ORIGINAL_ARTICLE
دارا شدن ناعادلانه و بلاجهت در نظام حقوقی ایران و مقایسۀ آن با اکل مال به باطل
عنوان «دارا شدن ناعادلانه»، دراصل، بازتاب موادی از حقوق فرانسه در مواردی پراکنده از قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران است. بههمین دلیل، عدهای ممنوعیت این نهاد را به مبانی حقوق فرانسه مستند میسازند. این درحالی است که برخی دیگر تلاش کردهاند این نهاد را تعبیری دیگر از «اکل مال به باطل» دانسته و مبنای رد آن را دلیل منع اکل مال به باطل در شریعت مطهر اسلام بدانند. پذیرش ممنوعیت دارا شدن ناعادلانه و یکسانانگاری آن با قانون منع اکل مال به باطل در قانون مدنی و حقوق ایران، به مطالعه تطبیقی این دو پدیده و مقایسۀ آنها با یکدیگر نیازمند است. برایند این مطالعۀ تطبیقی آن است که نهاد اکل مال به باطل در شریعت اسلام با نهاد دارا شدن ناعادلانه در دیگر نظامهای حقوقی مطابقت کامل ندارد و تفاوتهایی میان آنها دیده میشود؛ برایناساس، از ممنوعیت دارا شدن ناعادلانه و بلاجهت، با عنوان خاصِ آن، در چهارچوب شریعت اسلام نمیتوان دفاع کرد.
https://jf.isca.ac.ir/article_64668_cc06d927205ecc8434c22d0bf7caf59f.pdf
2016-03-20
7
18
10.22081/jf.2016.64668
دارا شدن ناعادلانه
دارا شدن بلاجهت
استفادۀ بلاجهت
اکل مال به باطل
مؤاکلۀ باطل
مطالعۀ تطبیقی نظام حقوقی ایران و فرانسه
ابوالقاسم
علیدوست
salsabeal@gmx.com
1
دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
AUTHOR
1. امامی، سیدحسن (1377)، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه.
1
2. جعفرزاده، علی (1390)، الزامات بدون قرارداد و ضمان قهری، تهران، جنگل.
2
3. شیرازی، اکبر (1365)، «مروری اجمالی بر تئوری دارا شدن غیرعادلانه در حقوق ایران، آمریکا و بینالملل»، فصلنامه مجله حقوقی بینالمللی، ش5.
3
4. کاتوزیان، ناصر (1374)، حقوق مدنی (قواعدعمومی قراردادها)، تهران، شرکت سهامی انتشار.
4
5. صفایی، سیدحسین (1392)، مقالاتی دربارۀ حقوق مدنی و حقوق طبیعی، تهران، میزان.
5
6. علیدوست، ابوالقاسم (1395)، فقه و حقوق قراردادها (ادلۀ عام قرآنی)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
6
7. قاسمزاده، سیدمرتضی (1387)، مسئولیت مدنی، تهران، میزان.
7
8. مرتضوی، عبدالحمید و حسن ابراهیمی (1390)، «قاعدۀ دارا شدن غیرعادلانه در حقوق ایران و کامنلا»، فصلنامه وکیلمدافع، ش2.
8
9. Gallo, Paolo, "Unjust Enrichment: A Comparative Analysis", The American Journal of Comparative Law, Vol. 40, No. 2 (Spring, 1992), pp. 431-465.
9
D. McR. C., "Diminution of plaintiff's Estate as an Essential of Unjust Enrichment in an Action at Law", Virginia Law Review, Vol. 22, No. 6 (Apr.,1936), pp. 683-689.
10
ORIGINAL_ARTICLE
نقش عدالت در قانونگذاری در حکومت اسلامی
مهمترین منبع قانونگذاری در حکومت اسلامی احکام اسلام است. ازسویدیگر، یکی از مهمترین اهداف حکومت در قانونگذاری اقامۀ عدالت در جامعه است. در این مقاله چهار نقش برای عدالت در قانونگذاری ترسیم شده است: نخست اینکه، آیا رعایت عدالتِ ماهوی در قانونگذاری لازم است و آیا عدالت درکنار احکام اسلام، دغدغهای مستقل از دغدغۀ اجرای احکام برای قانونگذار ایجاد میکند؟ دوم اینکه، عدالت چه نقشی در تعیین فتوای معیار در قانونگذاری دارد؟ سوم اینکه، عدالت چه نقشی در قانونی کردن حکم شرعی دارد، بدین معنا که اگر قانونی کردن حکمِ شرعی، در شرایط زمانه، ظالمانه مینمود، چه باید کرد؟ و چهارم اینکه، عدالت در تزاحم با دیگر مقاصد شریعت و دیگر اهداف حکومت چه جایگاهی دارد؟ روش این مقاله تحلیلی و با فرضِ مبنای ولایت مطلقۀ فقیه است. فقه سنی و مباحث حقوقی در این مقاله نقش پررنگی ندارند. این بحث یکی از مباحث فقه قانونگذاری است.
https://jf.isca.ac.ir/article_64669_6bb302a17b33a4c15d9ba151617015aa.pdf
2016-03-20
19
48
10.22081/jf.2016.64669
عدالت
ظلم
قانون
حکم شرعی
فتوای معیار
حسنعلی
علیاکبریان
ha.aliakbarian@isca.ac.ir
1
دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
AUTHOR
* قرآن کریم
1
1. ابنعربى، محمدبنعلى (1422ق)، تفسیر ابنعربى (تأویلات عبد الرزاق)، ج2، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ نخست.
2
2. ابنعطیه، عبدالحق بن غالب، (1422ق)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، ، ج5، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، چاپ نخست.
3
3. ابنکثیر، اسماعیلبنعمر (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم (ابنکثیر)، ج8، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، چاپ نخست.
4
4. ابوحیان، محمدبنیوسف (1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر، ج10، بیروت، دارالفکر، چاپ نخست.
5
5. ارسطا، محمدجواد، «فتوای معیار در قانونگذاری»، http://fahimco.com، تاریخ دسترسی: 8/5/1396.
6
6. انصارى، زکریابنمحمد (1424ق)، فتح الرحمن شرح ما یلتبس من القرآن (یکجلدی)، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون، چاپ نخست.
7
7. بغوى، حسینبنمسعود، (1420ق)، تفسیر البغوى المسمى معالم التنزیل، ج4، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ نخست.
8
8. ثعلبى، احمدبنمحمد (1422ق)، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی، ج9، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ نخست.
9
9. حر عاملی، محمدبنحسن (بیتا)، وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، ج17، تصحیح، تحقیق و تذییلِ محمد رازی، تعلیقِ أبیالحسن شعرانی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
10
10. حویزی، عبدعلیبنجمعه (1412ق)، تفسیر نور الثقلین، ج2، تحقیق، تصحیح وتعلیقِ هاشم رسولی محلاتی، قم، مؤسسة إسماعیلیان للطباعة والنشر والتوزیع، چاپ چهارم.
11
11. خمینی، روح الله موسوی (1385ق)، الرسائل، تذییلاتِ مجتبی طهرانی، قم، مؤسسة اسماعیلیان للطباعة والنشر والتوزیع.
12
12. _______________ (1386)، صحیفۀ امام، ج7، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی1، چاپ چهارم.
13
13. _______________ (1421ق)، کتاب البیع، ج1، تحقیق و نشرِ مؤسسة تنظیم ونشر آثار الإمام الخمینی1، مطبعة مؤسسة العروج، تهران، چاپ نخست.
14
14. زحیلی، وهبة (بیتا)، الفقه الإسلامی وأدلته (الشاملة للأدلة الشرعیة والآراء المذهبیة وأهم النظریات الفقهیة وتحقیق الأحادیث النبویة وتخریجها)، ج7، دمشق، دارالفکر (از نرمافزار شامله).
15
15. _______ (1422ق)، التفسیر الوسیط (زحیلى)، ج3، دمشق، دارالفکر، چاپ نخست.
16
16. سمرقندى، نصربنمحمد (1416ق)، تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم، ج3، بیروت، دارالفکر، چاپ نخست.
17
17. سیوطى، عبدالرحمنبنابىبکر (1404ق)، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، ج6، قم، کتابخانه عمومى حضرت آیتالله العظمى مرعشى نجفى1، چاپ نخست.
18
18. شبر، عبدالله (1385ق)، تفسیر القرآن الکریم (تفسیر شبر)، تحقیقِ حامد حفنی داود، بیجا، ناشر: السید مرتضى الرضوی، چاپ سوم.
19
19. شریف رضی، محمد (1387ق)، نهج البلاغة، تصحیحِ صبحی صالح، بیروت، چاپ نخست.
20
20. شیبانى، محمدبنحسن (1413ق)، نهج البیان عن کشف معانى القرآن، ج5، قم، الهادى، چاپ نخست.
21
21. شیخ صدوق (محمدبنعلی) (1386ق)، علل الشرایع، ج2، نجف، المکتبة الحیدریة.
22
22. ________________ (بیتا)، من لا یحضره الفقیه، ج2، تصحیح و تعلیقِ علیاکبر غفاری، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة فی قم المقدسة.
23
23. شیخ طوسى (محمدبنحسن) (1409ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، ، ج5 و 9، تحقیق وتصحیحِ أحمد حبیب قصیر عاملی، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، چاپ نخست.
24
24. صانعی، یوسف (1382)، فقه الثقلین فی شرح تحریر الوسیلة ـ کتاب القصاص، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی1، چاپ نخست.
25
25. صدر، محمدباقر (1382)، اقتصادنا، تحقیقِ مکتب الإعلام الإسلامی(فرع خراسان)، قم، مؤسسة بوستان کتاب (مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی)، چاپ دوم.
26
26. طباطبائی بروجردی، (1383)، جامع أحادیث الشیعة، بیجا، مطبعة مهر استوار.
27
27. طباطبائى، محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج6 و10 و 18 و 19، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم.
28
28. طبرانى، سلیمانبناحمد (2008م)، التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم (الطبرانى)، ج6، اردن، دارالکتاب الثقافی، چاپ نخست.
29
29. طبرسى، فضلبنحسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج9، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم.
30
30. _____________ (1412ق)، تفسیر جوامع الجامع، ج4، قم، حوزه علمیه قم: مرکز مدیریت، چاپ نخست.
31
31. عاملی، جعفر مرتضی (1415ق)، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، ج5، بیروت، دار الهادی، چاپ چهارم.
32
32. عبادی، علی حمود (1429ق)، فلسفة الدین مدخل لدراسة منشاء الحاجة إلی الدین و تکامل الشرائع، محاضرات کمال حیدری، قم، دار فراقد للطباعة والنشر، چاپ نخست.
33
33. علامه حلی (حسن) (1420ق)، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، ج2، تحقیقِ إبراهیم بهادری، إشرافِ جعفر سبحانی، قم، مؤسسة الإمام الصادق7، چاپ نخست.
34
34. علیاکبریان، حسنعلی (1386)، قاعدۀ عدالت در فقه امامیه (گفتوگو باجمعی از اساتید حوزه و دانشگاه)، تهیۀ پژوهشکده فقه و حقوق، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ نخست.
35
35. _____________ (1392)، «فتوای معیار در قانونگذاری»، دین و قانون، سال اول، ش2.
36
36. _____________ (1394 الف)، «بررسی اختلاف در تعمیم دلیل به حکمت حکم»، کاوشی نو در فقه، ش79.
37
37. _____________ (1394 ب)، «نقش عدالت و ظلم در استنباط احکام شرعی»، رواق حکمت، سال اول، ش1.
38
38. عیاشی، محمدبنمسعود (بیتا)، تفسیر العیاشی، ج2، تحقیق وتصحیح وتعلیقِ هاشم رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الإسلامیة.
39
39. فخر رازى (محمدبنعمر) (1420ق)، التفسیر الکبیر( مفاتیح الغیب)، ج27، تحقیق و نشر: دار احیاء التراث العربى، بیروت، چاپ سوم.
40
40. فیض کاشانى، محمدبنشاهمرتضى (1415ق)، تفسیر الصافی، ج2 و 5، تهران، مکتبة الصدر، چاپ دوم.
41
41. قمى، علىبنابراهیم (1363)، تفسیر القمی، ج2، قم، دار الکتاب، چاپ سوم.
42
42. کاتوزیان، ناصر (1376)، فلسفۀ حقوق، ج1 (تعریف و ماهیت حقوق)، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ نخست.
43
43. _________ (1379)، کلیات حقوق؛ نظریۀ عمومی، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ دوم.
44
44. کاشانى، فتحاللهبنشکرالله (1423ق)، زبدة التفاسیر، ج6، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ نخست.
45
45. کلینی، أبیجعفر محمدبنیعقوب (1367) الفروع من الکافی، ج5، چاپ پنجم، تصحیح و مقابله و تعلیق: علی أکبر غفاری، دار الکتب الاسلامیة، چاپخانه حیدری، تهران.
46
46. ___________________ (1363)، الأصول من الکافی، ج1، چاپ پنجم، تصحیح و مقابله و تعلیقِ علیأکبر غفاری، دار الکتب الاسلامیة، چاپخانه حیدری، تهران.
47
47. محسن امین عاملی (1426ق)، عجائب احکام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب7، تحقیقِ کریم فارس حسون، قم، مؤسسه دایرة المعارف الفقه الإسلامی، چاپ دوم.
48
48. مدرسى، محمدتقى (1419ق)، من هدى القرآن، ج15، تهران، دار محبی الحسین، چاپ نخست.
49
49. مغنیه، محمدجواد (1424ق)، التفسیر الکاشف، ج4، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ نخست.
50
50. مقاتل بن سلیمان (1423ق)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ج4، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ نخست.
51
51. مکارم شیرازى، ناصر (1371)، تفسیر نمونه، ج20 و 23، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دهم.
52
52. هندی، علیالمتقیبنحسامالدین (1409ق)، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، ج12، ضبط و تفسیرِ بکری حیانی، تصحیح و فهرستِ صفوة السقا، بیروت، مؤسسة الرسالة.
53
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی اعتبار قاعدۀ عدالت در موارد منصوص و غیرمنصوص
با فرض دلالت ابتدایی ادله (بهسان مقتضی) بر ثبوت قاعدۀ عدالت، یکی از پرسشبرانگیزترین مباحثی که وجود مانع دربرابر این مقتضی را بررسی میکند، کاربرد قاعده بهلحاظ بودن یا نبودن نص است. جریان قاعدۀ عدالت، در موارد غیرمنصوص، به جنبۀ اثباتگری این قاعده برای استنباط احکام بستگی دارد. بررسی ادلۀ این قاعده، عدم حجیت اثباتگری آن را نشان میدهد. اما هستند فقیهانی که مستند به عدالت، احکامی را استنباط و اثبات کردهاند. در موارد منصوص، جایی که عدالت در مقام اثبات و تشخیص مرجع آن در قاعدۀ عدالت، با اصل حکم منصوص درافتد، حمل بر تخطئه در تشخیص میشود. اما جایی که با اطلاق یا عموم حکم منصوص درافتد، نفی این گونه اطلاق یا عموم کاری است که در مقام استنباط احکام، از ادلۀ قاعدۀ عدالت برمیآید.
https://jf.isca.ac.ir/article_64677_cd147de77fb29f7c6e9e1a46d1254ab0.pdf
2016-03-20
49
70
10.22081/jf.2016.64677
عدالت
ظلم
منصوص
غیرمنصوص
قاعدۀ عدالت
سیف الله
صرامی
sarrami.sayfollah@isca.ac.ir
1
رئیس پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
AUTHOR
* قرآن کریم.
1
1. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1409ق)، کفایة الأصول، قم، مؤسسة آل البیت:.
2
2. انصاری(شیخ)، مرتضی (1414ق)، رسائل فقهیة، قم، کنگرۀ شیخ انصاری.
3
3. _____________ (1415ق)، کتاب المکاسب، قم، کنگرۀ شیخ انصاری.
4
4. _____________ (1428ق)، فرائد الأصول، قم، مجمع الفکر الإسلامی.
5
5. بجنوردی، سیدمحمدحسن (1377)، القواعد الفقهیة، قم، نشر الهادی.
6
6. بحرانی، یوسف (بیتا)، الحدائق الناضرة، قم، جماعة المدرسین.
7
7. حر عاملی، محمدبنحسن (1409ق)، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت:.
8
8. خمینی(امام)، سیدروحالله (1379)، کتاب البیع، قم، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی1.
9
9. خوئی، سیدابوالقاسم (1374ق)، مصباح الفقاهة، تقریرِ محمدعلی توحیدی، نجف، المطبعة الحیدریة.
10
10. سبزواری، محمدباقر (بیتا)، ذخیرة المعاد، قم، مؤسسة آل البیت:.
11
11. ____________ (1423ق)، کفایة الأحکام، قم، جماعة المدرسین.
12
12. سیستانی، سیدعلی (1414ق)، قاعدة لا ضرر، قم، مکتبة آیةالله العظمی السید السیستانی.
13
13. شیخ صدوق (محمدبن علیبن بابویه) (1363)، من لا یحضره الفقیه، قم، جماعة المدرسین.
14
14. شیخ طوسی (محمدبنحسن) (1365)، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
15
15. صاحب جواهر (محمدحسن نجفی) (1367)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
16
16. صدر، محمدباقر (1420ق)، قاعدة لا ضرر، قم، دار الصادقین.
17
17. عاملی، سیدمحمدجواد (1424ق)، مفتاح الکرامة، قم، جماعة المدرسین.
18
18. عاملی، محمدبنعلی (1411ق)، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، بیروت، مؤسسة آل البیت:.
19
19. علیاکبریان، حسنعلی (1386)، قاعدۀ عدالت در فقه امامیه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
20
20. فاضل آبی، حسنبنابوطالب (1410ق)، کشف الرموز، قم، جماعة المدرسین.
21
21. مجلسی، محمد باقر (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
22
22. مراغی، میرعبدالفتاح (1417ق)، العناوین، قم، جماعة المدرسین.
23
23. نائینی، محمدحسین (1406ق)، فوائد الأصول، تقریرِ محمدعلی کاظمی، قم، جماعة المدرسین.
24
24. ___________ (1413ق)، کتاب المکاسب و البیع، تقریرِ محمدتقی آملی، قم، جماعة المدرسین.
25
25. ___________ (1418ق)، منیة الطالب، تقریرِ موسیبنمحمد خوانساری، قم، جماعةالمدرسین.
26
26. نراقی، احمدبنمهدی (1375)، عوائد الأیام، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الأعلام الإسلامی.
27
ORIGINAL_ARTICLE
تناسب احکام با طبیعت و فطرت مبنایی برای عدالت در حقوق خانواده
در فقه اسلامی همۀ احکام خانواده مجموعهای بههمپیوسته و منسجم را میسازند و تکتک آنها یکدیگر را تکمیل، تأیید و تبیین میکنند. ازاینرو، روشن است که دربارۀ یک حکم و جایگاه آن در حقوق خانواده، بدون درنظر گرفتن ارتباطش با دیگر احکامِ این منظومه، نمیتوان قضاوت نمود. بحث از عدالت در حقوق خانواده نیز از این قاعده مستثنی نیست. با نگاهی به این احکام و ملاحظۀ تفاوتهای حقوقی میان حقوق زوجین، این پرسش مطرح میشود که مبنای تشریع این احکام چیست که بتواند با عدالت تشریعی و درنتیجه، عادلانه بودنِ حقوق در خانواده همسویی داشته باشد؟ بهنظر میرسد با عنایت به نظاممندی احکام خانواده در فقه اسلامی، یکی از اموری که میتواند مبنای عدالت در حقوق خانواده ازمنظر فقه اسلامی باشد، تناسب میان احکام خانواده و هماهنگی آن با فطرت و طبیعت است. برای اثبات این فرضیه و پاسخ به پرسش اصلی مقاله، ضمن تحلیل مفاهیم بنیادین، به رابطه و تناسب شریعت با فطرت و طبیعت اشاره شده و با ذکر مصادیق، عادلانه بودنِ احکام خانواده و نسبت آن با تفاوتهای حقوقی میان حقوق زوجینْ بحث و بررسی شده است.
https://jf.isca.ac.ir/article_64678_76e14651f4e7668c2b291d1f9d5a7e4c.pdf
2016-03-20
71
99
10.22081/jf.2016.64678
عدالت
حقوق خانواده
تناسب احکام
طبیعت و فطرت
مهدی
فیروزی
m.firouzi14@yahoo.com
1
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
AUTHOR
زهرا
عظیمی
azimi.zahra14@gmail.com
2
دانشآموخته سطح سه حوزه علمیه و کارشناسی ارشد معارف قرآن
AUTHOR
* قرآن کریم.
1
** نهجالبلاغه.
2
1. ابنفارس (ابوالحسین احمد) (1418ق)، معجم مقاییس فی اللغة، بیروت، دار الفکر.
3
2. اخوان کاظمی، بهرام (1381)، عدالت در نظام سیاسی اسلام، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر.
4
3. اردبیلی، احمدبنمحمد (بیتا)، زبدة البیان فی احکام القرآن، تهران، المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة.
5
4. بحرانی، یوسفبناحمدبنابراهیم (1405ق)، حدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
6
5. الجُر، خلیل (بیتا)، لاروس: المعجم العربی الحدیث، پاریس، مکتبة لاروس.
7
6. جعفری، محمدتقی (1361)، ترجمه و تفسیر نهجالبلاغه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
8
7. ___________ (1370)، تحقیق در دو نظام حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب، تهران، دفتر خدمات حقوقی بینالمللی جمهوری اسلامی.
9
8. جوادی آملی، عبدالله (1378)، تفسیر موضوعی قرآن کریم (فطرت در قرآن)، تنظیم و ویرایشِ محمدرضا مصطفیپور، قم، اسراء.
10
9. حر عاملی، محمدبنحسن (1409ق)، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث.
11
10. خمینی، سیدروحالله (1407ق)، تحریر الوسیلة، بیروت، سفارت جمهوری اسلامی ایران.
12
11. خوانساری، سیداحمدبنیوسف (1405ق)، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم، اسماعیلیان.
13
12. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1374)، روانشناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، تهران، سمت.
14
13. دورانت، ویل (1350)، لذات فلسفه، ترجمۀ عباس زریاب خویی، تهران، اندیشه.
15
14. ________ (1378)، تاریخ تمدن، ترجمۀ احمد آرام و دیگران، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
16
15. دهخدا، علیاکبر (1373)، لغتنامه دهخدا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
17
16. راغب اصفهانی، حسینبنمحمد (1430ق)، المفردات فی غریب الفاظ القرآن، بیروت، دار العلم.
18
17. راوندی، قطبالدین سعیدبنعبدالله (1405ق)، فقه القرآن، قم، کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی.
19
18. ربانی گلپایگانی، علی(1380)، فطرت و دین، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر.
20
19. الزحیلی، وهبة (1411ق)، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، دمشق، دار الفکر المعاصر.
21
20. سعدی، ابوحبیب (1408ق)، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحاَ، بیروت، دار الفکر.
22
21. شاهآبادی، میرزامحمدعلی (1386)، فطرت عشق، شرح از محمدحسن زالی (فاضل گلپایگانی)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
23
22. شهید اول (محمدبنجمالالدین المکی العاملی) (1403ق)، اللمعة الدمشقیة، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
24
23. شهید ثانی (زینالدینبنعلی الجبعی العاملی)، (1413ق)، مسالک الأفهام الی تنقیح شرایع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.
25
24. شیخ طوسی (ابوجعفر محمدبنالحسن) (1387ق)، المبسوط فی الفقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
26
25. _______________________ (1412ق)، النهایة و نکتها، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
27
26. صاحب جواهر (محمدحسن نجفی) (بیتا)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الإسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
28
27. صدر، محمدباقر (1375)، قواعد کلی استنباط، ترجمه و شرح حلقۀ اول از «دروس فی علم الأصول» (ترجمه و شرح از رضا اسلامی)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
29
28. طباطبائی، سیدعلیبنمحمد (1418ق)، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل، قم، مؤسسة آل البیت:.
30
29. طباطبائی، سیدمحمدحسین (1394ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی.
31
30. طباطبائی یزدی، سیدمحمدکاظم (1409ق)، العروة الوثقی فیما تعم به البلوی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
32
31. ___________________ (1428ق)، العروة مع التعلیقات، قم، انتشارات مدرسه امام علیبنابیطالب7.
33
32. طبرسی، ابوعلی فضلبنحسن (1406ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
34
33. عسکری، ابوهلال (1412ق)، معجم الفروق اللغویة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
35
34. علامه حلی (حسنبنیوسفبنالمطهر الأسدی) (1387)، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، اسماعیلیان.
36
35. ____________________________ (1413ق)، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
37
36. عمید، حسن (1364)، فرهنگ عمید، تهران، امیرکبیر.
38
37. فخر رازی، محمدبنعمر الخطیب (بیتا)، التفسیر الکبیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
39
38. فضلالله، سیدمحمدحسین (1383)، دنیای زن در گفتگو با علامه سیدمحمدحسین فضلالله، کاری از واحد ترجمۀ دفتر پژوهش و نشر سهروردی، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
40
39. قطب، سیدمحمد (1419ق)، فی ظلال القرآن، قاهره، دارالشروق.
41
40. کلینی، محمدبنیعقوببناسحاق (1407ق)، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
42
41. مصباح یزدی، محمدتقی (1374)، آموزش عقاید، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
43
42. مطهری، مرتضی (1352)، عدل الهی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
44
43. _________ (1357)، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا.
45
44. _________ (1361)، بیست گفتار، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
46
45. _________ (1375)، فطرت، تهران، انتشارات صدرا.
47
46. مغنیه، محمدجواد (1425ق)، الفقه علی مذاهب الخمسه، قم، مؤسسه دار الکتاب الإسلامی.
48
47. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1377)، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
49
48. مکارم شیرازی، ناصر (1424ق)، کتاب النکاح، قم، انتشارات مدرسه امام علیبنابیطالب7.
50
49. مهریزی، مهدی (1382)، شخصیت و حقوق زن در اسلام، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
51
50. نراقی، مولی احمدبنمحمدمهدی (1425ق)، الحاشیه علی الروضة البهیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
52
51. نوابینژاد، شکوه (1378)، روانشناسی زن، بیجا، جامعه ایرانیان.
53
ORIGINAL_ARTICLE
نقشیابی عدالت در اجتهاد فقهی در پرتو بررسی چالش حکمتانگاری عدالت در خطابات قرآنی
بنابر برخی دیدگاهها، عدالت بهمثابۀ قاعده فقهی میتواند در اجتهاد فقهی و استنباط احکام شرعی نقش داشته باشد. اما باید گفت ادلۀ قرآنی در مقام بیان جعل حکم نیست و فراتر از حکمت احکام نخواهد بود. جای این ادله فقط در ملاکات احکام است. روشن است که با حکمت احکام نمیتوان دست به استنباط زد. حکمت فقط علت جعل است و آنچه علت حکم و قید موضوع در مرحلۀ جعل است، میتواند تأثیری در استنباط داشته باشد. برخی فقیهان معاصر بهمنظور انکار قاعدهمندی عدالت اشکالاتی بیان کرده اند که بدانها پاسخ گفته شده است. در بررسی چالش حکمتانگاری عدالت باید گفت دیدگاهی وجود دارد که به نقشیابی حکمت در فرایند استنباط پرداخته است. در این دیدگاه، حکمت و علت در تعمیمبخشی تفاوتی با یکدیگر ندارند و تنها فرق میان آندو این است که حکمت، برخلاف علت، مخصِّص نیست. همچنین عدالت حتی بهعنوان ملاک میتواند در فعلیت احکام غیرتعبدی دخالت داشته باشد. البته، اطلاق قاعدۀ فقهی بر تأثیر ملاک بر گسترۀ احکام غیرتعبدی متداول نیست. برای گذر از دوگانه علت/ حکمت، عدالت میتواند هدف شریعت باشد. دراینصورت، با نقد متنی، روح روایات باید با عدالتی که در قرآن آمده، توافق داشته باشد.
https://jf.isca.ac.ir/article_64679_d54a92c7efa5f9a3353bf5a2b969782f.pdf
2016-03-20
100
122
10.22081/jf.2016.64679
عدالت
قاعدۀ فقهی عدالت
حکمت احکام
ملاک احکام
احکام غیرتعبدی
هدف شریعت
علی
الهی خراسانی
parsayan.ali@gmail.com
1
پژوهشگر گروه فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدنی
AUTHOR
حمیدرضا
تمدن
tamaddon.hamid@gmail.com
2
دانشجوی کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه امام صادق
AUTHOR
* قرآن کریم.
1
** نهجالبلاغه.
2
1. اردکانی، مرتضیبنمحمد (بیتا)، رسالة فی العدالة، قم، مؤلف، چاپ نخست.
3
2. ایازی، سیدمحمدعلی (1386)، ملاکات احکام و شیوههای استکشاف آن، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
4
3. بحرانی، یوسف (1407ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، بیروت، دار الأضواء.
5
4. بروجردی نجفی، محمدتقی (1377ق)، رسالة نخبة الأفکار فی حرمان الزوجة من الأراضی و العقار، تهران، مطبعة القضاء.
6
5. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1346)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، ابنسینا.
7
6. حائری، سیدکاظم (1423ق)، القضاء فی الفقه الإسلامی، قم، مجمع الفکر الإسلامی.
8
7. حکیم، سیدمحسن (1404ق)، مستمسک العروة الوثقی، قم، مکتبة السید المرعشی.
9
8. خوئی، ابوالقاسم (1387ق)، مصباح الأصول، قم، مکتبة الداوری.
10
9. خمینی، روحالله (1376)، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی1.
11
10. _________ (1370)، صحیفه نور: مجموعه رهنمودهای امام خمینی1، تهیه و تدوینِ سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
12
11. روحانی، محمدصادق (1428ق)، منهاج الفقاهة، قم، أنوار الهدی.
13
12. سند، محمد (1428ق)، فقه المصارف و النقود، قم، محبین.
14
13. سیستانی، سیدعلی حسینی (1414ق)، قاعدة لاضرر و لاضرار، قم، نشر مکتبی آیةاللهالعظمی سیستانی.
15
14. _______________ (1437ق)، مباحث الحجج، رهیاب: www.taghrirat.net.
16
15. سیفی مازندرانی، علیاکبر (1425ق)، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الإسلامیة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، قم.
17
16. شبزندهدار، مهدی، دروس خارج اصول فقه، رهیاب: www.feghahat.ir، بازیابی: 1/8/1396.
18
17. شبیری، سیدمحمدجواد (1377)، دروس فی علم الأصول، بیجا، بینا.
19
18. شهیدی تبریزی، فتاح (1375ق)، حاشیة علی رسالة فی العدالة، تبریز، چاپخانۀ اطلاعات.
20
19. صاحب جواهر (محمدحسن نجفی) (1417ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
21
20. صانعی، یوسف (1382)، فقه الثقلین فی شرح تحریر الوسیلة: کتاب القصاص، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی1.
22
21. _________ (1380)، مجموعه گفتوگوهای هماندیشی بررسی مسائل و مشکلات زنان، قم، مرکز مدیریت حوزههای علمیۀ خواهران، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.
23
22. صدر، سیدمحمدباقر (1405ق)، دروس فی علم الأصول، ج3، الحلقة الثالثة، قم، دارالمنتظر.
24
23. ___________ (1421ق)، الإسلام یقود الحیاة، قم، مرکز الأبحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر.
25
24. ___________ (1417ق)، اقتصادنا، قم، بوستان کتاب (دفتر تبلیغات اسلامی).
26
25. طباطبائی، محمدحسین (بیتا)، تفسیر المیزان، قم، اسماعیلیان.
27
26. عاملی، سیدمحمد (1423ق)، نهایة المرام، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
28
27. علیخانی، علیاکبر و همکاران (1388)، درآمدی بر نظام سیاسی عدالت در اسلام، تهران، پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
29
28. علیاکبریان، حسنعلی (1386)، قاعدۀ عدالت در فقه امامیه: گفتوگو با جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ و اسلامی.
30
29. القطیفی، منیر عدنان (1414ق)، الرافد فی علم الأصول (تقریر درس خارج اصول آیتالله سیدعلی سیستانی)، قم، مکتب آیة الله العظمی السید السیستانی، قم.
31
30. کاشف الغطاء، محمدحسین (بیتا)، کشف الغطاء، اصفهان، مهدوی، چاپ سنگی.
32
31. مامقانی، عبداللهبنمحمد (بیتا)، حاشیة علی رسالة فی العدالة، رهیاب: نرمافزار جامع فقه اهل بیت، مؤسسه نرم افزاری علوم اسلامی نور، قم.
33
32. مددی، سیداحمد (1388)، «جایگاه قرآن در فقاهت»، کاوشی نو در فقه اسلامی، ش62.
34
33. مطهری، مرتضی (1403ق)، بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی، تهران، حکمت.
35
34. مغنیه، محمدجواد (1421ق)، فقه الإمام الصادق7، قم، انصاریان.
36
35. منتظری، حسینعلی (1411ق)، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، قم، دار الفکر.
37
36. موسوی بجنوردی، حسن (بیتا)، منتهی الأصول، قم، مکتبة بصیرتی.
38
37. مهریزی، مهدی (1379)، فقهپژوهی، تهران، وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
39
38. نائینی، محمدحسین (1409ق)، فوائد الأصول، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
40
39. ___________ (1418ق)، رسالة الصلاة فی المشکوک، قم، مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث.
41
40. نراقی، مهدیبنابیذر (1383ق)، جامع السعادات، نجف، جامعة النجف.
42
41. نراقی، احمدبنمهدی (1408ق)، عوائد الأیام، قم، مکتبة بصیرتی، چاپ سنگی.
43
42. وحید بهبهانی، محمدباقربنمحمد اکمل (1415ق)، الفوائد الحائریة، قم، مجمع الفکر الإسلامی.
44
ORIGINAL_ARTICLE
نگرشی نو در مفاد قاعده نفی سبیل و نسبتسنجی آن با اصل عدالت در روابط بینالمللی
یکی از مسائلی که از آغاز موردِتوجه اسلام بوده، تنظیم اصول و قواعد ارتباطات انسانی است. روابط میان ملل مسلمان و غیرمسلمان بخشی از این حوزۀ گسترده است. این روابط براساس دلایل عقلی و نقلی برمدار اصولی چون «قسط» و «نفی سلطۀ کافر بر مسلمان» استوار است. دراینمیان، برخی فقیهان تلقی اثباتی از اصل «نفی سبیل» درکنار بُعد سلبی آن را با عنایت به برخی از مستندات نقلی آن همچون روایت «الإسلام یعلوا ولایعلی علیه» موردِتوجه قرار دادهاند. ایشان بر این باور شدهاند که تنظیم روابط بینالمللی مسلمانان با اقوام و ملل غیرمسلمان باید بهگونهای رقم زده شود که همواره به برتری حقوقی مسلمان بر کافر بینجامد. بهنظر میرسد چنین خوانشی از قاعدۀ نفی سبیل با اصل قسط (یکی از پایهایترین اصول روابط بینالملل اسلامی) در تضاد است. این مقاله بررسی ابعاد این موضوع را برعهده گرفته و با اتخاذ رویکردی انتقادی دربرابر خوانش فقهی مذکور، تفسیری نو از قاعدۀ نفی سبیل ارائه کرده که همسو با عدالت بینالمللی است.
https://jf.isca.ac.ir/article_64681_5c02234a87b56fcf76da9e2b3a46a159.pdf
2016-03-20
123
150
10.22081/jf.2016.64681
نفی سبیل
عدالت
سلطهپذیری
روابط بینالملل
محسن
احمدوند
hadis172@gmail.com
1
دانشجوی دکتری رشته فقه ومبانی حقوق دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
محمدتقی
قبولی
ghabooli@ferdowsi.um.ac.ir
2
دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
محمدتقی
فخلعی
fakhlaei@ferdowsi.um.ac.ir
3
استاد ومدیر گروه فقه ومبانی حقوق دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
* قرآن کریم.
1
** نهجالبلاغه.
2
1. ابنعربی، محمدبنعبدالله (1408ق)، احکام القرآن (ابن عربی)، چهارجلدی، بیروت، دار الجیل، چاپ نخست.
3
2. ابنفهد حلّی (جمالالدین، احمدبنمحمد اسدی) (1407ق)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، پنججلدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ نخست.
4
3. ابنمنظور (ابوالفضل، جمالالدین، محمدبنمکرم) (1414ق)، لسان العرب، پانزدهجلدی، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع ـ دار صادر، چاپ سوم.
5
4. احسایی، ابنابیجمهور (محمدبنعلی) (1405ق)، عوالی اللئالی العزیزیة، چهارجلدی، قم، دار سید الشهداء7 للنشر، چاپ نخست.
6
5. اردبیلی، احمدبنمحمد (بیتا)، زبدة البیان فی أحکام القرآن، یکجلدی، تهران، المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ نخست.
7
6. _____________ (1403ق)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، چهاردهجلدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ نخست.
8
7. افتخاری، اصغر (1389)، «صلح وامنیت بین الملل؛ رویکرد اسلامی»، چاپشده در مجموعه مقالات اسلام و روابط بین الملل، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق7.
9
8. بجنوردی، سیدحسنبنآقابزرگ موسوی (1419ق)، القواعد الفقهیة (للبجنوردی، السید حسن)، هفتجلدی، قم، نشر الهادی، چاپ نخست.
10
9. تبریزی، شیخ جواد (1374)، إرشاد الطالب، قم، اسماعیلیان، چاپ سوم.
11
10. ثقفی، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال (1395ق)، الغارات (ط ـ الحدیثة)، تهران، انجمن آثار ملی، چاپ نخست.
12
11. جعفری تبریزی، محمدتقی (1419ق)، رسائل فقهی (علامه جعفری)، یکجلدی، تهران، مؤسسة منشورات کرامت، چاپ نخست.
13
12. جمعی از پژوهشگران (زیرِنظر سیدمحمود هاشمی شاهرودی) (1426ق)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت:، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، چاپ نخست.
14
13. حر عاملی، محمدبنحسن (1409ق)، وسائل الشیعة، سیجلدی، قم، مؤسسه آل البیت:، چاپ نخست.
15
14. خمینی، سیدروحاللّه موسوی (1421ق)، کتاب البیع (للإمام الخمینی)، پنججلدی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی1، چاپ نخست.
16
15. ________________ (1389)، صحیفه امام، بیستودوجلدی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی1، چاپ پنجم.
17
16. خوئی، سیدابوالقاسم موسوی (1418ق)، موسوعة الإمام الخوئی، سیوسهجلدی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی1، چاپ نخست
18
17. راغب اصفهانی، حسینبنمحمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، یکجلدی، لبنان ـ سوریه، دار العلم ـ الدار الشامیة، چاپ نخست.
19
18. رشیدرضا، محمد (1414ق)، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، دوازدهجلدی، بیروت، دار المعرفة، چاپ نخست.
20
19. زنجانی، سیدموسی شبیری (1419ق)، کتاب نکاح (زنجانی)، بیستوپنججلدی، قم، مؤسسه پژوهشی رایپرداز، چاپ نخست.
21
20. شریف مرتضی، علیبنحسین موسوی (1405ق)، رسائل الشریف المرتضی، چهارجلدی، قم، دار القرآن الکریم، چاپ نخست.
22
21. شمسالدین، محمدمهدی (1375)، نظام حکومت و مدیریت در اسلام، ترجمۀ سیدمرتضی آیتاللهزاده شیرازی، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ نخست.
23
22. شهید ثانی (زینالدینبنعلی) (1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّی ـ کلانتر)، دهجلدی، قم، کتابفروشی داوری، چاپ نخست.
24
23. شیخ صدوق (محمدبنعلیبنبابویه) (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، چهارجلدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ دوم.
25
24. شیخ طوسی (ابوجعفر محمدبنحسن) (بیتا)، التبیان فی تفسیر القرآن، دهجلدی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ نخست.
26
25. ______________________ (1407ق)، تهذیب الأحکام، دهجلدی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
27
26. ______________________ (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، هشتجلدی، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم.
28
27. ______________________ (1414ق)، الأمالی (للشیخ الطوسی)، یکجلدی، قم، دار الثقافة، چاپ نخست.
29
28. صاحب جواهر (محمدحسن نجفی) (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، چهلوسهجلدی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
30
29. طباطبائی، سیدمحمدکاظم (1378)، حاشیة المکاسب، چاپ سنگی، قم، دار العلم.
31
30. طباطبائی حائری، سیدعلیبنمحمد (بیتا)، ریاض المسائل (ط ـ القدیمة)، دوجلدی، قم، مؤسسة آل البیت:، چاپ نخست.
32
31. طباطبائی (مجاهد)، محمدبنعلی (بیتا)، المناهل، قم، مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث.
33
32. طباطبائی، محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیستجلدی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم.
34
33. طبرسی، فضلبنحسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، دهجلدی، تهران، ناصرخسرو، چاپ سوم.
35
34. عاملی، سیدجوادبنمحمد حسینی (بیتا)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة (ط ـ القدیمة)، یازدهجلدی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ نخست.
36
35. علامه حلّی (حسنبنیوسفبنمطهر اسدی) (1412ق)، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، پانزدهجلدی، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ نخست.
37
36. فاضل مقداد (مقدادبنعبداللّه حلی سیوری) (1425ق)، کنز العرفان فی فقه القرآن، دوجلدی، قم، مرتضوی، چاپ نخست.
38
37. فخلعی، محمدتقی (1394)، رهیافت فقهی در حقوق بینالملل، مشهد، مؤسسه انتشاراتی پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی، چاپ نخست.
39
38. فیض کاشانی (محمدمحسنبنشاهمرتضی) (1425ق)، الشافی فی العقائد و الأخلاق و الأحکام، دوجلدی، تهران، دار نشر اللوح المحفوظ، چاپ نخست.
40
39. قرشی، سیدعلیاکبر (1412ق)، قاموس قرآن، هفتجلدی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم.
41
40. کاشفالغطاء نجفی (جعفربنخضر مالکی) (1420ق)، شرح الشیخ جعفر علی قواعد العلاّمة ابن المطهر، یکجلدی، نجف اشرف، مؤسسه کاشف الغطاء ـ الذخائر.
42
41. کلینی، ابوجعفر محمدبنیعقوب (1407ق)، الکافی (ط ـ الإسلامیة)، هشتجلدی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
43
42. لنکرانی، محمد فاضل موحدی (1416ق)، القواعد الفقهیة (للفاضل)، یکجلدی، قم، چاپخانه مهر، چاپ نخست.
44
43. لوین، لیا (1377)، پرسش و پاسخ دربارۀ حقوق بشر، ترجمۀ محمدجعفر پوینده، تهران، قطره.
45
44. مامقانی، محمدحسنبنالملاعبداللّٰه (1316ق)، غایة الآمال فی شرح کتاب المکاسب، سهجلدی، قم، مجمع الذخائر الإسلامیة، چاپ نخست.
46
45. مجلسی اول (محمدتقی اصفهانی) (1406ق)، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، سیزدهجلدی، قم، مؤسسه فرهنگی ـ اسلامی کوشانبور، چاپ دوم.
47
46. محدث نوری، میرزاحسین (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، هجدهجلدی، بیروت، مؤسسه آل البیت:، چاپ نخست.
48
47. محقق حلّی (نجمالدین جعفربنحسن) (1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چهارجلدی، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم.
49
48. مراغی، سیدمیرعبدالفتاحبنعلی حسینی (1417ق)، العناوین الفقهیة، دوجلدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ نخست.
50
49. مصطفوی، حسن (1402ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چهاردهجلدی، تهران، مرکز الکتاب للترجمة و النشر، چاپ نخست.
51
50. مطهری، مرتضی (بیتا)، فقه و حقوق (مجموعه آثار)، ج19 و 20 و 21، تهران، صدرا، چاپ نخست.
52
51. مغنیه، محمدجواد (1424ق)، التفسیر الکاشف، هفتجلدی، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ نخست.
53
52. موحد، محمدعلی (1382)، در هوای حق و عدالت، تهران، کارنامه.
54
53. نائینی، میرزامحمدحسین غروی (1413ق)، المکاسب و البیع (للمیرزا النائینی)، دوجلدی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ نخست.
55
ORIGINAL_ARTICLE
نسبت قاعدۀ عدالت با قواعد فقهی دیگر
افعال خداوند متعال با توجه به اطلاق وصف عدل در حوزۀ تکوین، تشریع و جزا برمبنای عدل است. ازاینرو همۀ احکام شرعی متصف به وصف مقدّر عدل است. برخی اندیشمندان معتقدند فقیه در استنباط حکم شرعی میتواند با شاقول عدل و ظلم، و تشخیص مصادیق آن به وجوب و حرمت فتوا دهد. از این موضوع به قاعدۀ عدالت یا نفی ظلم تعبیر میشود. در فقه پیشینۀ چندانی از این قاعدۀ با این عنوان نداریم و قاعده بودن آن را معاصران مطرح کردهاند. در این مقاله دربارۀ چهار قاعدۀ لاضرر، عدل و انصاف، قرعه و غرور پژوهش شده و اثبات شده که این قواعد مصداقی از قاعدۀ عدالتاند. در قاعدۀ لاضرر میان مصداق ضرر محرّم و عنوان ظلم همپوشانی وجود دارد و در تشخیص مصادیق ضرر محرّم باید از انطباق عنوان ظلم بهره جست. قاعدۀ عدل و انصاف همان قاعدۀ عدالت در شبهات موضوعیۀ حق و مال است. قاعدۀ قرعه از مصادیق قاعدۀ عدالت است که کاربرد آن تحقق عدل و استیفای حق به صاحبان آن است. ادلۀ اثباتکنندۀ قاعدۀ غرور همان ادلهای است که در قاعدۀ عدالت نیز استفاده میشود.
https://jf.isca.ac.ir/article_64682_01b507070747986b619f5f27c0322089.pdf
2016-03-20
151
172
10.22081/jf.2016.64682
عدالت
لاضرر
غرور
قرعه
عدل و انصاف
سید محمود
طباطبائی
tabanet@um.ac.ir
1
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
* قرآن کریم، ترجمۀ محمدمهدی فولادوند.
1
1. اصفهانی، محمدحسین (1429ق)، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، بیروت، مؤسسۀ آل البیت:، چاپ دوم.
2
2. انصاری، مرتضی (1428ق)، فرائد الأصول، قم، مجمع الفکر الإسلامی، چاپ نهم.
3
3. __________ (1415ق)، کتاب المکاسب، قم، کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ نخست.
4
4. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1406ق)، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ نخست.
5
5. ________________ (1409ق)، کفایة الأصول، قم، مؤسسۀ آل البیت:، چاپ نخست.
6
6. آلوسی، محمودبنعبدالله (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، لبنان، دار الکتب العلمیة.
7
7. بجنوردی، سیدحسن (1419ق)، القواعد الفقهیة، قم، الهادی، چاپ نخست.
8
8. برقی، احمدبنمحمد (1371ق)، المحاسن، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم.
9
9. تبریزی، موسی (1369ق)، أوثق الوسائل فی شرح الوسائل، قم، کتبی نجفی، چاپ نخست.
10
10. تبریزی، میرزاجواد (1416ق)، إرشاد الطالب إلی التعلیق علی المکاسب، قم، اسماعیلیان، چاپ سوم.
11
11. توحیدی، محمدعلی (1377)، مصباح الفقاهة: تقریر ابحاث سماحة آیة الله العظمی السید أبو القاسم الموسوی الخوئی، قم، داوری.
12
12. حر عاملی، محمدبنحسن (1409ق)، وسائل الشیعة، قم، مؤسسۀ آل البیت:، چاپ نخست.
13
13. حکیم، سیدمحمدتقی (1418ق)، الأصول العامة فی الفقه المقارن، قم، مجمع جهانی اهل بیت:، چاپ دوم.
14
14. خالصی، محمدباقر (1415ق)، رفع الغرر عن قاعدة لا ضرر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ نخست.
15
15. خمینی، سیدروحالله موسوی (1410ق)، الرسائل، قم، اسماعیلیان، چاپ نخست.
16
16. خوانساری، موسی (1373ق)، رسالة فی قاعدة نفی الضرر، تهران، المکتبة المحمدیة، چاپ نخست.
17
17. خوئی، سیدابوالقاسم (1418ق)، موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، چاپ نخست.
18
18. درویش، محییالدین (1415ق)، إعراب القرآن الکریم و بیانه، سوریه، الإرشاد، چاپ چهارم.
19
19. سبحانی، جعفر (1415ق)، الرسائل الأربع، قم، مؤسسة إمام صادق7، چاپ نخست.
20
20. سبزواری، سیدعبدالأعلی (1413ق)، مهذب الأحکام، قم، مؤسسة المنار، چاپ چهارم.
21
21. سیستانی، سیدعلی (بیتا)، قاعده لا ضرر و لا ضرار، قم، بینا.
22
22. سیفی مازندرانی، علیاکبر (1391)، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الأساسیة، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
23
23. سیوطی، جلالالدین (1418ق)، تنویر الحوالک، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ نخست.
24
24. شاطبی، ابواسحاق (بیتا)، الموافقات فی أصول الشریعه، المحقق: عبدالله دراز ـ عبدالسلام عبدالشافی محمد، بیجا، وزارة الأوقاف السعودیة.
25
25. شهید اول (محمدبنمکی عاملی) (بیتا)، القواعد و الفوائد، محقق: عبدالهادی حکیم، قم، مکتبة المفید.
26
26. شهید ثانی (زینالدینبنعلی عاملی) (1413ق)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ نخست.
27
27. شهیدی، محمدتقی (1387)، «مقایسۀ قاعدۀ عدالت با قاعدۀ لاضرر»، فقه، ش56.
28
28. شیخ صدوق (ابنبابویه، محمدبنعلی) (1413ق) من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
29
29. شیخ طوسی (محمدبنحسن) (1387ق)، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة، چاپ سوم.
30
30. _________________ (1407ق)، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
31
31. _________________ (1390ق)، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ نخست.
32
32. شیخالشریعة، فتحالله اصفهانی (1410ق)، قاعده لا ضرر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ نخست.
33
33. صاحب جواهر (محمدحسن نجفی) (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
34
34. صدر، سیدمحمدباقر (1420ق)، قاعده لا ضرر و لا ضرار، قم، دار الصادقین، چاپ نخست.
35
35. ____________ (1408ق)، مباحث الأصول، قم، مطبعة مرکز النشر، چاپ نخست.
36
36. ____________ (1417ق)، بحوث فی علم الأصول، قم، مؤسسۀ دائرةالمعارف فقه اسلامی، چاپ سوم.
37
37. طباطبائی، سیدمحمود (1393)، «درآمدی بر تطبیق قاعده عدالت»، مطالعات اسلامی، ش98.
38
38. عاملی، محمدبنعلی (1411ق)، نهایة المرام فی شرح مختصر شرائع الإسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ نخست.
39
39. عراقی، ضیاءالدین (1420ق)، مقالات الأصول، قم، مجمع الفکر الإسلامی، چاپ نخست.
40
40. ___________ (1417ق)، نهایة الأفکار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم.
41
41. ___________ (1418ق)، قاعده لا ضرر، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ نخست.
42
42. علامه حلی (1413ق)، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم.
43
43. علیاکبریان، حسنعلی (1386)، قاعده عدالت در فقه امامیه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ نخست.
44
44. فاضل آبی، حسن (1417ق)، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم.
45
45. فاضل لنکرانی، محمد (بیتا)، القواعد الفقهیة، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار:.
46
46. فخر رازی، محمدبنعمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، لبنان، دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم.
47
47. کاشفالغطاء، حسن (1422ق)، أنوار الفقاهة، نجف اشرف، مؤسسة کاشف الغطاء، چاپ نخست.
48
48. کریمی قمی، حسین (1420ق)، قاعدة القرعة، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار:، چاپ نخست.
49
49. کلینی، محمدبنیعقوب (1429ق)، الکافی، قم، دار الحدیث، چاپ نخست.
50
50. محقق حلی، نجمالدین(1418ق)، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، قم، مؤسسة المطبوعات الدینیة، چاپ ششم.
51
51. محقق داماد، سیدمصطفی (1406ق)، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ دوازدهم.
52
52. مصطفوی، حسن (1430ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ سوم.
53
53. مصطفوی، سیدمحمدکاظم (1421ق)، مائة قاعدة فقهیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ چهارم.
54
54. مطهری، مرتضی (1390)، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا.
55
55. __________ (1403ق)، بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی، تهران، حکمت.
56
56. مکارم شیرازی، ناصر (1411ق)، القواعد الفقهیة، قم، مدرسة إمام أمیر المؤمنین7، چاپ سوم.
57
57. نائینی، محمدحسین (1376)، فوائد الأصول، قم، جامعه مدرسین حوزۀ علمیه، چاپ نخست.
58
58. نراقی، ملااحمد (1417ق)، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ نخست.
59
59. نقشبندی، سیدنوید (1386)، «نظریۀ حصر ضروریات در مقاصد خمسه»، مقالات و بررسیها، ش85.
60
ORIGINAL_ARTICLE
خلاصةالمقالات
https://jf.isca.ac.ir/article_64816_23598778ebed9a15f2c03cd072b15f62.pdf
2016-03-20
173
183
10.22081/jf.2016.64816
محمدحسین
حکمت
hikmet2057@gmail.com
1
پژوهشگاه
AUTHOR