌، اب‍وال‍ق‍اس‍م (1394)، فقه و عرف، چ5، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
38. فرحناک‌‌، علیرضا (1390)، موضوع‌شناسی در فقه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
39. فقیه‌‌، محمدتقی (1418ق)، البدایة و الکفایة، بیروت: دار الأضواء.
40. محقق داماد‌‌، محمد (1382)، المحاضرات (مباحث أصول الفقه)، ج3‌‌، اصفهان: مبارک‏.
41. مرعشی نجفی‌‌، شهاب‌الدین (1422ق)، ‏القول الرشید فی الإجتهاد و التقلید، ج2‌‌، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌اللّه مرعشی نجفی(قدس سره).
42. مغنیه‌‌، محمدجواد (1421ق)، فقه الإمام الصادق(علیه السلام)، ج3‌‌، چ2، قم: مؤسسۀ انصاریان.
43. موسوی خمینی، روح‌اللّه (امام خمینی) (1415ق)، ‏مناهج الوصول إلی علم الأصول، ‏ج1‌‌، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام ‌خمینی‏(قدس سره).
44. موسوی خمینی، روح‌اللّه (امام خمینی) (1418ق)، جواهر الأصول، ج1‌‌، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام ‌خمینی‏(قدس سره).
45. موسوی خمینی، روح‌اللّه (امام خمینی) (1426ق)، الإجتهاد و التقلید، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام ‌خمینی‏(قدس سره).
46. میرزای قمی، ابوالقاسم‌ بن محمد حسین (1378ق)، قوانین الأصول، ج1‌‌، چ2، تهران: مکتبة العلمیة الإسلامیة.
47. نجفی، محمدحسن (صاحب جواهر) (1404ق)، جواه‍ر ‌ال‍کلام‌ فی‌ ش‍رح‌ ش‍رائ‍ع ‌‌الإس‍لام، چ7، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
48. نجفی‌‌، محمد طه‌ بن ‌مهدی (1315ق)، تعلیقة علی معالم الأصول، ج7‌‌، قم: مؤلف.
49. نجم‌آبادی‌‌، ابوالفضل (1384ق)، ‏الأصول، مؤسسة آیةاللّه العظمی البروجردی‌‌، قم: لنشر معالم اهل‌البیت(علیهم السلام).

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 22 اسفند 1398
  • تاریخ پذیرش: 22 اسفند 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار